Kolej Lwowsko-Czerniowiecka otwarta została w 1866 r., a najważniejsze elementy jej infrastruktur... more Kolej Lwowsko-Czerniowiecka otwarta została w 1866 r., a najważniejsze elementy jej infrastruktury, takie jak dworce i mosty, oraz tabor zostały udokumentowane w albumie fotograficznym, który powstał najprawdopodobniej na zamówienie dyrekcji Kolei na krótko po otwarciu linii, zapewne w 1867 r. Egzemplarze albumu w różnym stopniu kompletności zachowały się w kilku kolekcjach europejskich i amerykańskich. Autorem zdjęć jest Adolf Schoon von Corbitzthal (1830–1904), żołnierz armii austriackiej i urzędnik kolejowy, zatrudniony na Kolei Lwowsko-Czerniowieckiej w latach 1866–1871. Album jest jednym z licznych zespołów zdjęć o tej tematyce, które powstały w drugiej połowie XIX w. głównie na zlecenie spółek budujących nowe linie i służyły przede wszystkim celom reprezentacyjnym.
The Lviv-Chernivtsi Railway started to operate in 1866 r. and the major parts of its infrastructure, such as stations, bridges and rolling stock, were documented in a photographic album, probably commissioned by the management soon after the opening of the line in 1867. Copies of the album, some incomplete, have survived in several European and American collections. The photographs were taken by Adolf Schoon von Corbitzthal (1830–1904), an Austrian soldier and railway clerk employed by the Lviv- Chernivtsi Railway in the years 1866–1871. The album is one of many collections of photographs documenting railways produced in the second half of the 19th c., usually commissioned by companies building new lines and intended to both commemorate and advertise their work.
Jako serce pośrodku ciała… Kultura artystyczna kościoła Mariackiego w Krakowie, red. Marek Walczak, Agata Wolska, 2020
Najstarsze zdjęcia Ołtarza Mariackiego, wykonane przez krakowskiego fotografa Walerego Rzewuskieg... more Najstarsze zdjęcia Ołtarza Mariackiego, wykonane przez krakowskiego fotografa Walerego Rzewuskiego, jako jedyne ukazują go w stanie sprzed konserwacji przeprowadzonej w latach 1866–1871. Są to trzy widoki przedstawiające korpus retabulum i awersy skrzydeł ruchomych, zachowane zbiorach kilku polskich instytucji w łącznej liczbie dziewięciu odbitek. Czas powstania tych zdjęć jest kwestią dyskusyjną. Część badaczy wskazuje na rok 1860 (za czym przemawiają przekazy źródłowe), inni przesuwają datowanie na okres tuż przed rozpoczęciem konserwacji lub na początek tych prac (czyli ok. 1866–1867), co jednak w świetle informacji źródłowych należy uznać za nieuzasadnione. Odrzucić należy tym samym przypuszczenie, że Rzewuski wykonał zdjęcia z rusztowań wzniesionych na potrzeby restauracji.
Wykonanie tych zdjęć stanowiło wówczas dużą trudność i należy uznać je za sukces. Wpisują się one zarazem w narastające w tym czasie zainteresowanie Witem Stwoszem i idące za tym zapotrzebowanie na wizerunki jego dzieł. Ze względów technicznych fotografie Rzewuskiego rozpowszechniane musiały być za pośrednictwem graficznych powtórzeń, z których najwcześniejsze ukazało się w 1862 roku w Opisie Krakowa i jego okolic.
Wspomniana restauracja ołtarza była okazją do wykonania kolejnych zdjęć Ołtarza, które Rzewuski miał wykonać jeszcze przed jego rozebraniem, jednak z niejasnych przyczyn do tego nie doszło. Już w trakcie konserwacji o fotografowanie retabulum zabiegał Oddział Archeologii Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, doprowadzając na przełomie lat 1867 i 1868 do zawarcia umowy z Rzewuskim na wykonanie albumu. Choć ostatecznie nie został on zrealizowany, należy docenić zarówno ideę wydania obszernego zbioru zdjęć Ołtarza, jak i sam zamiar wykonania fotograficznej dokumentacji stanu dzieła przed konserwacją, gdyż na ziemiach polskich próby te miały charakter pionierski.
Artykuł jest uzupełnieniem do studium o ks. Leopoldzie Textorisie (1822–1885), opublikowanego prz... more Artykuł jest uzupełnieniem do studium o ks. Leopoldzie Textorisie (1822–1885), opublikowanego przez autorów w 2018 roku. Zachowana w Muzeum Narodowym w Krakowie fotografia kościoła w Rzepienniku Biskupim, zgodnie z widniejącą na niej adnotacją wykonana przez Textorisa, stanowi dowód na to, że był on istotnie – jak przypuszczali autorzy – fotografem amatorem. Ponadto artykuł przedstawia informacje o Józefie von Textorisie, prawdopodobnym dziadku ks. Leopolda, oraz nieznane wcześniej źródło dotyczące kontaktów duchownego z rzeźbiarzem Józefem Korwinem Brzostowskim.
Krzysztofory. Zeszyty naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, 2019
Zakład fotograficzny prowadzony przez Ignacego, Natana i Amalię Kriegerów powszechnie kojarzony j... more Zakład fotograficzny prowadzony przez Ignacego, Natana i Amalię Kriegerów powszechnie kojarzony jest ze zdjęciami Krakowa z drugiej połowy XIX wieku, jednak nie był on ani pierwszym, ani jedynym wykonującym w tym czasie fotografie o tej tematyce. Najstarsze znane zdjęcia przedstawiające Kraków pochodzą z lat pięćdziesiątych XIX wieku, ale wiadomo, że zachowany do dziś zasób nie jest kompletny. Za najwcześniejsze uznawano dotąd 12 fotografii wykonanych w latach 1858–1859 przez zakład Karola Beyera (ich autorem był nie tylko Beyer, ale również Melecjusz Dutkiewicz), lecz najprawdopodobniej chronologicznie wyprzedzają je dwa panotypy z widokami Rynku Głównego, powstałe nie później niż w 1857 roku. Ignacy Krieger otworzył swój zakład w 1860 roku, podobnie jak Walery Rzewuski. Początkowo w fotografowaniu miasta przodował ten drugi, ostatecznie jednak to Ignacy Krieger i jego dzieci stali się głównymi dokumentalistami Krakowa. Nie wiadomo, co skłoniło Kriegera do skoncentrowania się akurat na tej tematyce, bez wątpienia natomiast jego zakład dysponował serią widoków najważniejszych zabytków miasta już w drugiej połowie lat sześćdziesiątych XIX wieku. Zdjęcia Krakowa odnajdujemy także w dorobku innych miejscowych fotografów czynnych w XIX wieku, takich jak Walery Maliszewski, Józef Zajączkowski, Awit Szubert, Stanisław Bizański, Juliusz Mien, Józef Sebald i Tadeusz Jabłoński, jednak żaden z nich nie działał w tym zakresie tak kompleksowo, jak Kriegerowie. Oprócz krakowskich fotografów z różnych powodów miasto dokumentowali także fotografowie przyjezdni, natomiast liczba amatorów była w tym czasie niewielka, co wynikało z trudności technicznych i wysokich kosztów. Niewątpliwie duża część zdjęć Krakowa powstała z własnej inicjatywy fotografów, tzn. na sprzedaż, zaś popyt na tego typu fotografie wpisać należy w ogólne zapotrzebowanie na ikonografię narodową. Zarówno Kriegerowie, jak i inni fotografowie wykonywali również dokumentację na potrzeby badań naukowych prowadzonych m.in. przez Komisję Historii Sztuki Akademii Umiejętności i Grono Konserwatorów Galicji Zachodniej.
Krzysztofory. Zeszyty naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, 2019
Biografia Ignacego Kriegera i jego rodziny pełna jest luk i niejasności. Mimo prób podejmowanych ... more Biografia Ignacego Kriegera i jego rodziny pełna jest luk i niejasności. Mimo prób podejmowanych przez kolejnych badaczy wiele podstawowych faktów do dziś pozostaje niewyjaśnionych, czego powodem jest brak źródeł. Celem artykułu jest weryfikacja dotychczasowych ustaleń i wzbogacenie ich o nowe informacje. Ignacy Krieger (1817?–1889) i Anna (1818/1820–1899) mieli najprawdopodobniej sześcioro dzieci: Janettę Hof (ok. 1843–1913), Natana (1844–1903), Amalię (1845/1846–1928), Franciszkę (1847/1848–1894), Paulinę Fuchs (ur. 1854) i Józefę Baum (1861–1932). Rodzina była wyznania mojżeszowego, ale ulegała stopniowej polonizacji. Kriegerowie pochodzili spoza Krakowa, w latach czterdziestych i pięćdziesiątych XIX wieku mieszkali w Lipniku (obecnie część Bielska-Białej). Nie wiadomo, czym Ignacy się tam zajmował ani kiedy zajął się fotografią. W 1860 roku otworzył w Krakowie atelier, mieszczące się najpierw przy ulicy Grodzkiej 13, a następnie na rogu Rynku Głównego 42 i ulicy św. Jana 37. Na początku lat sześćdziesiątych Krieger prowadził również zakład w Tarnowie. Po jego śmierci zakład fotograficzny działał niezmiennie pod tym samym nazwiskiem, a prowadziły go jego dzieci – Natan i Amalia, którzy zawodu zapewne nauczyli się przy ojcu. W związku ze swoją działalnością utrzymywali kontakty z krakowskim środowiskiem naukowym, byli również członkami Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. Amalia Krieger pod koniec życia, w 1926 roku, przekazała negatywy i wyposażenie atelier gminie miasta Krakowa, ustanawiając jednocześnie fundację im. bł. pamięci Ignacego, Natana i Amalii Kriegerów. Losy tej spuścizny po jej śmierci nie są jednak jasne. Negatywy trafiły do Muzeum Przemysłowego w Krakowie, a po jego likwidacji do Biblioteki Akademii Sztuk Pięknych, skąd ostatecznie w 1967 roku przekazane zostały do Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. Nie udało się natomiast odnaleźć większości wyposażenia zakładu z wyjątkiem stołu, zachowanego w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie. Na spuściznę prywatną Kriegerów składają się meble i drobne przedmioty, przekazane przez Amalię do Muzeum Przemysłowego (obecnie znajdujące się w Muzeum Narodowym w Krakowie), a także fotografie rodzinne (w Muzeum Krakowa i Muzeum Fotografii w Krakowie). Nagrobki Ignacego i Natana zachowały się do dziś na cmentarzu żydowskim przy ulicy Miodowej w Krakowie.
Śmierć, pogrzeb i upamiętnienie władców w dawnej Polsce, red. Hanna Rajfura, Patrycja Szwedo, Barbara Świadek, Marek Walczak, Piotr Węcowski, 2020
Znajdujący się w katedrze na Wawelu nagrobek Kazimierza Wielkiego posiada szczególnie wczesną i o... more Znajdujący się w katedrze na Wawelu nagrobek Kazimierza Wielkiego posiada szczególnie wczesną i obszerną dokumentację fotograficzną, w części tylko publikowaną. Stanowi ona przejaw zainteresowania tym monumentem w XIX wieku, który postrzegany i dokumentowany był nie tylko jako dzieło sztuki, ale również jako obiekt o znaczeniu symbolicznym, przywołujący postać króla Kazimierza i historię Polski.
Pierwsze zdjęcia nagrobka powstały w latach sześćdziesiątych XIX wieku, przed jego renowacją przeprowadzoną w 1869 roku. Ich autorami byli zarówno fotografowie miejscowi (Walery Rzewuski, Ignacy Krieger), jak i przybyły z Wiednia Andreas Groll. Już w trakcie prac Krieger sfotografował dwie płyty zdemontowane z tumby, dzięki czemu udokumentowany został ich stan sprzed konserwacji. Po odkryciu wewnątrz sarkofagu szczątków króla Rzewuski uwiecznił insygnia i znalezione inne przedmioty, a dzięki staraniom Józefa Łepkowskiego wykonał trzy kolejne ujęcia, przedstawiające zwłoki króla w trumnie oraz grobowiec z włożoną do środka trumną. Już po zakończeniu renowacji nagrobka nowe zdjęcia całego monumentu wykonał Krieger, a także fotografowie z paryskiego zakładu J. Lachenal, L. Favre et Cie.
Katalog Fototeki Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellonskiego. Fotografie dzieł sztuki polskiej wykonane przed rokiem 1900, red. Wojciech Walanus, 2019
Katalog Fototeki Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Fotografie dzieł sztuki polskiej wykonane przed rokiem 1900, red. Wojciech Walanus, 2019
Od początku istnienia fotografii podejmowano próby wynalezienia techniki pozwalającej na powielan... more Od początku istnienia fotografii podejmowano próby wynalezienia techniki pozwalającej na powielanie jej za pomocą druku. Jedną z opracowanych w drugiej połowie XIX wieku metod był światłodruk, w którym obraz fotograficzny drukowano z matrycy pokrytej żelatyną i dwuchromianem. Na ziemiach polskich szczególne zainteresowanie technikami fotomechanicznymi wykazywał Karol Beyer, który eksperymentował z nimi od lat 50., a w 1870 roku wraz z Melecjuszem Dutkiewiczem otworzył pierwszą na ziemiach polskich światłodrukarnię. Jedną z ich najwcześniejszych realizacji był pierwszy (i jedyny) zeszyt albumu Pomniki Krakowa. Sztuka i starożytność = Monumenta antiquae artis Cracoviensia, opublikowany przez Towarzystwo Naukowe Krakowskie w 1872 roku.
Pomysł na wydanie albumu wywodzi się z czasów konserwacji Ołtarza Mariackiego, którą prowadzono od 1866 roku. Niezrealizowany wówczas zamiar wykonania dokumentacji fotograficznej Ołtarza został podjęty przez Oddział Archeologii i Sztuk Pięknych Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, który planowaną publikację poszerzył również o inne krakowskie zabytki. Fotograf Walery Rzewuski, który miał wykonać ten album, prawdopodobnie z powodu problemów technicznych nie wywiązał się z zawartej umowy, stąd nowego wykonawcę postanowiono wyłonić w drodze konkursu. Wygrał go jedyny oferent – zakład Beyera i Dutkiewicza. Fotografowie przybyli do Krakowa w sierpniu 1871 roku, wykonując zdjęcia na potrzeby kilku zeszytów Pomników. Pierwszy zeszyt, zawierający pięć tablic w technice światłodruku, został opublikowany na początku 1872 roku. W zeszycie tym znalazły się widoki: Ołtarza Mariackiego, płyty nagrobnej Piotra Salomona z kościoła Mariackiego i srebrnego ołtarza z kaplicy Zygmuntowskiej w katedrze na Wawelu. Po przekształceniu Towarzystwa Naukowego Krakowskiego w Akademię Umiejętności w 1872 roku chęć kontynuowania publikacji podtrzymała nowo powołana Komisja Historii Sztuki, jednak najprawdopodobniej z przyczyn finansowych i organizacyjnych zamiaru tego nie udało się zrealizować.
Źródła nie pozwalają wprost poznać intencji, która przyświecała członkom Oddziału przy podejmowaniu decyzji o wydaniu albumu, ale pośrednio wyjaśnia to charakter działalności tego grona. Oddział zajmował się zabytkami w szerokim rozumieniu, m.in. prowadząc badania i prace konserwatorskie, do czego w różny sposób wykorzystywał reprodukcje dzieł sztuki. Podejmował również działania mające na celu ich publikowanie (czego przykładem są Pomniki), co wpisywało się w narastające w tym czasie zapotrzebowanie na ikonografię polskich zabytków. Spośród różnych inicjatyw tego typu szczególnie istotna była publikacja Aleksandra Przezdzieckiego i Edwarda Rastawieckiego pt. Wzory sztuki średniowiecznej i z epoki Odrodzenia po koniec wieku XVII w dawnej Polsce (wyd. 1853-1869). Wydaje się, że podobnie jak Wzory, tak i Pomniki były skierowane przede wszystkim do osób badających lub przynajmniej zainteresowanych sztuką. Członkowie Oddziału w albumie zaplanowali zamieścić przede wszystkim obiekty mniej znane i niepublikowane, koncentrując się na malarstwie i rzeźbie z okresu średniowiecza i nowożytności. Od innych wydawnictw tego czasu Pomniki odróżniała technika wykonania, oparta na fotografii, a więc bardziej wierna od reprodukcji rysunkowych czy graficznych, co w oczach ówczesnych recenzentów stanowiło istotną zaletę. Choć wydawnictwo to nie zostało ukończone, dzięki zleceniu Towarzystwa Naukowego Krakowskiego Beyer i Dutkiewicz przeprowadzili zapewne pierwszą na ziemiach polskich akcję fotografowania zabytków na potrzeby instytucji naukowej.
Ks. Leopold Textoris (1822‒1885) był wieloletnim proboszczem w Kołaczycach, wcześniej związanym z... more Ks. Leopold Textoris (1822‒1885) był wieloletnim proboszczem w Kołaczycach, wcześniej związanym z Krakowem, gdzie kierował Szkołą Sióstr Prezentek. Miał szerokie zainteresowania naukowe, prowadził obserwacje meteorologiczne i prawdopodobnie był jednym z niewielu fotografów amatorów działających na ziemiach polskich w latach 50.–60. XIX w. Związane z nim zdjęcia, przedstawiające Kraków, Kołaczyce i Rzepiennik Biskupi, zachowały się w Bibliotece Narodowej w Warszawie i Gabinecie Rycin Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie. Można mu przypisać autorstwo części z nich, w tym czterech ujęć Krakowa z ok. 1859 r. ‒ należą one do najstarszych fotograficznych widoków miasta.
Najstarsza, dotąd nieznana fotografia kościoła Dominikanów w Krakowie ukazuje go w trakcie odbudo... more Najstarsza, dotąd nieznana fotografia kościoła Dominikanów w Krakowie ukazuje go w trakcie odbudowy po katastrofie budowlanej w 1855 roku. Stan robót oraz data publikacji drzeworytu, opartego – jak można sądzić – na tym zdjęciu, wskazują, że fotografię wykonano późną wiosną lub latem 1860 roku. Jej autorem był najprawdopodobniej Władysław Sawiczewski (1840 ‒ przed 1892), farmaceuta i artysta, który w latach 60. XIX wieku amatorsko zajmował się fotografią, później natomiast otworzył własny zakład fotograficzny.
Mistrz i Katarzyna. Hans von Kulmbach i jego dzieła dla Krakowa, red. Mirosław P. Kruk, Aleksandra Hola, Marek Walczak, 2018
Fotografie cyklu legendy św. Katarzyny Aleksandryjskiej (kat. 59–67), fotografie retabulum Jana C... more Fotografie cyklu legendy św. Katarzyny Aleksandryjskiej (kat. 59–67), fotografie retabulum Jana Chrzciciela i kwater cyklu św. Jana Ewangelisty (kat. 68–72), reprodukcje rysunków według obrazu Hansa Suessa von Kulmbach Zstąpienie św. Jana Ewangelisty do grobu (kat. 73–76), fotografia obrazu Michaela Lancz von Kitzingena Nawrócenie św. Pawła (kat. 77), fotografia obrazu Hansa Suessa von Kulmbacha Ucieczka do Egiptu (kat. 78).
Kraków 1940. Kampania fotograficzna Staatliche Bildstelle, red. Wojciech Walanus (Skarby Fototeki Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 3), Kraków, 2017
Krzysztofory. Zeszyty naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, 2016
W drugiej połowie XIX wieku na ziemiach polskich zorganizowanych zostało wiele tzw. „wystaw staro... more W drugiej połowie XIX wieku na ziemiach polskich zorganizowanych zostało wiele tzw. „wystaw starożytności”, z których jedna z nich miała miejsce w Krakowie od 22 XII 1872 roku do 27 I 1873. Została ona zorganizowana na kilka miesięcy przed wystawą powszechną w Wiedniu i miała na celu wybranie eksponatów do jednego z jej działów zw. exposition des amateurs. Za przygotowanie wystawy odpowiedzialny był specjalny komitet, jednak szczególną rolę odegrał przede wszystkim jeden z jego przewodniczących, Józef Łepkowski. Na krakowską wystawę liczni właściciele prywatni i instytucje nadesłali rozmaite zabytki archeologiczne, obrazy, rzeźby, wyroby rzemiosła, militaria, numizmaty itp., w tym kamienie mikorzyńskie, kura krakowskiego bractwa kurkowego, róg wielicki, autoportret Rembrandta i inne. Odtworzenie dokładnego spisu eksponatów uniemożliwia jednak brak katalogu i skąpa ikonografia tego wydarzenia.
Podobnie jak inne wystawy starożytności, wystawa ta nie była skoncentrowana wokół jednego tematu czy okresu, tak jak bywa to w przypadku współczesnych wystaw. Stanowiła raczej w pewnym stopniu uporządkowaną „zbieraninę” różnorodnych zabytków, stłoczonych w trzech salach pałacu biskupiego. Tylko bardzo niewielka część spośród nich została wysłana do Wiednia, tak więc podstawowy cel wystawy w zasadzie nie został zrealizowany. Biorąc jednak pod uwagę, jak bardzo ograniczony był wówczas dostęp do zbiorów o wartości historycznej, i jak niewiele organizowano podobnych wydarzeń, nawet i ta dziś raczej zapomniana krakowska wystawa zasługuje na uwagę.
The article analyses the state of the photography auction market in Poland on the basis of the sa... more The article analyses the state of the photography auction market in Poland on the basis of the sales in the period from the first photography auction (1996) until the end of 2011. The data allow the reader to discover the scale of this market (turnover, number of items sold), characteristics of purchased objects (price records, average prices, popular artists and periods) and the difficulties encountered when studying this phenomenon. The conclusion contains predictions on the further development of this market. Contents Introduction Auction offer Accessibility of auction results Turnover and number of items sold Price records Average prices of photographs When the sold photographs were made Selected artists Conclusion
W artykule podjęta została analiza stanu aukcyjnego rynku fotografii w Polsce w oparciu o wyniki ... more W artykule podjęta została analiza stanu aukcyjnego rynku fotografii w Polsce w oparciu o wyniki sprzedaży z okresu od pierwszej aukcji fotografii (1996) do końca 2011 roku. Dane te pozwalają czytelnikowi na zapoznanie się z rozmiarami tego rynku (obrót, liczba sprzedanych obiektów), charakterystyką nabywanych obiektów (rekordy cenowe, średnie ceny, popularni twórcy i okresy) oraz z trudnościami, które można napotkać podczas badania tego zjawiska. W podsumowaniu znalazły się przewidywania dotyczące dalszego rozwoju rynku.
Kolej Lwowsko-Czerniowiecka otwarta została w 1866 r., a najważniejsze elementy jej infrastruktur... more Kolej Lwowsko-Czerniowiecka otwarta została w 1866 r., a najważniejsze elementy jej infrastruktury, takie jak dworce i mosty, oraz tabor zostały udokumentowane w albumie fotograficznym, który powstał najprawdopodobniej na zamówienie dyrekcji Kolei na krótko po otwarciu linii, zapewne w 1867 r. Egzemplarze albumu w różnym stopniu kompletności zachowały się w kilku kolekcjach europejskich i amerykańskich. Autorem zdjęć jest Adolf Schoon von Corbitzthal (1830–1904), żołnierz armii austriackiej i urzędnik kolejowy, zatrudniony na Kolei Lwowsko-Czerniowieckiej w latach 1866–1871. Album jest jednym z licznych zespołów zdjęć o tej tematyce, które powstały w drugiej połowie XIX w. głównie na zlecenie spółek budujących nowe linie i służyły przede wszystkim celom reprezentacyjnym.
The Lviv-Chernivtsi Railway started to operate in 1866 r. and the major parts of its infrastructure, such as stations, bridges and rolling stock, were documented in a photographic album, probably commissioned by the management soon after the opening of the line in 1867. Copies of the album, some incomplete, have survived in several European and American collections. The photographs were taken by Adolf Schoon von Corbitzthal (1830–1904), an Austrian soldier and railway clerk employed by the Lviv- Chernivtsi Railway in the years 1866–1871. The album is one of many collections of photographs documenting railways produced in the second half of the 19th c., usually commissioned by companies building new lines and intended to both commemorate and advertise their work.
Jako serce pośrodku ciała… Kultura artystyczna kościoła Mariackiego w Krakowie, red. Marek Walczak, Agata Wolska, 2020
Najstarsze zdjęcia Ołtarza Mariackiego, wykonane przez krakowskiego fotografa Walerego Rzewuskieg... more Najstarsze zdjęcia Ołtarza Mariackiego, wykonane przez krakowskiego fotografa Walerego Rzewuskiego, jako jedyne ukazują go w stanie sprzed konserwacji przeprowadzonej w latach 1866–1871. Są to trzy widoki przedstawiające korpus retabulum i awersy skrzydeł ruchomych, zachowane zbiorach kilku polskich instytucji w łącznej liczbie dziewięciu odbitek. Czas powstania tych zdjęć jest kwestią dyskusyjną. Część badaczy wskazuje na rok 1860 (za czym przemawiają przekazy źródłowe), inni przesuwają datowanie na okres tuż przed rozpoczęciem konserwacji lub na początek tych prac (czyli ok. 1866–1867), co jednak w świetle informacji źródłowych należy uznać za nieuzasadnione. Odrzucić należy tym samym przypuszczenie, że Rzewuski wykonał zdjęcia z rusztowań wzniesionych na potrzeby restauracji.
Wykonanie tych zdjęć stanowiło wówczas dużą trudność i należy uznać je za sukces. Wpisują się one zarazem w narastające w tym czasie zainteresowanie Witem Stwoszem i idące za tym zapotrzebowanie na wizerunki jego dzieł. Ze względów technicznych fotografie Rzewuskiego rozpowszechniane musiały być za pośrednictwem graficznych powtórzeń, z których najwcześniejsze ukazało się w 1862 roku w Opisie Krakowa i jego okolic.
Wspomniana restauracja ołtarza była okazją do wykonania kolejnych zdjęć Ołtarza, które Rzewuski miał wykonać jeszcze przed jego rozebraniem, jednak z niejasnych przyczyn do tego nie doszło. Już w trakcie konserwacji o fotografowanie retabulum zabiegał Oddział Archeologii Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, doprowadzając na przełomie lat 1867 i 1868 do zawarcia umowy z Rzewuskim na wykonanie albumu. Choć ostatecznie nie został on zrealizowany, należy docenić zarówno ideę wydania obszernego zbioru zdjęć Ołtarza, jak i sam zamiar wykonania fotograficznej dokumentacji stanu dzieła przed konserwacją, gdyż na ziemiach polskich próby te miały charakter pionierski.
Artykuł jest uzupełnieniem do studium o ks. Leopoldzie Textorisie (1822–1885), opublikowanego prz... more Artykuł jest uzupełnieniem do studium o ks. Leopoldzie Textorisie (1822–1885), opublikowanego przez autorów w 2018 roku. Zachowana w Muzeum Narodowym w Krakowie fotografia kościoła w Rzepienniku Biskupim, zgodnie z widniejącą na niej adnotacją wykonana przez Textorisa, stanowi dowód na to, że był on istotnie – jak przypuszczali autorzy – fotografem amatorem. Ponadto artykuł przedstawia informacje o Józefie von Textorisie, prawdopodobnym dziadku ks. Leopolda, oraz nieznane wcześniej źródło dotyczące kontaktów duchownego z rzeźbiarzem Józefem Korwinem Brzostowskim.
Krzysztofory. Zeszyty naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, 2019
Zakład fotograficzny prowadzony przez Ignacego, Natana i Amalię Kriegerów powszechnie kojarzony j... more Zakład fotograficzny prowadzony przez Ignacego, Natana i Amalię Kriegerów powszechnie kojarzony jest ze zdjęciami Krakowa z drugiej połowy XIX wieku, jednak nie był on ani pierwszym, ani jedynym wykonującym w tym czasie fotografie o tej tematyce. Najstarsze znane zdjęcia przedstawiające Kraków pochodzą z lat pięćdziesiątych XIX wieku, ale wiadomo, że zachowany do dziś zasób nie jest kompletny. Za najwcześniejsze uznawano dotąd 12 fotografii wykonanych w latach 1858–1859 przez zakład Karola Beyera (ich autorem był nie tylko Beyer, ale również Melecjusz Dutkiewicz), lecz najprawdopodobniej chronologicznie wyprzedzają je dwa panotypy z widokami Rynku Głównego, powstałe nie później niż w 1857 roku. Ignacy Krieger otworzył swój zakład w 1860 roku, podobnie jak Walery Rzewuski. Początkowo w fotografowaniu miasta przodował ten drugi, ostatecznie jednak to Ignacy Krieger i jego dzieci stali się głównymi dokumentalistami Krakowa. Nie wiadomo, co skłoniło Kriegera do skoncentrowania się akurat na tej tematyce, bez wątpienia natomiast jego zakład dysponował serią widoków najważniejszych zabytków miasta już w drugiej połowie lat sześćdziesiątych XIX wieku. Zdjęcia Krakowa odnajdujemy także w dorobku innych miejscowych fotografów czynnych w XIX wieku, takich jak Walery Maliszewski, Józef Zajączkowski, Awit Szubert, Stanisław Bizański, Juliusz Mien, Józef Sebald i Tadeusz Jabłoński, jednak żaden z nich nie działał w tym zakresie tak kompleksowo, jak Kriegerowie. Oprócz krakowskich fotografów z różnych powodów miasto dokumentowali także fotografowie przyjezdni, natomiast liczba amatorów była w tym czasie niewielka, co wynikało z trudności technicznych i wysokich kosztów. Niewątpliwie duża część zdjęć Krakowa powstała z własnej inicjatywy fotografów, tzn. na sprzedaż, zaś popyt na tego typu fotografie wpisać należy w ogólne zapotrzebowanie na ikonografię narodową. Zarówno Kriegerowie, jak i inni fotografowie wykonywali również dokumentację na potrzeby badań naukowych prowadzonych m.in. przez Komisję Historii Sztuki Akademii Umiejętności i Grono Konserwatorów Galicji Zachodniej.
Krzysztofory. Zeszyty naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, 2019
Biografia Ignacego Kriegera i jego rodziny pełna jest luk i niejasności. Mimo prób podejmowanych ... more Biografia Ignacego Kriegera i jego rodziny pełna jest luk i niejasności. Mimo prób podejmowanych przez kolejnych badaczy wiele podstawowych faktów do dziś pozostaje niewyjaśnionych, czego powodem jest brak źródeł. Celem artykułu jest weryfikacja dotychczasowych ustaleń i wzbogacenie ich o nowe informacje. Ignacy Krieger (1817?–1889) i Anna (1818/1820–1899) mieli najprawdopodobniej sześcioro dzieci: Janettę Hof (ok. 1843–1913), Natana (1844–1903), Amalię (1845/1846–1928), Franciszkę (1847/1848–1894), Paulinę Fuchs (ur. 1854) i Józefę Baum (1861–1932). Rodzina była wyznania mojżeszowego, ale ulegała stopniowej polonizacji. Kriegerowie pochodzili spoza Krakowa, w latach czterdziestych i pięćdziesiątych XIX wieku mieszkali w Lipniku (obecnie część Bielska-Białej). Nie wiadomo, czym Ignacy się tam zajmował ani kiedy zajął się fotografią. W 1860 roku otworzył w Krakowie atelier, mieszczące się najpierw przy ulicy Grodzkiej 13, a następnie na rogu Rynku Głównego 42 i ulicy św. Jana 37. Na początku lat sześćdziesiątych Krieger prowadził również zakład w Tarnowie. Po jego śmierci zakład fotograficzny działał niezmiennie pod tym samym nazwiskiem, a prowadziły go jego dzieci – Natan i Amalia, którzy zawodu zapewne nauczyli się przy ojcu. W związku ze swoją działalnością utrzymywali kontakty z krakowskim środowiskiem naukowym, byli również członkami Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. Amalia Krieger pod koniec życia, w 1926 roku, przekazała negatywy i wyposażenie atelier gminie miasta Krakowa, ustanawiając jednocześnie fundację im. bł. pamięci Ignacego, Natana i Amalii Kriegerów. Losy tej spuścizny po jej śmierci nie są jednak jasne. Negatywy trafiły do Muzeum Przemysłowego w Krakowie, a po jego likwidacji do Biblioteki Akademii Sztuk Pięknych, skąd ostatecznie w 1967 roku przekazane zostały do Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. Nie udało się natomiast odnaleźć większości wyposażenia zakładu z wyjątkiem stołu, zachowanego w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie. Na spuściznę prywatną Kriegerów składają się meble i drobne przedmioty, przekazane przez Amalię do Muzeum Przemysłowego (obecnie znajdujące się w Muzeum Narodowym w Krakowie), a także fotografie rodzinne (w Muzeum Krakowa i Muzeum Fotografii w Krakowie). Nagrobki Ignacego i Natana zachowały się do dziś na cmentarzu żydowskim przy ulicy Miodowej w Krakowie.
Śmierć, pogrzeb i upamiętnienie władców w dawnej Polsce, red. Hanna Rajfura, Patrycja Szwedo, Barbara Świadek, Marek Walczak, Piotr Węcowski, 2020
Znajdujący się w katedrze na Wawelu nagrobek Kazimierza Wielkiego posiada szczególnie wczesną i o... more Znajdujący się w katedrze na Wawelu nagrobek Kazimierza Wielkiego posiada szczególnie wczesną i obszerną dokumentację fotograficzną, w części tylko publikowaną. Stanowi ona przejaw zainteresowania tym monumentem w XIX wieku, który postrzegany i dokumentowany był nie tylko jako dzieło sztuki, ale również jako obiekt o znaczeniu symbolicznym, przywołujący postać króla Kazimierza i historię Polski.
Pierwsze zdjęcia nagrobka powstały w latach sześćdziesiątych XIX wieku, przed jego renowacją przeprowadzoną w 1869 roku. Ich autorami byli zarówno fotografowie miejscowi (Walery Rzewuski, Ignacy Krieger), jak i przybyły z Wiednia Andreas Groll. Już w trakcie prac Krieger sfotografował dwie płyty zdemontowane z tumby, dzięki czemu udokumentowany został ich stan sprzed konserwacji. Po odkryciu wewnątrz sarkofagu szczątków króla Rzewuski uwiecznił insygnia i znalezione inne przedmioty, a dzięki staraniom Józefa Łepkowskiego wykonał trzy kolejne ujęcia, przedstawiające zwłoki króla w trumnie oraz grobowiec z włożoną do środka trumną. Już po zakończeniu renowacji nagrobka nowe zdjęcia całego monumentu wykonał Krieger, a także fotografowie z paryskiego zakładu J. Lachenal, L. Favre et Cie.
Katalog Fototeki Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellonskiego. Fotografie dzieł sztuki polskiej wykonane przed rokiem 1900, red. Wojciech Walanus, 2019
Katalog Fototeki Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Fotografie dzieł sztuki polskiej wykonane przed rokiem 1900, red. Wojciech Walanus, 2019
Od początku istnienia fotografii podejmowano próby wynalezienia techniki pozwalającej na powielan... more Od początku istnienia fotografii podejmowano próby wynalezienia techniki pozwalającej na powielanie jej za pomocą druku. Jedną z opracowanych w drugiej połowie XIX wieku metod był światłodruk, w którym obraz fotograficzny drukowano z matrycy pokrytej żelatyną i dwuchromianem. Na ziemiach polskich szczególne zainteresowanie technikami fotomechanicznymi wykazywał Karol Beyer, który eksperymentował z nimi od lat 50., a w 1870 roku wraz z Melecjuszem Dutkiewiczem otworzył pierwszą na ziemiach polskich światłodrukarnię. Jedną z ich najwcześniejszych realizacji był pierwszy (i jedyny) zeszyt albumu Pomniki Krakowa. Sztuka i starożytność = Monumenta antiquae artis Cracoviensia, opublikowany przez Towarzystwo Naukowe Krakowskie w 1872 roku.
Pomysł na wydanie albumu wywodzi się z czasów konserwacji Ołtarza Mariackiego, którą prowadzono od 1866 roku. Niezrealizowany wówczas zamiar wykonania dokumentacji fotograficznej Ołtarza został podjęty przez Oddział Archeologii i Sztuk Pięknych Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, który planowaną publikację poszerzył również o inne krakowskie zabytki. Fotograf Walery Rzewuski, który miał wykonać ten album, prawdopodobnie z powodu problemów technicznych nie wywiązał się z zawartej umowy, stąd nowego wykonawcę postanowiono wyłonić w drodze konkursu. Wygrał go jedyny oferent – zakład Beyera i Dutkiewicza. Fotografowie przybyli do Krakowa w sierpniu 1871 roku, wykonując zdjęcia na potrzeby kilku zeszytów Pomników. Pierwszy zeszyt, zawierający pięć tablic w technice światłodruku, został opublikowany na początku 1872 roku. W zeszycie tym znalazły się widoki: Ołtarza Mariackiego, płyty nagrobnej Piotra Salomona z kościoła Mariackiego i srebrnego ołtarza z kaplicy Zygmuntowskiej w katedrze na Wawelu. Po przekształceniu Towarzystwa Naukowego Krakowskiego w Akademię Umiejętności w 1872 roku chęć kontynuowania publikacji podtrzymała nowo powołana Komisja Historii Sztuki, jednak najprawdopodobniej z przyczyn finansowych i organizacyjnych zamiaru tego nie udało się zrealizować.
Źródła nie pozwalają wprost poznać intencji, która przyświecała członkom Oddziału przy podejmowaniu decyzji o wydaniu albumu, ale pośrednio wyjaśnia to charakter działalności tego grona. Oddział zajmował się zabytkami w szerokim rozumieniu, m.in. prowadząc badania i prace konserwatorskie, do czego w różny sposób wykorzystywał reprodukcje dzieł sztuki. Podejmował również działania mające na celu ich publikowanie (czego przykładem są Pomniki), co wpisywało się w narastające w tym czasie zapotrzebowanie na ikonografię polskich zabytków. Spośród różnych inicjatyw tego typu szczególnie istotna była publikacja Aleksandra Przezdzieckiego i Edwarda Rastawieckiego pt. Wzory sztuki średniowiecznej i z epoki Odrodzenia po koniec wieku XVII w dawnej Polsce (wyd. 1853-1869). Wydaje się, że podobnie jak Wzory, tak i Pomniki były skierowane przede wszystkim do osób badających lub przynajmniej zainteresowanych sztuką. Członkowie Oddziału w albumie zaplanowali zamieścić przede wszystkim obiekty mniej znane i niepublikowane, koncentrując się na malarstwie i rzeźbie z okresu średniowiecza i nowożytności. Od innych wydawnictw tego czasu Pomniki odróżniała technika wykonania, oparta na fotografii, a więc bardziej wierna od reprodukcji rysunkowych czy graficznych, co w oczach ówczesnych recenzentów stanowiło istotną zaletę. Choć wydawnictwo to nie zostało ukończone, dzięki zleceniu Towarzystwa Naukowego Krakowskiego Beyer i Dutkiewicz przeprowadzili zapewne pierwszą na ziemiach polskich akcję fotografowania zabytków na potrzeby instytucji naukowej.
Ks. Leopold Textoris (1822‒1885) był wieloletnim proboszczem w Kołaczycach, wcześniej związanym z... more Ks. Leopold Textoris (1822‒1885) był wieloletnim proboszczem w Kołaczycach, wcześniej związanym z Krakowem, gdzie kierował Szkołą Sióstr Prezentek. Miał szerokie zainteresowania naukowe, prowadził obserwacje meteorologiczne i prawdopodobnie był jednym z niewielu fotografów amatorów działających na ziemiach polskich w latach 50.–60. XIX w. Związane z nim zdjęcia, przedstawiające Kraków, Kołaczyce i Rzepiennik Biskupi, zachowały się w Bibliotece Narodowej w Warszawie i Gabinecie Rycin Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie. Można mu przypisać autorstwo części z nich, w tym czterech ujęć Krakowa z ok. 1859 r. ‒ należą one do najstarszych fotograficznych widoków miasta.
Najstarsza, dotąd nieznana fotografia kościoła Dominikanów w Krakowie ukazuje go w trakcie odbudo... more Najstarsza, dotąd nieznana fotografia kościoła Dominikanów w Krakowie ukazuje go w trakcie odbudowy po katastrofie budowlanej w 1855 roku. Stan robót oraz data publikacji drzeworytu, opartego – jak można sądzić – na tym zdjęciu, wskazują, że fotografię wykonano późną wiosną lub latem 1860 roku. Jej autorem był najprawdopodobniej Władysław Sawiczewski (1840 ‒ przed 1892), farmaceuta i artysta, który w latach 60. XIX wieku amatorsko zajmował się fotografią, później natomiast otworzył własny zakład fotograficzny.
Mistrz i Katarzyna. Hans von Kulmbach i jego dzieła dla Krakowa, red. Mirosław P. Kruk, Aleksandra Hola, Marek Walczak, 2018
Fotografie cyklu legendy św. Katarzyny Aleksandryjskiej (kat. 59–67), fotografie retabulum Jana C... more Fotografie cyklu legendy św. Katarzyny Aleksandryjskiej (kat. 59–67), fotografie retabulum Jana Chrzciciela i kwater cyklu św. Jana Ewangelisty (kat. 68–72), reprodukcje rysunków według obrazu Hansa Suessa von Kulmbach Zstąpienie św. Jana Ewangelisty do grobu (kat. 73–76), fotografia obrazu Michaela Lancz von Kitzingena Nawrócenie św. Pawła (kat. 77), fotografia obrazu Hansa Suessa von Kulmbacha Ucieczka do Egiptu (kat. 78).
Kraków 1940. Kampania fotograficzna Staatliche Bildstelle, red. Wojciech Walanus (Skarby Fototeki Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 3), Kraków, 2017
Krzysztofory. Zeszyty naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, 2016
W drugiej połowie XIX wieku na ziemiach polskich zorganizowanych zostało wiele tzw. „wystaw staro... more W drugiej połowie XIX wieku na ziemiach polskich zorganizowanych zostało wiele tzw. „wystaw starożytności”, z których jedna z nich miała miejsce w Krakowie od 22 XII 1872 roku do 27 I 1873. Została ona zorganizowana na kilka miesięcy przed wystawą powszechną w Wiedniu i miała na celu wybranie eksponatów do jednego z jej działów zw. exposition des amateurs. Za przygotowanie wystawy odpowiedzialny był specjalny komitet, jednak szczególną rolę odegrał przede wszystkim jeden z jego przewodniczących, Józef Łepkowski. Na krakowską wystawę liczni właściciele prywatni i instytucje nadesłali rozmaite zabytki archeologiczne, obrazy, rzeźby, wyroby rzemiosła, militaria, numizmaty itp., w tym kamienie mikorzyńskie, kura krakowskiego bractwa kurkowego, róg wielicki, autoportret Rembrandta i inne. Odtworzenie dokładnego spisu eksponatów uniemożliwia jednak brak katalogu i skąpa ikonografia tego wydarzenia.
Podobnie jak inne wystawy starożytności, wystawa ta nie była skoncentrowana wokół jednego tematu czy okresu, tak jak bywa to w przypadku współczesnych wystaw. Stanowiła raczej w pewnym stopniu uporządkowaną „zbieraninę” różnorodnych zabytków, stłoczonych w trzech salach pałacu biskupiego. Tylko bardzo niewielka część spośród nich została wysłana do Wiednia, tak więc podstawowy cel wystawy w zasadzie nie został zrealizowany. Biorąc jednak pod uwagę, jak bardzo ograniczony był wówczas dostęp do zbiorów o wartości historycznej, i jak niewiele organizowano podobnych wydarzeń, nawet i ta dziś raczej zapomniana krakowska wystawa zasługuje na uwagę.
The article analyses the state of the photography auction market in Poland on the basis of the sa... more The article analyses the state of the photography auction market in Poland on the basis of the sales in the period from the first photography auction (1996) until the end of 2011. The data allow the reader to discover the scale of this market (turnover, number of items sold), characteristics of purchased objects (price records, average prices, popular artists and periods) and the difficulties encountered when studying this phenomenon. The conclusion contains predictions on the further development of this market. Contents Introduction Auction offer Accessibility of auction results Turnover and number of items sold Price records Average prices of photographs When the sold photographs were made Selected artists Conclusion
W artykule podjęta została analiza stanu aukcyjnego rynku fotografii w Polsce w oparciu o wyniki ... more W artykule podjęta została analiza stanu aukcyjnego rynku fotografii w Polsce w oparciu o wyniki sprzedaży z okresu od pierwszej aukcji fotografii (1996) do końca 2011 roku. Dane te pozwalają czytelnikowi na zapoznanie się z rozmiarami tego rynku (obrót, liczba sprzedanych obiektów), charakterystyką nabywanych obiektów (rekordy cenowe, średnie ceny, popularni twórcy i okresy) oraz z trudnościami, które można napotkać podczas badania tego zjawiska. W podsumowaniu znalazły się przewidywania dotyczące dalszego rozwoju rynku.
Uploads
Papers by Anna Bednarek
The Lviv-Chernivtsi Railway started to operate in 1866 r. and the major parts of its infrastructure, such as stations, bridges and rolling stock, were documented in a photographic album, probably commissioned by the management soon after the opening of the line in 1867. Copies of the album, some incomplete, have survived in several European and American collections. The photographs were taken by Adolf Schoon von Corbitzthal (1830–1904), an Austrian soldier and railway clerk employed by the Lviv- Chernivtsi Railway in the years 1866–1871. The album is one of many collections of photographs documenting railways produced in the second half of the 19th c., usually commissioned by companies building new lines and intended to both commemorate and advertise their work.
Wykonanie tych zdjęć stanowiło wówczas dużą trudność i należy uznać je za sukces. Wpisują się one zarazem w narastające w tym czasie zainteresowanie Witem Stwoszem i idące za tym zapotrzebowanie na wizerunki jego dzieł. Ze względów technicznych fotografie Rzewuskiego rozpowszechniane musiały być za pośrednictwem graficznych powtórzeń, z których najwcześniejsze ukazało się w 1862 roku w Opisie Krakowa i jego okolic.
Wspomniana restauracja ołtarza była okazją do wykonania kolejnych zdjęć Ołtarza, które Rzewuski miał wykonać jeszcze przed jego rozebraniem, jednak z niejasnych przyczyn do tego nie doszło. Już w trakcie konserwacji o fotografowanie retabulum zabiegał Oddział Archeologii Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, doprowadzając na przełomie lat 1867 i 1868 do zawarcia umowy z Rzewuskim na wykonanie albumu. Choć ostatecznie nie został on zrealizowany, należy docenić zarówno ideę wydania obszernego zbioru zdjęć Ołtarza, jak i sam zamiar wykonania fotograficznej dokumentacji stanu dzieła przed konserwacją, gdyż na ziemiach polskich próby te miały charakter pionierski.
Pierwsze zdjęcia nagrobka powstały w latach sześćdziesiątych XIX wieku, przed jego renowacją przeprowadzoną w 1869 roku. Ich autorami byli zarówno fotografowie miejscowi (Walery Rzewuski, Ignacy Krieger), jak i przybyły z Wiednia Andreas Groll. Już w trakcie prac Krieger sfotografował dwie płyty zdemontowane z tumby, dzięki czemu udokumentowany został ich stan sprzed konserwacji. Po odkryciu wewnątrz sarkofagu szczątków króla Rzewuski uwiecznił insygnia i znalezione inne przedmioty, a dzięki staraniom Józefa Łepkowskiego wykonał trzy kolejne ujęcia, przedstawiające zwłoki króla w trumnie oraz grobowiec z włożoną do środka trumną. Już po zakończeniu renowacji nagrobka nowe zdjęcia całego monumentu wykonał Krieger, a także fotografowie z paryskiego zakładu J. Lachenal, L. Favre et Cie.
Pomysł na wydanie albumu wywodzi się z czasów konserwacji Ołtarza Mariackiego, którą prowadzono od 1866 roku. Niezrealizowany wówczas zamiar wykonania dokumentacji fotograficznej Ołtarza został podjęty przez Oddział Archeologii i Sztuk Pięknych Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, który planowaną publikację poszerzył również o inne krakowskie zabytki. Fotograf Walery Rzewuski, który miał wykonać ten album, prawdopodobnie z powodu problemów technicznych nie wywiązał się z zawartej umowy, stąd nowego wykonawcę postanowiono wyłonić w drodze konkursu. Wygrał go jedyny oferent – zakład Beyera i Dutkiewicza. Fotografowie przybyli do Krakowa w sierpniu 1871 roku, wykonując zdjęcia na potrzeby kilku zeszytów Pomników. Pierwszy zeszyt, zawierający pięć tablic w technice światłodruku, został opublikowany na początku 1872 roku. W zeszycie tym znalazły się widoki: Ołtarza Mariackiego, płyty nagrobnej Piotra Salomona z kościoła Mariackiego i srebrnego ołtarza z kaplicy Zygmuntowskiej w katedrze na Wawelu. Po przekształceniu Towarzystwa Naukowego Krakowskiego w Akademię Umiejętności w 1872 roku chęć kontynuowania publikacji podtrzymała nowo powołana Komisja Historii Sztuki, jednak najprawdopodobniej z przyczyn finansowych i organizacyjnych zamiaru tego nie udało się zrealizować.
Źródła nie pozwalają wprost poznać intencji, która przyświecała członkom Oddziału przy podejmowaniu decyzji o wydaniu albumu, ale pośrednio wyjaśnia to charakter działalności tego grona. Oddział zajmował się zabytkami w szerokim rozumieniu, m.in. prowadząc badania i prace konserwatorskie, do czego w różny sposób wykorzystywał reprodukcje dzieł sztuki. Podejmował również działania mające na celu ich publikowanie (czego przykładem są Pomniki), co wpisywało się w narastające w tym czasie zapotrzebowanie na ikonografię polskich zabytków. Spośród różnych inicjatyw tego typu szczególnie istotna była publikacja Aleksandra Przezdzieckiego i Edwarda Rastawieckiego pt. Wzory sztuki średniowiecznej i z epoki Odrodzenia po koniec wieku XVII w dawnej Polsce (wyd. 1853-1869). Wydaje się, że podobnie jak Wzory, tak i Pomniki były skierowane przede wszystkim do osób badających lub przynajmniej zainteresowanych sztuką. Członkowie Oddziału w albumie zaplanowali zamieścić przede wszystkim obiekty mniej znane i niepublikowane, koncentrując się na malarstwie i rzeźbie z okresu średniowiecza i nowożytności. Od innych wydawnictw tego czasu Pomniki odróżniała technika wykonania, oparta na fotografii, a więc bardziej wierna od reprodukcji rysunkowych czy graficznych, co w oczach ówczesnych recenzentów stanowiło istotną zaletę. Choć wydawnictwo to nie zostało ukończone, dzięki zleceniu Towarzystwa Naukowego Krakowskiego Beyer i Dutkiewicz przeprowadzili zapewne pierwszą na ziemiach polskich akcję fotografowania zabytków na potrzeby instytucji naukowej.
Podobnie jak inne wystawy starożytności, wystawa ta nie była skoncentrowana wokół jednego tematu czy okresu, tak jak bywa to w przypadku współczesnych wystaw. Stanowiła raczej w pewnym stopniu uporządkowaną „zbieraninę” różnorodnych zabytków, stłoczonych w trzech salach pałacu biskupiego. Tylko bardzo niewielka część spośród nich została wysłana do Wiednia, tak więc podstawowy cel wystawy w zasadzie nie został zrealizowany. Biorąc jednak pod uwagę, jak bardzo ograniczony był wówczas dostęp do zbiorów o wartości historycznej, i jak niewiele organizowano podobnych wydarzeń, nawet i ta dziś raczej zapomniana krakowska wystawa zasługuje na uwagę.
Book Reviews by Anna Bednarek
The Lviv-Chernivtsi Railway started to operate in 1866 r. and the major parts of its infrastructure, such as stations, bridges and rolling stock, were documented in a photographic album, probably commissioned by the management soon after the opening of the line in 1867. Copies of the album, some incomplete, have survived in several European and American collections. The photographs were taken by Adolf Schoon von Corbitzthal (1830–1904), an Austrian soldier and railway clerk employed by the Lviv- Chernivtsi Railway in the years 1866–1871. The album is one of many collections of photographs documenting railways produced in the second half of the 19th c., usually commissioned by companies building new lines and intended to both commemorate and advertise their work.
Wykonanie tych zdjęć stanowiło wówczas dużą trudność i należy uznać je za sukces. Wpisują się one zarazem w narastające w tym czasie zainteresowanie Witem Stwoszem i idące za tym zapotrzebowanie na wizerunki jego dzieł. Ze względów technicznych fotografie Rzewuskiego rozpowszechniane musiały być za pośrednictwem graficznych powtórzeń, z których najwcześniejsze ukazało się w 1862 roku w Opisie Krakowa i jego okolic.
Wspomniana restauracja ołtarza była okazją do wykonania kolejnych zdjęć Ołtarza, które Rzewuski miał wykonać jeszcze przed jego rozebraniem, jednak z niejasnych przyczyn do tego nie doszło. Już w trakcie konserwacji o fotografowanie retabulum zabiegał Oddział Archeologii Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, doprowadzając na przełomie lat 1867 i 1868 do zawarcia umowy z Rzewuskim na wykonanie albumu. Choć ostatecznie nie został on zrealizowany, należy docenić zarówno ideę wydania obszernego zbioru zdjęć Ołtarza, jak i sam zamiar wykonania fotograficznej dokumentacji stanu dzieła przed konserwacją, gdyż na ziemiach polskich próby te miały charakter pionierski.
Pierwsze zdjęcia nagrobka powstały w latach sześćdziesiątych XIX wieku, przed jego renowacją przeprowadzoną w 1869 roku. Ich autorami byli zarówno fotografowie miejscowi (Walery Rzewuski, Ignacy Krieger), jak i przybyły z Wiednia Andreas Groll. Już w trakcie prac Krieger sfotografował dwie płyty zdemontowane z tumby, dzięki czemu udokumentowany został ich stan sprzed konserwacji. Po odkryciu wewnątrz sarkofagu szczątków króla Rzewuski uwiecznił insygnia i znalezione inne przedmioty, a dzięki staraniom Józefa Łepkowskiego wykonał trzy kolejne ujęcia, przedstawiające zwłoki króla w trumnie oraz grobowiec z włożoną do środka trumną. Już po zakończeniu renowacji nagrobka nowe zdjęcia całego monumentu wykonał Krieger, a także fotografowie z paryskiego zakładu J. Lachenal, L. Favre et Cie.
Pomysł na wydanie albumu wywodzi się z czasów konserwacji Ołtarza Mariackiego, którą prowadzono od 1866 roku. Niezrealizowany wówczas zamiar wykonania dokumentacji fotograficznej Ołtarza został podjęty przez Oddział Archeologii i Sztuk Pięknych Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, który planowaną publikację poszerzył również o inne krakowskie zabytki. Fotograf Walery Rzewuski, który miał wykonać ten album, prawdopodobnie z powodu problemów technicznych nie wywiązał się z zawartej umowy, stąd nowego wykonawcę postanowiono wyłonić w drodze konkursu. Wygrał go jedyny oferent – zakład Beyera i Dutkiewicza. Fotografowie przybyli do Krakowa w sierpniu 1871 roku, wykonując zdjęcia na potrzeby kilku zeszytów Pomników. Pierwszy zeszyt, zawierający pięć tablic w technice światłodruku, został opublikowany na początku 1872 roku. W zeszycie tym znalazły się widoki: Ołtarza Mariackiego, płyty nagrobnej Piotra Salomona z kościoła Mariackiego i srebrnego ołtarza z kaplicy Zygmuntowskiej w katedrze na Wawelu. Po przekształceniu Towarzystwa Naukowego Krakowskiego w Akademię Umiejętności w 1872 roku chęć kontynuowania publikacji podtrzymała nowo powołana Komisja Historii Sztuki, jednak najprawdopodobniej z przyczyn finansowych i organizacyjnych zamiaru tego nie udało się zrealizować.
Źródła nie pozwalają wprost poznać intencji, która przyświecała członkom Oddziału przy podejmowaniu decyzji o wydaniu albumu, ale pośrednio wyjaśnia to charakter działalności tego grona. Oddział zajmował się zabytkami w szerokim rozumieniu, m.in. prowadząc badania i prace konserwatorskie, do czego w różny sposób wykorzystywał reprodukcje dzieł sztuki. Podejmował również działania mające na celu ich publikowanie (czego przykładem są Pomniki), co wpisywało się w narastające w tym czasie zapotrzebowanie na ikonografię polskich zabytków. Spośród różnych inicjatyw tego typu szczególnie istotna była publikacja Aleksandra Przezdzieckiego i Edwarda Rastawieckiego pt. Wzory sztuki średniowiecznej i z epoki Odrodzenia po koniec wieku XVII w dawnej Polsce (wyd. 1853-1869). Wydaje się, że podobnie jak Wzory, tak i Pomniki były skierowane przede wszystkim do osób badających lub przynajmniej zainteresowanych sztuką. Członkowie Oddziału w albumie zaplanowali zamieścić przede wszystkim obiekty mniej znane i niepublikowane, koncentrując się na malarstwie i rzeźbie z okresu średniowiecza i nowożytności. Od innych wydawnictw tego czasu Pomniki odróżniała technika wykonania, oparta na fotografii, a więc bardziej wierna od reprodukcji rysunkowych czy graficznych, co w oczach ówczesnych recenzentów stanowiło istotną zaletę. Choć wydawnictwo to nie zostało ukończone, dzięki zleceniu Towarzystwa Naukowego Krakowskiego Beyer i Dutkiewicz przeprowadzili zapewne pierwszą na ziemiach polskich akcję fotografowania zabytków na potrzeby instytucji naukowej.
Podobnie jak inne wystawy starożytności, wystawa ta nie była skoncentrowana wokół jednego tematu czy okresu, tak jak bywa to w przypadku współczesnych wystaw. Stanowiła raczej w pewnym stopniu uporządkowaną „zbieraninę” różnorodnych zabytków, stłoczonych w trzech salach pałacu biskupiego. Tylko bardzo niewielka część spośród nich została wysłana do Wiednia, tak więc podstawowy cel wystawy w zasadzie nie został zrealizowany. Biorąc jednak pod uwagę, jak bardzo ograniczony był wówczas dostęp do zbiorów o wartości historycznej, i jak niewiele organizowano podobnych wydarzeń, nawet i ta dziś raczej zapomniana krakowska wystawa zasługuje na uwagę.