Erman Şan

Bizans İmparatorluğu, kavranması çok da kolay olmayan pek çok dönüşüm ve değişim geçirmiştir. Hatta bizzat “Bizans” tanımlamasının da bir dönüşümü vurgulamak için sunî bir biçimde oluşturulduğunu unutmamalıyız. Batılı Bizantologlar, Roma İmparatorluğu’nun Hıristiyanlıkla birlikte çok kesin bir değişim geçirmiş kısmına veya dönemine “Bizans” demeyi tercih etmişlerdi. Yani en yalın ifadesiyle Bizans bir devletin değil aksine Roma İmparatorluğu’nun bir döneminin adıydı. Buradaki esas meselenin bir devlet olarak Bizans İmparatorluğu’nun kuruluşundan ziyade Roma İmparatorluğu’nun bir dönemi olarak Bizans’ın başlangıcıyla ilgili olduğu ortada. Bizans ve Roma arasındaki bu reddedilemez bağlantıysa Batılı Bizantologların Bizans’a dair oluşturup kabul ettirdikleri büyük resim ile adeta silikleştirilmiştir. Ne var ki Bizans’ın Batı için ifade ettiği anlamla Doğu için ifade ettiği anlam arasında muazzam bir fark da bulunur. Doğal olarak bizlerin Batılıların gördüğü gibi bir Bizans görmemiz veya onların tasavvur ettikleri gibi bir Bizans tasavvur etmemiz neredeyse imkânsızdır. Bundan dolayı çalışma Bizans’a dair olarak Doğulu ve Batılı yaklaşım farkları üzerine inşa edilmiştir. Bu da Doğuluların ve Batılıların Ortaçağ’da Bizans için kullandıkları iki temel tanımlama üzerinden takip edilmiştir: Graeci ve Rûm.

Abbâsî Halifesi Hârûnürreşîd (786-809) yalnızca İslâm tarihindeki en önemli figürlerden biri olmakla kalmayıp aynı zamanda döneminin de tartışmasız en büyük hükümdarıydı. Bu sebeple Ortaçağ Müslümanlarının kaleme aldıkları eserlerin yanı sıra Bizans ve Frank kaynakları da hem kendisine hem de icraatlarına dair malumat aktarmışlardır. Bu malumat arasında Bizans İmparatorluğu’nun hâkimiyeti altındaki topraklara yani Bilâdü’r-Rûm’a gerçekleştirdiği seferler de geniş yer tutar. Söz konusu seferlerin en meşhuru ordunun komutanı olarak katılmış olduğu 782 yılında gerçekleştirilendir. Bu sefer esnasında önemli yerlerin fethedilmesi, bolca ganimet elde edilmesi ve en nihayetinde Bizans’ı o dönemlerde fiilen yönetmekte olan İrene’yi yüklü denilebilecek miktarda bir vergi ödemek zorunda bırakması neticesinde halife olan babası Mehdî-Billâh (775-785) tarafından veliaht ilan edilmişti. Doğal olarak bu önemli seferin ayrıntıları gerek Müslüman gerekse de Bizans kaynaklarında detaylı bir şekilde aktarılmıştır. Mes‘ûdî (ö. 956) tarafından bu sefere dair olarak aktarılan bir bilgiyse her nasılsa araştırmacıların dikkatinden kaçmışa benziyor. Burada Mes‘ûdî, diğer kaynaklar tarafından Marmara kıyılarına kadar ulaştığı ifade edilen Hârûn’un aynı zamanda Bizans İmparatorluğu’nun başkenti Constantinopolis’i kuşatmış olduğundan bahseder.

‘Abbāsid Caliph Hārūn al-Rashīd (786-809) was not only one of the most important figures in Islamic history, but also the undisputed greatest ruler of the Mediterranean and its immediate surroundings of his time. For this reason, in addition to the works written by the Muslims of the Middle Ages, Byzantine and Frank sources also provided information about both him and his actions. Among this information, the most well-known ones are the relations of the ‘Abbāsids with the Byzantine Empire, which can be defined as their biggest rivals at that time, and especially the expeditions they carried out to the lands of Bilād ar-Rūm, that is, Asia Minor. The most famous of Hārūn al-Rashīd’s Bilād ar-Rūm expeditions is undoubtedly the one that was carried out under his command in 782. During this expedition, important places were conquered, plentiful booty was obtained, and finally, Irene, the mother of Emperor Constantine VI (780-797), who was actually ruling Byzantine Empire at that time, had to pay a tax that could be considered heavy. As a result of this successful campaign carried out under his command, his father, Caliph al-Mahdī (775-785), appointed his son Hārūn as the heir, on condition that he be the caliph after his brother Mūsā. Moreover, the title of “al-Rashīd”, which is identified with his name today, was given to him as a crown title by his father due to his successes during this expedition. Naturally, the details of this important expedition are reported in detail in both Muslim and Byzantine sources. In fact, the researchers showed a special interest in this expedition and made very valuable observations. However, some information about the said expedition by Mas‘ūdī (d. 956) seems to have escaped the attention of researchers. Mas‘ūdī mentions that Hārūn, who is stated to have reached the shores of Marmara by other sources, also besieged Constantinopolis, the capital of the Byzantine Empire.

In Ibn Rusta’s (d. after 301/913) work al-A‘lāk al-nafīsa, the ruler of the Russians is described as Hāqān of Rūs (خاقان رُوس). The exact equivalent of this definition is the “Kagan of the Russians”. As it’s known, kagan is a title used especially by the Türks. If the hākān is a title rather than a personal name, use this title of Russians ruler should explain in a logic manner. Considering other information found in Medieval Islamic written sources, we can say that Hāqān of Rūs was the ruler of Birka in Sweden, the first city of the Viking Age. After its founding in the 8th century, the Viking city of Birka had flourished as an important political and commercial center from the mid-9th century. In Vita Anskarii, written in the 9th century, there are strong indications that Birka was ruled by kings at that time. These kings seem to have tried to eliminate the Khazars, who were the most important trading partners of the Russian merchants who went South. Because of the geography they controlled, the Khazars were the most important intermediaries in transporting the valuable products of northern countries such as Scandinavia to the Islamic and Eastern Roman lands in the South. In fact, as stated by medieval Islamic historians and geographers, almost all of the income of the Khazar Khaganate was due to the intermediaries they undertook in the trade in question. Viking city of Birka rulers or Hāqān of Rūs who want to put an end to this intermediaries must have presented themselves as a khaganate, just like the Khazars, in the eyes of Muslims and Eastern Roman Empire.

В произведении Ибн Русте (ум. после 913 г.) "Китаб ал-а'лак ан-нафиса" ("Книга драгоценных ожерелий") русский правитель упоминается как Хакан Русов (خاقان رُوس). Точный эквивалент этого определения – “каган русских” или “русский хан”. Как
известно, каган - титул, используемый в основном тюрками. Если хакан - это титул, а не личное имя, то его использование русскими правителями требует логического объяснения. Принимая во внимание другую информацию, найденную в средневековых исламских письменных источниках, мы можем сказать, что Хакан Русов был правителем Бирки в Швеции, первого города эпохи викингов. После своего основания в VIII веке Бирка достигает процветания как важный политический и торговый центр к середине 9 века. Указания в Vita Anskarii (“Житие святого Ансгария”), написанном в IX веке, дают веские основания полагать, что в то время Биркой правили короли. Похоже, они пытались уничтожить хазар, которые были важнейшими торговыми партнерами русов-купцов, ушедших на юг. Хазарский каганат в силу своего географического положения контролировал транспортировку ценных продуктов северных стран, таких как Скандинавия, в исламские и восточно-римские земли. Фактически, как утверждали средневековые исламские историки и географы, почти весь доход Хазарского каганата формировался за счет посредничества в этой торговле. Правители Бирки или Хаканы Русов, которые хотели положить этому конец, должны были, подобно хазарам, представлять себя каганатом в глазах мусульман и Восточной Римской империи.

Traditionally, Roman history is divided into three periods. Although their dates are not very precise, the first is Regnum Romanum or the Kingdom Period (B.C. 753-509), the second is Res Publica Romana or the Republican Period (B.C. 509-27), and the third is Imperium Romanum or the Imperial Period (B.C. 27-A.D. 312 [?]). A fourth is attached to these three periods of Roman history: Eastern Roman or Byzantine Empire. As it is known to all, a state bearing the Byzantine name never existed in history. More precisely, the Byzantine definition was made over the name of the city of Byzantium, which would later be named Constantinopolis, in honor of its founder. According to the researchers who chose this name as the most appropriate definition for a period of the Roman Empire, it was very different from the period before the Roman Empire. For this reason, the Roman Empire was mostly called “Byzantine” from this moment of transformation. There are points where this idea that we try to give in a very brief way has parts that it is justified. But looking at the historical process in a neutral way, it would be a much more correct approach to call this fourth period Imperium Romanum Christianum or Christian Roman Empire. Such a definition would summarize the situation and the period more accurately than both Eastern Rome and especially Byzantine. Those who called it the Christian Roman Empire were Muslims, the undisputed most productive historians and geographers of the Middle Ages: Mulūk al-Rūm al-mutanassira.

Geleneksel olarak Roma tarihi üç dönem altında değerlendirilir. Tarihleri çok kesin olmamakla birlikte bunlardan ilki Regnum Romanum yani Krallık Dönemi (MÖ 753-509), ikincisi Res Publica Romana yani Cumhuriyet Dönemi (MÖ 509-27) ve üçüncüsü de Imperium Romanum yani İmparatorluk Dönemi’dir (MÖ 27-MS 312 [?]). Roma tarihinin bu üç dönemine bir dördüncüsü de iliştirilmiş gibidir: Doğu Roma veya Bizans İmparatorluğu. Malum olduğu üzere, Bizans ismini taşıyan bir devlet tarihte hiç var olmamıştı. Daha doğrusu Bizans tanımlaması, sonrasında kurucusuna ithafen Constantinopolis adını alacak Byzantium şehrinin adı üzerinden yapılmıştı. Bu ismi Roma İmparatorluğu’nun bir dönemi için en uygun tanım olarak seçen araştırmacılara göre, Roma İmparatorluğu’nun müteakip dönemi öncesinden çok ciddi farklarla ayrılmaktaydı. Bu nedenle de Roma İmparatorluğu’na bu andan itibaren söz konusu değişiklikleri de kapsaması düşüncesiyle çoğunlukla “Bizans” denilmiştir. Çok özet bir biçimde vermeye çalıştığımız bu düşüncenin haklı kısımlarının bulunduğu yadsınamaz bir gerçektir. Fakat tarihsel sürece tarafsız bir gözle bakıldığında bu dördüncü döneme Imperium Romanum Christianum yani Hıristiyan Roma İmparatorluğu demek çok daha hakkaniyetli ve doğru bir yaklaşım olabilirdi. Böylesi bir tanımlama hem Doğu Roma’dan hem de bilhassa Bizans’tan çok daha isabetli bir şekilde durumu ve dönemi özetlerdi. Ona Hıristiyan Roma İmparatorluğu ismini verenler ise, Ortaçağın tartışmasız en üretken tarihçileri ve coğrafyacıları olan Müslümanlar yazarlardı: Mülûki’r-Rûmü’l-mütenassıra.

In this study, we focused on the main target of the ‘Abbāsīd Caliph al-Mu‘tasim-Bi’llāh’s (833-842) famous Asia Minor id est Bilād ar-Rūm campaign in the year 223/838. The targeting of major central cities of Asia Minor started with ‘Abbāsīd Caliph Hārūn al-Rashīd (786-809) and then continued his sons al-Ma’mūn (813-833) and  al-Mu‘tasim. At this point, it is understood that al-Mu‘tasim also somehow followed his father Hārūn al-Rashīd and his elder brother al-Ma’mūn’s policies of the Byzantine Empire and Asia Minor. Amorium and Ancyra have been conquered by Muslim soldiers during the ‘Abbāsīd Caliph al-Mu‘tasim-Bi’llāh’s mentioned famous Asia Minor campaign in the year 223/838. However, it is controversial which city of Byzantine Empire was the main target of al-Mu‘tasim-Bi’llāh’s this campaign. Byzantine Empire’s very important three cities Constantinopolis, Ancyra and Emperor Theophilus’ (829-842) birthplace Amorium were suggested as the main target of al-Mu‘tasim-Bi’llāh’s Asia Minor campaign by the historians. Finally, it has been understood that the main target was Amorium where called “Kustantīniyye as-Sugrā” id est “The Little Constantinople” by the Muslim historian al-Dīnawarī (3/9th century). Because Amorium was both the center of Exercitus Anatolici and the biggest and the most important city of Asia Minor.

Macarlar’ın erken tarihleri tam olarak çözümlenememiş pek çok sorun nedeniyle bir hayli muğlâktır. Belirtildiğine göre Macarlar 830 ile 890’lar arasında Karadeniz kıyılarında, Lebedia’da, bulunuyorlardı. Macarlar burada kölelerini genellikle komşuluklarındaki Slavlar’dan elde ettiler. 890’lara kadar Lebedia’da kaldıktan sonra doğudan gelen Peçenekler’in tazyikiyle Tuna ve Dinyeper nehirleri arasına, yani Etelköz’e, doğru ilerlediler. Etelköz’deyse akınları neticesinde köle elde ettikleri halklara Tuna Bulgarları’nı ve Ulahlar’ı da eklediler. 896’da Karpatlar üzerinden Orta Avrupa sahasına giren Macarlar, Panonya’da kendilerine daimî bir yurt kurmaya koyuldular. Panonya’da da etrafa akınlar yapmak açısından oldukça müsait bir ortam buldular. Macarlar yeni yurtlarında kölelerini komşuları olan Franklar’dan, Germenler’den, Slavlar’la Tuna Bulgarları’ndan elde ettiler. Sonuç itibarıyla IX. ve X. yüzyıllarda sırasıyla Karadeniz’in kuzey ve batı kıyıları, Balkanlar, Orta Avrupa ve bunların yakın çevresi Macarlar’ın köle olarak satacakları esirlerini elde ettikleri coğrafyalar oldular.

The early history of Madjars’ is very vague because of many problems that can not be fully resolved. It was stated that the Madjars were on the northern shores of the Black Sea -in Lebedia- between 830 and 890’s. The Madjars obtained their slaves from the neighboring Slavs in this region. After staying in Lebedia until 890’s, they moved between Danube and Dnieper rivers -to Etelköz- by pushing Pechenegs from the east. In Etelköz they added Danubian Bulgars and Vlachs to peoples they had acquired as slaves. The Madjars entered Central Europe via the Carpathians in 896 and set out to establish a permanent residence in Pannonia. They found a fairly favorable environment for their raids in this region. The Madjars obtained their slaves from the neighboring Franks, Germans, Danubian Bulgars and Slavs in their new homeland. As a result, the northern and western coasts of the Black Sea, the Balkans, Central Europe became the regions where the Madjars acquired the prisoners they would sell as slaves.

Çok fazla bilinmeyen bir konu olmasına rağmen Ortaçağ Müslüman tarihçileri, eserlerinde Roma İmparatorluğu tarihinden de bahsetmişlerdir. Bunlar arasında en yalın olanı, Ortaçağ Müslüman tarihçi ve coğrafyacılarının önde gelen isimlerinden birisi sayılan Ya‘kūbî’nin (ö. 292/905’ten sonra) Târîhu’l-Ya‘kūbî isimli eserinde bulunmaktadır. Söz konusu anlatım, aynı zamanda Ortaçağ Müslüman yazılı
kaynaklarında Roma İmparatorluğu’na dair olarak günümüze ulaşabilenlerin de en eskisidir. Çok büyük bir ihtimalle, buradaki bilgilerin menşei Claudius Ptolemaios’un (MS II. yüzyıl) Πρόχειροι ϰανόνες (Tabulae manuales) isimli eseridir. Bununla birlikte, Ya‘kūbî’nin yararlandığı metin, Ptolemaios’un söz konusu eserine Theon Alexandrinus (MS IV.-V. yüzyıllar) tarafından ilaveler yapılmış hâlidir. Fazla bir
detaya sahip olmayan bu anlatımda, birkaç yerde özet halinde birtakım bilgilerin aktarılmasıyla yetinilmiştir. Bu nedenle söz konusu anlatımı “Roma İmparatorları Listesi” şeklinde adlandırmak daha doğrudur. Sürekli münasebette bulundukları Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu’nu oldukça iyi tanımalarına
rağmen Müslümanların Roma İmparatorluğu’yla tanışmaları bu liste vasıtasıyla olmuş olmalıdır ve bu açıdan değerlendirildiğinde söz konusu listenin sahip olduğu önem aşikardır.


Although it is little known, Medieval Muslim historians mentioned the history of the Roman Empire in their works. Of these Ta’rikh (d. 292/905), respected one of the leading historians and geographers of the Medieval Muslim school, in his work Ta’rikh, provides the reader with basic information and this work contains the oldest Muslim historical records concerning the Roman Empire which has survived to date amongst the Medieval Muslim written sources. It seems most probable that the
source of this information was Claudius Ptolemaios (II. century A.D.), from his Πρόχειροι ϰανόνες (Tabulae manuales). However, the text that al-Ya‘kūbī employs in his work is no simple transcription of Ptolemy’s work but was updated and modified with additions from Theon Alexandrinus (. IV.-V. c. A.D.). The record provided by Ta’rikh is not full of detail but was content to convey some information in a summarised form and, for this reason, it is more accurate to describe it as a “List of Roman Emperor’s”. Despite having a very good understanding of the Eastern Roman Empire which they bordered and were constantly in contact with in various ways, the Muslims’ knowlege of the history of the Roman Empire must have been through this list, a point of importance when evaluated from this point of view.

The medieval Islamic written sources have detailed information on the Danubian Bulgar Kaganate. On the other hand, both the chronological uncertainties and the multiplicity of the ethnonyms having assigned by the Muslim authors regarding that state, have prevented modern researchers from taking advantage of these sources. All of these ethnonyms were used for a specific period of the Danubian Bulgar Kaganate. If these ethnonyms necessarily should be given in a chronological order, the first ethnonym is  بُرْجان (Burdjān, from the beginnings of the 8th century until the middle of the 9th century). The second ethnonym is بُرغَر (Burghar, from the second quarter of the 9th century until the beginnings of the 10th century). The third ethnonyms are بلغر and variant of this بلغری (Bulghar ve Bulgharī, the beginnings of the 10th century and the ends of the third quarter of the same century). The fourth ethnonyms are بلغار الداخل  and variant of this بلغار اندرونی (Bulghāru’d-dāhil ve Bulghār-ı Enderūnī, the second and third quarters of the 10th century). And the last ethnonym is بلقار (Bulkār, from the beginnings 10th centruy until the third quarter of the same century).

Ortaçağ İslâm kaynaklarında Tuna Bulgar Hanlığı’na dair etraflıca denilebilecek malumat bulunmaktadır. Bununla birlikte bir taraftan kronolojik belirsizlikler diğer taraftan da Müslüman müelliflerin onlar için kullanmış olduğu etnonimlerin çokluğu modern araştırmacıların bu malumattan istifade etmelerine engel teşkil etmiştir. Tüm bu etnonimler, Tuna Bulgar Hanlığı’nın belirli dönemlerine dair haberlerde kullanılmışlardır. Bu etnonimleri kronolojik bir tasnifle vermek gerekirse, ilk etnonim بُرْجان’dır (Burcân, VIII. yüzyıl başlarından IX. yüzyıl ortalarına kadar). İkinci etnonim بُرغَر’dır (Burgar, IX. yüzyılın ikinci çeyreğinden X. yüzyıl başlarına kadar). Üçüncü etnonim بلغر ve varyantı بلغری’dır (Bulgar ve Bulgarî, X. yüzyıl başları ile üçüncü çeyreğinin sonları). Dördüncü etnonim بلغار الداخل  ve varyantı بلغار اندرونی’dır  (Bulgāru’d-dâhil ve Bulgār-ı Enderûnî, X. yüzyılın ikinci ve üçüncü çeyrekleri).  Son etnonim ise بلقار’dır (Bulkār, X. yüzyılın başlarından son çeyreğine kadar).

The City of Slavs was neither around the Cappadocian Gates nor in the Asia Minor. On the contrary this city was in the Byzantine Thracia. This information that came from Arabic sources can change the chronology of Slavic spreads into the territory of the Byzantine Empire in the VIIIth century.

Abbâsîler’in iktidara gelmesine kadar Müslümanlar tarafından fetihlerde ve gazâlarda ele geçirilmiş çok sayıda esir çoğunlukla köle olarak istihdâm edildiklerinden Müslümanların ayrıca uluslararası köle ticaretine başvurmalarına gerek kalmıyordu. Fakat Abbâsîler dönemi büyük fetihlerin artık sona erdiği akabinde siyasî bölünmelerin ve ciddi toprak kayıplarının yaşandığı bir dönemdi. Nihayetinde fethedilecek veya gazâ yapılacak alanların daralması da bu yollarla elde edilen kölelerin İslâm dünyasına doğru akışını yavaşlatmıştı. Abbâsîler de böylece beliren insan ihtiyacı sorunlarını muazzam ekonomilerinin ve ticarî bağlantılarının yardımıyla uluslararası köle ticaretine başvurarak aşabilmişlerdir.
Abbâsîler’in insan ihtiyacını karşılayan coğrafyaların başında, Bilâdü’s-Sakālibe ve Bilâdü’l-Etrâk’a ev sahipliği de yapan, muazzam insan kaynaklarıyla Avrasya coğrafyası gelmekteydi. Bu coğrafyanın savaşçı kavimleri Varyag-Ruslar’ın, Macarlar’ın ve Türkler’in çok büyük oranda savaşçılıklarıyla elde ettikleri esirlerin kahir ekseriyetini de -bilhassa konumuz dâhilinde salt etnik tanımlamalar olmayan- Sakālibe ve Türkler meydana getirmişlerdir. Avrasya’nın savaşçı kavimleri tarafından istihsâl edilmiş köleler gerek yine bunlar tarafından gerekse de uluslararası köle tüccarları vasıtasıyla evvelen Abbâsîler’le aralarında bulunan büyük köle ticareti merkezlerine taşınmışlardı. Mevzubahis uluslararası tüccarlarsa aynı zamanda köle istihsâliyle de meşgul olmuş Varyag-Ruslar, Hazarlar, İdil Bulgarları ve Müslümanların yanı sıra Avrupa menşeli Râzâniyye tüccarlarından ve Mâverâünnehir menşeli Soğd tüccarlarından meydana gelmekteydiler.
Uluslararası köle ticaretinin gerçekleştiği merkezlerin hemen hemen tamamı ya Sâmânîler’in hâkimiyeti altındaki Mâverâünnehir’de ya da Hazarlar’la İdil Bulgarları’nın hâkimiyeti altındaki İtil nehri boylarıyla Hazar denizinin yakın çevresinde konuşlanmışlardır. Mevzubahis merkezlere taşınmış kölelere, Abbâsîler’e sevklerinden öncesinde, onları istihdâm edeceklerin beklenti ve beğenileri doğrultusunda ya birtakım temel eğitimler verilmiş ya da bu köleler burada iğdiş de edilmişlerdi. Müstahdimlerin beklentilerine göre şekillendirilen köleler, bunun sonrasındaysa gerek Hazar denizi veya yakın çevresi gerekse de Horasan üzerinden geçen ticarî güzergâhları takiben Abbâsî memleketine doğru taşınmışlardı. Avrasya coğrafyasıyla gerçekleştirilen mevzubahis uluslararası köle ticareti de Abbâsî Devleti döneminin neredeyse tamamı boyunca betimlenen şekilde devam etmiştir. Nihayetinde gazilerin ve fatihlerin vadedilmiş ganimetlerinden köleler, Abbâsîler dönemine gelindiğinde ithal edilen lüks ticarî emtiaya dönüşmüşlerdir.

Since the prisoners of war that were captured during the conquests and battles by the Muslims were employed as slaves until the rise of the ‘Abbāsids, the Muslims did not have to establish a connection with the international slave trade. However, the ‘Abbāsid Era was not the epoch of the grand conquests; rather, it was generally affiliated with the political schisms and mass territorial losses. The narrowing of the to-be-conquered and to-be-raided lands had slowed down the influx of the slaves through the Islamic World by these methods. Thus, the ‘Abbāsids were able to eliminate their human force problem by consulting to the international slave trade with the help of their immense economy and mercantile links.
In order to attain human sources, Abbasids mostly benefitted from the Eurasian continent with its excessive manpower stock as the host of the Bilād al-Sakāliba and Bilād al-Atrāk. The majority of the captives abducted by the Eurasian warrior tribes Varangian-Rus’, Madjars and Turks as a result of their warfare accomplishments were the Sakāliba and the Turks. Those slaves taken captive by the Eurasian war-maker peoples were firstly sent to the mass slave trade centres connected to the Abbasids either by these warrior tribes or international slave traders. These international traders were composed of Varangian-Rus’, Khazars, Volga Bulgars and Muslims -who simultaneously engaged in enslavement activities- and also of Rādhānite traders of European descent and Soghdian traders of Transoxania descent.
Almost all of the international slave trade centres were either in Transoxania under the control of the Sāmānids or Volga valley and the vicinity of the Caspian Sea under the control of the Khazars and Volga Bulgars. Before their arrival to the ‘Abbāsid lands, the slaves transported to the aforementioned centres were either trained in the way their potential masters would appreciate or castrated. Thence, shaped in the way their potential masters would approve, they were sent not only to the Caspian Sea and its surroundings but also to the ‘Abbāsid territories via the trade routes passing through Khorasan. The international slave trade with the Eurasian soil continued in this depicted way almost through the entire the ‘Abbāsid period. At the end, the slaves as the promised booties of the ghazis and conquerors turned into luxurious commercial commodities when the ‘Abbāsid period began.

"The Kazan Khanate has been founded in 1446 by Mahmutek Khan. The Khanate kept its policital, military and economical relations with Moscovy Principality from its founding until its falldown. These relations which lasted for about a century can be divided into three periods.
At beginning of the first period which lasted until 1518, both states had equal status. Although Kazan became a satellite of Moscovy between 1487 and 1505, it still did not put itself under the yoke of Moscovy. The second period started with admission of the Kazan khanship of Shah Ali in 1518 and witnessed the standoff between Crimea and Moscovy over Kazan. During this period, the Khanate of Kazan lost its independence and found itself under the yoke of said two states from time to time. This period came to an end when Ivan IV, has declared himself a Tsar. And the third period witnessed the falldown of the Kazan. Khanate. Most distinctive feature of this period was the Militarist Orthodox Ideology put into practice by the Tsarist Regime of Moscovy as a state policy. Acting in this direction, Moscovy became an imperial power.
One of the most important military – political figures of the last two periods is Shah Ali. During his first khanship in Kazan (1519 – 1521), Kazan has officially yielded to Moscovy’s sovereignty. He administered the construction of Vasiligorod of strategic importance in 1523 and inspired the idea of construction of Sviyajsk in 1551. These are the first two steps towards the fall down of the Khanate of Kazan. And the construction of these castles had been followed by the invasion of the Kazan by Moscovy in October, 1552, as the third step."