Уредување на Меѓународен систем на мерни единици

{{Redirect|SI|за други значења|Si}}
[[Податотека:SI Brochure Cover.jpg|frame|right|Корица од брошурата на SI.]]

'''Меѓународниот систем на единици''' (скратено '''SI''' од [[Француски јазик|француското]] ''{{јаз|fr| Le '''S'''ystème '''I'''nternational d'Unités}}''<ref>[http://www.bipm.org/en/CGPM/db/11/12/ Bureau International des Poids et Mesures]</ref>) — современиот облик на [[метрички ситем|метричкиот систем]] и е заснован на 7 основни и 2 дополнителни [[Физичка величина|физички величини]] и [[Мерна единица|единици]]. Овој систем е најкористениот [[мерен систем]] во светот, највеќе во [[трговија]]та и речиси целосно во [[наука]]та.<ref>[http://www.bipm.org/en/si/base_units/ Official BIPM definitions]</ref><!--English units are still used in some scientific applications, but note also that parsecs in astronomy, calories and mmHg in the medical sciences, and electron volts in physics are not part of the specific system of units known as SI, to just scratch the surface-->

Стариот метрички систем содржел неколку групи на единици. SI е развиен во 1960 година од стариот систем метар-килограм-секунда (mks), наспроти системот цантиметар-грам-секунда (cmgs) кој имал повеќе варијанти. Бидејќи SI не е постојан, тој е менлив комплет од стандарди во кој се создаваат единици и дефинициите се менуваат според меѓународна согласност соодветно на напредокот на технологијата на мерење.

Системот е речиси насекаде прифатен, со мали исклучоци. Забележителен исклучок е САД, кој продолжува да ги користи [[американски мерен систем|вообичаените единици]] наспроти системот SI. Во Обединетото Кралство, префрлањето на системот SI е официјална политика, која сè уште не е завршена. Земјите кои сè уште употребуваат единици кои не се дел од SI (пр., САД) ги имаат предефинирано овие единици преку единиците на SI.

[[Податотека:Metric system adoption map.svg|мини|десно|upright=1.5|Три нации го немаа прифатено Меѓународниот систем на единици за нивни основен или единствен систем за мерење: [[Либерија]], [[Мјанмар]] и [[САД]].]]

== Основни SI-единици ==
{{Главна|Основни SI-единици}}

Утврден на единаесеттата генерална конференција за мерки и тегови во [[1960]] година, тој има седум основни и две дополнителни големини и единици за коишто се смета дека во потполност ги карактеризираат нам познатите појави, а и материјата која можеме сетилно да ја восприемаме. Се нарекуваат ''основни'', бидејќи од нив се изведуваат сите останати. Во долната табела се дадени основните SI-единици, како и нивните [[Дефиниција|дефиниции]]:

{| {{prettytable}} background:#f3f9ff;"  
!  colspan="5" | <font size="+1">Основни SI-единици</font>
|-
|'''Име'''
|'''Симбол'''
|'''Величина'''
|'''Дефиниција'''
|-
|[[килограм]]
|'''kg'''
|[[маса]]
|Единицата за маса е еднаква на масата на меѓународниот прототип за килограм ([[еталон]] од [[платина]] и [[иридиум]]) чуван во [[Меѓународно биро за тегови и мерки|Меѓународното биро за тегови и мерки]] (BIPM), во [[Севр]], предградие на [[Париз]] (1. CGPM (1889), CR 34-38). Напомена: килограмот е единствена ''основна единица'' со [[SI-претставка|претставка]]; [[грам]]от се дефинира како ''изведена единица'', еднаква на 1/1000 од килограмот; претставките како што е мега, се додаваат на грам, а не kg; на пример, Gg, а не Mkg. Исто така, тој е единствена единица која сѐ уште се дефинира преку физичкиот прототип наместо природната појава со која е можно да се измери (видете [[килограм]] за алтернативната дефиниција).
|-
|[[секунда]]
|'''s'''
|[[време]]
|Единицата за време претставува траење од точно 9192631770 периоди од [[зрачење]]то кое одговара на преминот меѓу две [[хиперфино ниво|хиперфини нивоа]] од [[основна состојба|основната состојба]] на атомот на [[цезиум]] - 133 на температура од 0 К (13. CGPM (1967-1968) Резолуција 1, CR 103).
|-
|[[метар]]
|'''m'''
|[[должина]]
|Единицата за должина е еднаква на изминатиот пат којшто го минува [[светлина]]та низ [[вакуум]] за време од 1/299792458 секунди (17. CGPM (1983) Резолуција 1, CR 97)..
|-
|[[ампер]]
|'''A'''
|[[електрична струја]]
|Единицата за електрична струја претставува постојана струја која, кога би се одржувала во два прави и паралелни [[Проводник|проводници]] сместени во вакуум на меѓусебно растојание од еден метар со неограничена должина и занемарливо мал кружен пресек, би предизвикала меѓу нив сила еднаква на 2×10<sup>−7</sup> [[њутн]]и по метар должина (9. CGPM (1948) Резолуција 7, CR 70).
|-
|[[келвин]]
|'''K'''
|[[температура|термодинамичка температура]]
|Единицата за термодинамичката температура (или апсолутна температура) е точно 1/273,16 од термодинамичката температура на [[тројна точка|тројната точка на водата]] (13. CGPM (1967) Резолуција 4, CR 104).
|-
|[[мол (единица)|мол]]
|'''mol'''
|[[количество супстанција]]
|Единицата за количество супстанција е количество на супстанција која содржи толку елементарни единки, колку што има атоми во 0,012 килограми од изотопот на чистиот [[јаглерод]] 12 (14. CGPM (1971) Резолуција 3, CR 78). (елементарните единки можат да бидат [[атом]]и, [[молекули]], [[јон]]и, [[електрон]]и или [[честичка|честички]].) Оваа единица е приближно еднаква на 6,02214199×10<sup>23</sup> ([[Авогадров број]]).
|-
|[[кандела]]
|'''cd'''
|[[јачина на светлината]]
|Единицата за јачина на светлината е светлинската јачина во одреден правец од извор на светлина кој емитува [[монохром]]атско [[зрачење]] со [[честота]] од 540×10<sup>12</sup> [[херц]]и и чијашто јачина на зрачењето во тој правец е 1/683 [[ват]]и по [[стерадијан]] (16. CGPM (1979) Резолуција 3, CR 100).
|-
|}

== Изведени единици ==
{{Главна|Изведени SI-единици}}

Покрај основните единици, се употребуваат и изведени SI единици, како на пример, њутн (за сила), паскал (за притисок), џул (за енергија), килограм на кубен метар (за густина) итн.<ref>Бојан Шоптрајанов, ''Хемија за втора година на реформираното гимназиско образование'' (петто изменето и дополнето издание). Скопје: Просветно дело, 2009, стр. XX.</ref>

==Префикси во Меѓународниот систем на едиици==
Во Меѓународниот систем на единици се користат следниве префикси:<ref>Бојан Шоптрајанов, ''Хемија за втора година на реформираното гимназиско образование'' (петто изменето и дополнето издание). Скопје: Просветно дело, 2009, стр. XXI.</ref>
{| class="wikitable"
|+ Префикси во Меѓународниот систем на единици
|-
! Вредност !! Назив !! Ознака !! Вредност !! Назив !! Ознака
|-
| 10<sup>-24</sup> || јокто || y || 10<sup>24</sup> || јота || Y
|-
| 10<sup>-21</sup> || зепто || z || 10<sup>21</sup> || зета || Z
|-
| 10<sup>-18</sup> || ато || a || 10<sup>18</sup> || екса || E
|-
| 10<sup>-15</sup> || фемто || f || 10<sup>15</sup> || пета || P
|-
| 10<sup>-12</sup> || пико || p || 10<sup>12</sup> || тера || T
|-
| 10<sup>-9</sup> || нано || n || 10<sup>9</sup> || гига || G
|-
| 10<sup>-6</sup> || микро || μ || 10<sup>6</sup> || мега || M
|-
| 10<sup>-3</sup> || мили || m || 10<sup>3</sup> || кило || k
|-
| 10<sup>-2</sup> || центи || c || 10<sup>2</sup> || хекто || h
|-
| 10<sup>-1</sup> || деци || d || 10<sup>1</sup> || дека || da
|}
== Поврзано ==
* [[SI-претставка]]

== Наводи ==
{{наводи}}

{{Нормативна контрола}}

[[Категорија:SI-единици| ]]
[[Категорија:Системи за единици]]
[[Категорија:Меѓународни стандарди]]