Принципат

Принципат (лат.: principatus, од princeps — прв, глава) е општоприфатен назив за државното уредување што го воспоставил првиот римски цар Октавијан Август, кој владеел од 31 г. п.н.е. до 14 г. н.е. Ваквото државно уредување претставувало специфична форма на монархија во која формално постоеле републикански институции, но принцепсот де факто ја имал во свои раце целата власт над империјата.

Воспоставување на принципатот

Поради долготрајните граѓански војни , пропратени со проскрипции, конфискација на земјишта, присилно наплаќање даноци, воени мобилизации, бегства на робовите и воена власт, италското општество се стремело за мир и воспоставување на нормален живот. Најважните противници на Цезар биле мртви, а останатата анти-цезарова коалиција била деморализирана и ослабена. Тие за да ја сочуваат својата положба биле спремни да пружат да склучат примирје па дури и поддршка на Октавијан во неговите цели.

Откако се вратил во Рим, Октавијан најавил враќање на мирните времиња, стариот римски морал и обновување на стариот републикански дух. Почнувајќи од 31 година п.н.е Октавиан секоја година бил биран за конзул, а во 29 г. добил цензорски овластувања, врз основа на кои во 29-28 година составил нов список на членови на сенатот и спровел цензус кој не бил спроведен цели четириесет и две години. За да го заштити достоинството на сенатот тој ги исклучил сенаторите кои не припаѓале на највисокиот сталеж, а со тоа му се дало можност да ги исфрли и приврзаниците на Марк Антониј. Во новиот список името на Октавијан било ставено на прво место, и од таму тој ја добил титулата princeps Senatus. Со таа титула тој бил во можност прв да го искажува своето мислење во сенатот. На 13 јануари 27 година Октавијан се одрекол од сите државни функции и ги ставил на располагање на сенатот и римскиот народ, изјавувајќи дека сака да се повлече од јавниот живот. Таа оставка била формална, по што уследиле молби од сенаторите да ја задржи власта во државата. Истиот ден Октавијан добил низа овластувања кои фактички му ја осигурале врховата власт. Три дена подоцна на 16 јануари, тој ја добил титулата Август (возвишен). Во прв ред овој епитет бил ставан во контекс со некој сакрален обиект, но во овој случај бил додаден до името на принцепсот. По тоа Октавијан го променил своето име во Император Цезар Август, син божји. Сите овие промени имале со цел, докажување дека на Рим му претстоело ново златно доба. Неговата власт се засновала врз спојувањето на повеќе магистратури, кои во класичната република не можеле да се спојуваат. Во неговите раце се наоѓала највисоката воена власт – imperium. Таа власт ја има од 31. до 23.г. како конзул, а од 23 година ја добива титулата imperium maius, која му давала врховна воена команда во сите провинции, свои и сенатски. Imperium е основна власт, на сите доцни римски цареви. Од 19.г. до крајот на својот живот добива знаци на конзуларното достоинство. На тој начин Август има највисока воена и граѓанска власт.

На денот на основањето на принципатот била извршена поделба на провинции. Пограничните провинции (Сирија, трите галски провинции, областите во Шпанија и др.) биле прогласени за царски. Старите мирни провинции (Африка, Бетика, Нарбонска Галија, Македонија, Азија) биле сметани за сенатски провинции и со нив управувале проконзули или пропретори избирани од страна на сенатот. Уште од 36.г Октавијан добил доживотна трибунска власт (tribunica protestas). Со тоа тој можел да предложува нови закони, да делува во сенатот и со своето вето да ги отфрли сите одлуки на сенатот и магистратот ако го најде тоа за потребно. Највисоката воена власт (imperium) и трибунската власт (tribunica protestas) биле правна основа на владеењето на Август. Титулата принцепс која Октавијан ја земал 29-28 (по составувањето на новиот сенат) добила сега ново значење, за разлика од времето на Републиката. Таа се подразбирала не само како прв сенатор, туку и како прв човек во државата. Освен тоа се менува и значењето на титулата император, која Август ја вклучил во своето име, а во неговота службена титула означувала и колку пати бил прогласуван за император. Под влијание на хеленистичките монархии Августовата власт добива и религиски посветувања. Во 12 година, на Август му е доделена титулата голем понтификт (pontifex maximus) и на тој начин се прогласил за поглавар на римската религија. Во 2 година п.н.е Август бил прогласен за татко на нацијата (pater patriae) што укажува на неговата особена врска со народот. По тврдењето на самиот Август, највисокиот авторитет (auctoritas) бил основа на неговата власт. Неговиот авторитет се темелел на тоа што Август донел внатрешен мир во империјата, која била спремна да се откаже од политичката слобода, само да дојде до мир. Службена парола во тоа време била Pax Romana (Римски мир).

Принципатот, воопштено, траел од почетокот на владеењето на Октавијан Август, па сè до стапувањето на престолот на царот Диоклецијан во 284 г., иако голем дел од III век всушност бил обележан со постојано менување на царевите на престолот, кои своеволно биле прогласувани од страна војниците ширум Царството. Затоа тој период понекогаш се нарекува и време на војничките цареви.

Сепак, принципатот формално исчезнува дури со Диоклецијан, кој воведува ново државно и општествено уредување во Царството, познато како доминат, кое понатаму ќе го измени неговиот наследник Константин Велики.

Положбата на сенатот

Старите римски државни институтции и понатаму продолжиле да постојат и формално не претрпеле некои позначајни промени. Сенатот и за време на Август бил сметан за највисок државен орган. На сенатот биле префрлени некои од функциите на народните собранија, па сега тој добива законодавна и судска власт. Бројот на сенатори бил утврден на 600, а сенатските одлуки добиваат сила на закон. Иако во правен поглед сенатот бил полновластна институција, тој послушно ги примал предлозите на Август, а во 23 година п.н.е. сосема го загубил правото да раководи со надворешните работи.

Народните собранија

Народните собранија продолжиле да се состануваат во времето на Август. На комисиите биле донесувани закони по предолзите на самиот Август (leges Iuliae) или на другите магистрати. Исто така на комисиите биле бирани самите магистрати. Но тие избори не биле слободни: било гласано само за кандидатите на Август по таканаречената ius commendatious - право на препорака. На тој начин комисиите за време на Октавијан биле послушно орудије во рацете на принцепсот. Тие го изгубиле своето политичко значење. Набрзо по смртта на август 14 година од н.е. изборните комисии во потполност престанале со работата. Законодваните комисии биле свикувани и подоцна, но тие биле само формални и немале никакво значење.