Slovenja

Repubblika tas-Slovenja
*Republika Slovenija*
Repubblika tas-Slovenja; Republika Slovenija
	Innu nazzjonali: "Zdravljica" ;
	Lokazzjoni tas-Slovenja (aħdar skur)
Belt kapitali; (u l-ikbar belt)	Ljubljana; 46°03′N 14°30′E / 46.05°N 14.5°E
Lingwi uffiċjali	Sloven
Gvern	Parlamentari Unitarju kostituzzjonali repubblika
Stabbiliment
Sħubija fl-UE	1 ta' Mejju 2004
Erja
Popolazzjoni
PGD (PSX)	stima tal-2012
PGD (nominali)	stima tal-2012
IŻU (2011)	▲ 0.884 (għoli ħafna) (12)
Valuta	Ewro (EUR)
Żona tal-ħin	CET (UTC+1)
Kodiċi telefoniku	+386
TLD tal-internet	.sl

Is-Slovenja hija pajjiz fl-Ewropa, li jmiss mal-Italja, il-Kroazja, l-Ungerija u l-Awstrija. Hi pajjiż li jitqies bħala wieħed Alpin, għalkemm hemm minn iqisu bħala pajjiz Slav. Kisbet il-ħelsien politiku fl-1991, wara li ħarġet mill-Federazzjoni Jugożlava. Il-belt kapitali tagħha hija Ljubljana, belt mhux daqstant kbira b'popolazzjoni ta' 266, 000 ruħ, huwa pajjiż fl-Ewropa Ċentrali. Tmiss mal-Italja fil-punent, l-Awstrija fit-tramuntana, l-Ungerija fil-grigal, il-Kroazja fix-Xlokk, u l-Baħar Adrijatiku fil-Lbiċ. Is-Slovenja hija prinċipalment muntanjuża u forestata, tkopri 20,271 kilometru kwadru (7,827 sq mi), u għandha popolazzjoni ta' 2.1 miljun (2,110,547 ruħ). Is-Sloveni jiffurmaw aktar minn 80% tal-popolazzjoni tal-pajjiż. Is-Sloven, lingwa Slava tan-Nofsinhar, hija l-lingwa uffiċjali. Is-Slovenja għandha klima kontinentali predominantement moderata, bl-eċċezzjoni tal-kosta Slovenja u l-Alpi Ġiljani. Klima sub-Mediterranja tilħaq l-estensjonijiet tat-Tramuntana tal-Alpi Dinariċi, li jaqsmu l-pajjiż fid-direzzjoni tal-majjistral-xlokk. L-Alpi Ġiljani fil-majjistral għandhom klima alpina. Lejn il-Grigal tal-Baċir Pannoniku, il-klima kontinentali hija aktar evidenti. Ljubljana, il-kapitali u l-akbar belt tas-Slovenja, tinsab ġeografikament qrib iċ-ċentru tal-pajjiż.

Is-Slovenja kienet storikament salib it-toroq tal-lingwi u l-kulturi Slavi, Ġermaniċi u Rumani. It-territorju tiegħu kien parti minn ħafna stati differenti: l-Imperu Ruman, l-Imperu Biżantin, l-Imperu Karolingju, l-Imperu Ruman Qaddis, ir-Renju tal-Ungerija, ir-Repubblika ta' Venezja, il-Provinċji Illirji tal-Ewwel Imperu Franċiż ta’ Napuljun, il- Imperu Awstrijak u l-Imperu Awstro-Ungeriż. F'Ottubru 1918, is-Sloveni ko-fundaw l-Istat tas-Sloveni, Kroati u Serbi. F'Diċembru 1918, ingħaqdu mar-Renju tas-Serbja fir-Renju tal-Jugoslavja. Matul it-Tieni Gwerra Dinjija, il-Ġermanja, l-Italja u l-Ungerija okkupaw u annessaw is-Slovenja, b'żona żgħira trasferita lill-Istat Indipendenti tal-Kroazja, stat pupazz Nazista ddikjarat reċentement. Fl-1945, reġgħet saret parti mill-Jugoslavja. Wara l-gwerra, il-Jugoslavja kienet alleata mal-Blokk tal-Lvant, iżda wara l-qasma Tito-Stalin tal-1948, qatt ma ffirma l-Patt ta' Varsavja, u fl-1961 sar wieħed mill-fundaturi tal-Moviment Mhux Allinjat. F'Ġunju 1991, is-Slovenja ddikjarat l-indipendenza tagħha mill-Jugoslavja u saret stat sovran indipendenti.

Is-Slovenja hija pajjiż żviluppat, b'ekonomija bi dħul għoli li tikklassifika fl-ogħla livell fl-Indiċi tal-Iżvilupp tal-Bniedem. Il-koeffiċjent ta' Gini jikklassifika l-inugwaljanza fid-dħul tiegħu fost l-aktar baxxi fid-dinja. Hija membru tan-Nazzjonijiet Uniti, l-Unjoni Ewropea, iż-Żona tal-Ewro, iż-Żona Schengen, l-OSKE, l-OECD, il-Kunsill tal-Ewropa u n-NATO.

Il-ħames pajjiż kontinentali bl-iqsar kosta fid-dinja hija s-Slovenja, li għandha 46.6 km ta' kosta, li tinsab bejn Italja u Kroazja. U s-Slovenja hija t-tielet pajjiż kontinentali bl-iqsar kosta fl-Ewropa.

Total tal-fruntieri tas-Slovenja: 1,211 km, pajjiżi tal-fruntiera (4): Awstrija 299 km; Kroazja 600 km; Ungerija 94 km; Italja 218 km.

Etimoloġija

L-isem Slovenja tfisser etimoloġikament' art tas-Slavi'. L-oriġini tal-isem Slavu nnifsu għadha inċerta. Is-suffiss -in jifforma demonimu.

Storja

Mill-preistorja sa settlement Slavi

Preistorja

Għadam imtaqqab ta' ors tal-grotta, possibilment flawt magħmul minn Neanderthal li jmur għall-Pleistocene Tard.

Ir-Rota tal-Marsh ta' Ljubljana, li tmur lura għan-Neolitiku, hija l-eqdem rota tal-injam li nstabet s'issa.

Is-Slovenja tal-lum ilha abitata minn żminijiet preistoriċi. Hemm evidenza ta' abitazzjoni umana minn madwar 250,000 sena ilu. Għadam imtaqqab ta' ors tal-grotta, li jmur għal 43100 ± 700 BP, li nstab fl-1995 fil-grotta Divje Babe qrib Cerkno, huwa meqjus bħala speċi ta' flawt, u possibbilment l-eqdem strument mużikali skopert fid-dinja. Fis-snin għoxrin u tletinijiet, artifacts Cro-Magnon bħal għadam imtaqqab, ponot tal-għadam, u labra nstabu mill-arkeologu Srečko Brodar f'Potok Cave.

Fl-2002, ġew skoperti fdalijiet ta' djar fuq stilt li għandhom aktar minn 4,500 sena fil-Marsh ta' Ljubljana, issa protetti bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO, flimkien mar-Rota tal-Injam tal-Ljubljana Marshes, l-eqdem rota tal-injam tad-dinja. Dan juri li r-roti tal-injam dehru kważi fl-istess ħin fil-Mesopotamia u l-Ewropa. Fil-perjodu tranżitorju bejn l-Età tal-Bronż u l-Età tal-Ħadid, il-kultura ta' l-urnfield iffjorixxiet. Instabu fdalijiet arkeoloġiċi li jmorru għall-perjodu Hallstatt, partikolarment fix-Xlokk tas-Slovenja, inklużi diversi situlas f'Novo Mesto, il-"Belt ta' Situlas".

Era Rumana

Iż-żona li hija llum is-Slovenja kienet kondiviża fi żmien ir-Rumani bejn Venetia et Histria (ir-reġjun X tal-Italja Rumana fil-klassifikazzjoni ta' Augustus) u l-provinċji ta' Pannonia u Noricum. Ir-Rumani stabbilixxew karigi f'Emona (Ljubljana), Poetovio (Ptuj) u Celeia (Celje); u bnew toroq kummerċjali u militari li qasmu t-territorju Sloven mill-Italja għal Pannonia. Fis-sekli 5 u 6, iż-żona kienet soġġetta għal invażjonijiet mill-Huni u tribujiet Ġermaniċi waqt ir-rejds tagħhom fl-Italja. Parti mill-istat ta' ġewwa kienet protetta b'linja difensiva ta' torrijiet u ħitan imsejħa Claustra Alpium Iuliarum. Battalja kruċjali bejn Teodosju I u Ewġenju seħħet fil-Wied ta' Vipava fl-394.

Settlement Slavi

Tribijiet Slavi emigraw lejn iż-żona Alpina wara t-tluq lejn il-punent tal-Lombardi (l-aħħar tribù Ġermaniku) fl-568 u, taħt pressjoni mill-Avari, stabbilixxew insedjament Slavi fl-Alpi tal-Lvant. Minn 623 sa 624 jew possibilment 626 'il quddiem, ir-Re Samo għaqqad lill-Slavi Alpini u tal-Punent kontra l-Avari u l-popli Ġermaniċi u stabbilixxa dak li hu magħruf bħala r-Renju ta' Samo. Wara d-diżintegrazzjoni tagħha wara l-mewt ta' Samo fis-sena 658 jew 659, l-antenati tas-Sloveni li jinsabu fil-Karintja tal-lum iffurmaw id-dukat indipendenti ta' Carantania, u Carniola, aktar tard dukat ta' Karnjola. Partijiet oħra tas-Slovenja tal-lum reġgħu ġew immexxija mill-Avari qabel ir-rebħa ta' Karlu Manju fuqhom fl-803.

Medju Evu

Il-Carantani, wieħed mill-gruppi antenati tas-Sloveni moderni, partikolarment is-Sloveni Carinthian, kienu l-ewwel poplu Slav li aċċetta l-Kristjaneżmu. Kienu l-aktar Kristjanizzati minn missjunarji Irlandiżi, fosthom Modesto, magħruf bħala l-“Appostlu tal-Carantanos”. Dan il-proċess, flimkien mal-Kristjanizzazzjoni tal-Bavarjani, ġie deskritt aktar tard fil-memorandum magħruf bħala Conversio Bagoariorum et Carantanorum, li huwa maħsub li enfasizza żżejjed ir-rwol tal-Knisja ta' Salzburg fil-proċess ta' Kristjanizzazzjoni meta mqabbel ma' sforzi simili mill-Patrijarkat ta' Aquileia. .

F'nofs is-seklu 8, Carantania saret dukat vassalli taħt il-ħakma tal-Bavarja, li bdew ixerrdu l-Kristjaneżmu. Tliet deċennji wara, il-Carantani ġew inkorporati, flimkien mal-Bavarjani, fl-Imperu Karolingju. Fl-istess perjodu, il-Karniola ġiet ukoll taħt il-ħakma tal-Franki u ġiet Kristjanizzata minn Aquileia. Wara r-ribelljoni kontra l-Frank ta' Liudewit fil-bidu tas-seklu 9, il-Franki eliminaw lill-prinċpijiet Carantan, u bidluhom bid-duki tal-fruntiera tagħhom stess. Konsegwentement, is-sistema feudali Franki waslet fit-territorju Sloven.

Wara r-rebħa tal-Imperatur Otto I fuq il-Maġjari fl-955, it-territorju Sloven kien maqsum f'diversi reġjuni tal-fruntiera tal-Imperu Ruman Imqaddes. Carantania ġiet elevata għad-Dukat ta' Carinthia fl-976.

Rappreżentazzjoni ta' ritwali demokratiku antik tat-tribujiet li jitkellmu bl-Sloven, li sar fil-Ġebla tal-Prinċep fis-Slovenja sal-1414.

Fis-seklu 11, il-Ġermanizzazzjoni ta' dik li llum hija l-Awstrija t'Isfel iżolat b'mod effettiv it-territorju abitat mis-Sloveni mill-Slavi l-oħra tal-Punent, u aċċellerat l-iżvilupp tas-Slavi Carantanian u Carniolan fi grupp etniku indipendenti Carantanian/Carniolan/Sloven. Fil-Medju Evu Bikri, il-provinċji storiċi ta' Carniola, Styria, Carinthia, Gorizia, Trieste u Istria żviluppaw mir-reġjuni tal-fruntiera u ġew inkorporati fl-Imperu Ruman Sagri medjevali. Il-konsolidazzjoni u l-formazzjoni ta' dawn l-artijiet storiċi seħħew fuq perjodu twil bejn is-sekli 11 u 14, u tmexxiet minn għadd ta' familji feudali importanti, bħad-Duki ta' Spanheim, il-Konti ta' Gorizia, il-Konti ta' Celje, u finalment, id-Dar tal-Habsburg. Fi proċess parallel, il-Ġermaniżizzazzjoni intensiva naqqset b'mod sinifikanti l-firxa taż-żoni li jitkellmu bl-Isloven. Sas-seklu 15 it-territorju etniku Sloven kien naqas għad-daqs attwali tiegħu.

Fl-1335, Enriku ta' Gorizia, Duka ta' Carinthia, Landgrave ta' Karnjola u Konti ta' Tirol, miet mingħajr werriet maskili, u bintu Margaret setgħet iżżomm il-kontea ta' Tirol, filwaqt li l-Imperatur Luwiġi IV ta' Wittelsbach ċeda Karinja u l-marċ Karnjolan. lill-Absburg Duka Albert II tal-Awstrija, li ommu, Eliżabetta ta' Karintia, hija oħt il-mibki Duka Henry ta' Gorizia. Għalhekk, ħafna mit-territorju tas-Slovenja tal-lum saret art ereditarja tal-monarkija tal-Habsburg. Bħall-komponenti l-oħra tal-monarkija tal-Habsburg, Carinthia u Carniola baqgħu għal żmien twil stat semi-awtonomu bl-istruttura kostituzzjonali tagħha stess. Il-konti ta' Celje, familja feudali minn din iż-żona li fl-1436 kisbet it-titlu ta' prinċpijiet tal-stat, kienu għal xi żmien kompetituri qawwija tal-Habsburgi. Din id-dinastija kbira, ta' importanza politika kbira fuq livell Ewropew, kellha l-kwartieri ġenerali tagħha fit-territorju Sloven, iżda spiċċat fl-1456. It-territorji numerużi u estensivi tagħha saru proprjetà tal-Habsburgi, li żammew il-kontroll taż-żona sal-bidu tas-20. seklu . Il-Patrija tal-Friuli ħakmet il-punent tas-Slovenja tal-lum sal-konkwista Venezjana fl-1420.

L-armata Ottomana tiġġieled l-Habsburgs fis-Slovenja tal-lum matul il-Gwerra l-Kbira Torka

Mappa tal-Karniola mill-1791

Fl-aħħar tal-Medju Evu, l-artijiet Sloveni sofrew daqqata' ħarta ekonomika u demografika serja minħabba rejds Torok. Fl-1515, rewwixta tal-bdiewa nfirxet madwar is-Slovenja kollha. Fl-1572 u fl-1573, ir-rewwixta tal-bdiewa Kroata-Slovenja ħolqot ħerba fir-reġjun kollu. Rewwixti bħal dawn, ħafna drabi mħassra minn telfiet imdemmi, komplew matul is-seklu 17.

Perjodu modern bikri

Wara x-xoljiment tar-Repubblika ta' Venezja fl-1797, is-Slovenja Venezjana għaddiet għand l-Imperu Awstrijak. L-artijiet Sloveni kienu parti mill-provinċji Illirji amministrati mill-Franċiż stabbiliti minn Napuljun, l-Imperu Awstrijak u l-Awstrija-Ungerija. Is-Sloveni abitaw il-biċċa l-kbira tal-Karniola, il-parti tan-Nofsinhar tad-dukjati ta' Carinthia u Styria, iż-żoni tat-Tramuntana u tal-Lvant tal-kosta Awstrijaka, kif ukoll Prekmurje fir-Renju tal-Ungerija. L-industrijalizzazzjoni kienet akkumpanjata mill-bini tal-ferroviji biex jgħaqqdu l-ibliet u s-swieq, iżda l-urbanizzazzjoni kienet limitata.

Minħabba opportunitajiet limitati, bejn l-1880 u l-1910 kien hemm emigrazzjoni estensiva; madwar 300,000 Sloven (1 minn kull 6) emigraw lejn pajjiżi oħra, prinċipalment lejn l-Istati Uniti, iżda wkoll lejn l-Amerika t'Isfel (il-parti prinċipali lejn l-Arġentina), il-Ġermanja, l-Eġittu u lejn bliet akbar fl-Awstrija-Ungerija, speċjalment Vjenna u Graz. Minkejja din l-emigrazzjoni, il-popolazzjoni tas-Slovenja żdiedet b'mod sinifikanti. Il-litteriżmu kien eċċezzjonalment għoli, 80 sa 90%.

Is-seklu 19 ra wkoll rinaxximent kulturali fis-Slovenja, akkumpanjat minn tfittxija romantika nazzjonalista għall-awtonomija kulturali u politika. L-idea ta' Slovenja Magħquda, li tqajmet għall-ewwel darba matul ir-rivoluzzjonijiet tal-1848, saret il-pjattaforma komuni tal-biċċa l-kbira tal-partiti politiċi u l-movimenti Sloveni fl-Awstrija-Ungerija. Matul l-istess perjodu, il-Jugoslaviżmu, ideoloġija li enfasizzat l-għaqda tal-popli Slavi kollha tan-Nofsinhar, infirxet bħala reazzjoni għan-nazzjonaliżmu Pan-Ġermaniku u l-irredentiżmu Taljan.

L-Ewwel Gwerra Dinjija

Il-battalji tal-Isonzo seħħew prinċipalment f'żoni muntanjużi wieqaf 'l fuq mix-Xmara Soča.

L-Ewwel Gwerra Dinjija kkawżat ħafna vittmi fost is-Sloveni, notevolment it-tnax-il battalja tal-Isonzo, li seħħew fiż-żona tal-fruntiera tal-punent tas-Slovenja tal-lum mal-Italja. Mijiet ta' eluf ta' reklutati Sloveni ġew abbozzati fl-armata Awstro-Ungeriża u aktar minn 30,000 minnhom mietu. Mijiet ta' eluf ta' Sloveni mill-kontea prinċiparja ta' Gorizia u Gradisca ġew risistemati f'kampijiet tar-refuġjati fl-Italja u l-Awstrija. Filwaqt li r-refuġjati fl-Awstrija rċevew trattament deċenti, ir-refuġjati Sloveni fil-kampijiet Taljani ġew ittrattati bħala għedewwa tal-istat u diversi eluf mietu b’malnutrizzjoni u mard bejn l-1915 u l-1918. Inqerdu żoni sħaħ tal-kosta Slovena.

It-Trattat ta' Rapallo tal-1920 ħalla madwar 327,000 mill-popolazzjoni totali ta' 1.3 miljun Sloven fl-Italja. Wara li l-faxxisti ħadu l-poter fl-Italja, kienu suġġetti għal politika ta' Taljanizzazzjoni vjolenti tal-faxxisti. Dan ikkawża emigrazzjoni tal-massa tas-Sloveni, speċjalment tal-klassi tan-nofs, mill-kosta Slovena u Trieste lejn il-Jugoslavja u l-Amerika t'Isfel. Dawk li baqgħu organizzaw diversi netwerks konnessi ta' reżistenza kemm passiva kif ukoll armata. L-aktar magħrufa kienet l-organizzazzjoni militanti anti-faxxista TIGR, iffurmata fl-1927 biex tiġġieled kontra l-oppressjoni faxxista tal-popolazzjonijiet Sloveni u Kroati fil-Marċ Ġuljan.

Renju tas-Serbi, Kroati u Sloveni (aktar tard ir-Renju tal-Jugoslavja)

Proklama tal-Stat tas-Sloveni, Kroati u Serbi fi Pjazza tal-Kungress f'Ljubljana fl-20 ta' Ottubru, 1918

Il-Partit Popolari Sloven nieda moviment ta' awtodeterminazzjoni, u talab il-ħolqien ta' stat Slav semi-indipendenti tan-Nofsinhar taħt il-ħakma ta' Habsburg. Il-proposta ttieħdet mill-maġġoranza tal-partiti Sloveni, u kien hemm mobilizzazzjoni massiva tas-soċjetà ċivili Slovena, magħrufa bħala l-Moviment tad-Dikjarazzjoni. Din it-talba ġiet miċħuda mill-elite politiċi Awstrijaċi; iżda wara x-xoljiment tal-Imperu Awstro-Ungeriż wara l-Ewwel Gwerra Dinjija, il-Kunsill Nazzjonali tas-Sloveni, Kroati u Serbi ħa l-poter f’Żagreb fis-6 ta' Ottubru, 1918. Fid-29 ta' Ottubru, l-indipendenza ġiet iddikjarata b’laqgħa nazzjonali f'Ljubljana, u minn il-parlament Kroat, li ddikjara t-twaqqif tal-Istat il-ġdid tas-Sloveni, Kroati u Serbi.

Fl-1 ta' Diċembru, 1918, l-Istat tas-Sloveni, Kroati u Serbi ingħaqad mas-Serbja, u sar parti mir-Renju ġdid tas-Serbi, Kroati u Sloveni; fl-1929 ingħatat l-isem ġdid tar-Renju tal-Jugoslavja. It-territorju ewlieni tas-Slovenja, li huwa l-aktar industrijalizzat u occidentalizzat meta mqabbel ma' partijiet oħra inqas żviluppati tal-Jugoslavja, sar iċ-ċentru ewlieni tal-produzzjoni industrijali: meta mqabbel mas-Serbja, pereżempju, il-produzzjoni industrijali Slovena kienet erba' darbiet akbar; u kien 22 darba akbar milli fil-Maċedonja ta' Fuq. Il-perjodu ta' bejn il-gwerra ġab industrijalizzazzjoni akbar fis-Slovenja, bi tkabbir ekonomiku rapidu fl-1920, segwit minn aġġustament ekonomiku relattivament ta' suċċess għall-kriżi ekonomika tal-1929 u d-Depressjoni l-Kbira.

Wara plebisċit f'Ottubru 1920, ir-reġjun ta' Karintja tan-Nofsinhar li kien jitkellem bl-Isloven ġie ċedut lill-Awstrija. Bit-Trattat ta' Trianon, ir-Renju tal-Jugoslavja rċieva r-reġjun ta' Prekmurje, abitat l-aktar minn Sloveni u li qabel kien parti mill-Awstrija-Ungerija. Is-Sloveni li jgħixu f'territorji li kienu taħt il-ħakma ta' stati ġirien (l-Italja, l-Awstrija u l-Ungerija) kienu suġġetti għall-assimilazzjoni.

Tieni Gwerra Dinjija

Matul it-Tieni Gwerra Dinjija, il-Ġermanja Nażista u l-Ungerija annessaw iż-żoni tat-Tramuntana (żoni kannella u aħdar skur, rispettivament), filwaqt li l-Italja Faxxista annesset iż-żona sewda sfumata vertikalment (il-parti tal-punent sewda solida ġiet annessa mill-Italja fl-1920 bit-Trattat ta' Rapallo) . Xi rħula ġew inkorporati fl-Stat Indipendenti tal-Kroazja. Wara l-1943, il-Ġermanja okkupat ukoll iż-żona li kienet annesset l-Italja.

Is-Slovenja kienet l-uniku nazzjon Ewropew tal-lum li ġie trisected u kompletament anness kemm mill-Ġermanja Nażista kif ukoll mill-Italja Faxxista matul it-Tieni Gwerra Dinjija. Barra minn hekk, ir-reġjun ta' Prekmurje fil-Lvant kien anness mal-Ungerija, u xi rħula fil-Wied ta' Sava t'isfel ġew inkorporati fl-Istat Indipendenti tal-Kroazja (NDH) tal-pupazzi Nażisti li għadu kif inħoloq. Il-forzi tal-Assi invadew il-Jugoslavja f'April 1941 u għelbu lill-pajjiż fi żmien ftit ġimgħat. Il-parti tan-nofsinhar, inkluża Ljubljana, ġiet annessa mal-Italja, filwaqt li n-Nazi ħadu l-kontroll tal-partijiet tat-Tramuntana u tal-Lvant tal-pajjiż. In-Nazi kellhom pjan biex inaddfu etnikament dawn iż-żoni, u rrisistemaw jew keċċew il-popolazzjoni ċivili Slovena lokali lejn l-istati puppet Serbi ta' Nedić (7,500) u NDH (10,000). Barra minn hekk, madwar 46,000 Sloven tkeċċew lejn il-Ġermanja, inklużi tfal li ġew separati mill-ġenituri tagħhom u assenjati lill-familji Ġermaniżi. Fl-istess ħin, Ġermaniżi etniċi mill-enklavi ta 'Gottschee fiż-żona ta' annessjoni Taljana ġew risistemati f'żoni kkontrollati min-Nażisti, imneħħija mill-popolazzjoni Slovena tagħhom. Bejn 30,000 u 40,000 raġel Sloven ġew reklutati mill-armata Ġermaniża u mibgħuta fil-Front tal-Lvant. Is-Sloven kien ipprojbit fl-edukazzjoni u l-użu tiegħu fil-ħajja pubblika kien limitat.

Fin-Nofsinhar tas-Slovenja, annessa mill-Italja Faxxista u ssemmiet mill-ġdid il-provinċja ta' Ljubljana, il-Front ta' Ħelsien Nazzjonali Sloven ġie organizzat f’April 1941. Immexxi mill-Partit Komunista, huwa fforma l-unitajiet partiġġjani Sloveni bħala parti mill-partiġjani Jugoslavi mmexxija mill-mexxej komunista Josip Broz Tito.

Wara li bdiet ir-reżistenza fis-sajf tal-1941, intensifikat il-vjolenza Taljana kontra l-popolazzjoni ċivili Slovena. L-awtoritajiet Taljani ddeportaw madwar 25,000 persuna lejn kampijiet ta' konċentrament, li kien ekwivalenti għal 7.5% tal-popolazzjoni taż-żona ta' okkupazzjoni tagħhom. L-aktar infami kienu Rab u Gonars. Biex jikkumbattu r-ribelljoni mmexxija mill-Komunisti, it-Taljani sponsorjaw unitajiet lokali kontra l-guerrilla, magħmulin primarjament mill-popolazzjoni Slovena Kattolika konservattiva lokali li kienet irriżentata mill-vjolenza rivoluzzjonarja tal-partiġjani. Wara l-armistizju Taljan ta' Settembru 1943, il-Ġermaniżi ħadu l-kontroll kemm tal-provinċja ta' Ljubljana kif ukoll tal-kosta Slovena, u inkorporawhom f'dik li saret magħrufa bħala ż-Żona ta' Operazzjoni tar-Reġjun Kostali Adrijatiku. Huma għaqqdu l-kontro-insurrezzjoni anti-komunista Slovena fil-Gwardja Nazzjonali Slovena u ħatru reġim pupazzi fil-provinċja ta' Ljubljana. Madankollu, ir-reżistenza kontra n-Nazisti espandiet u ħolqot l-istrutturi amministrattivi tagħha stess bħala bażi għall-istat Sloven fi ħdan Jugoslavja federali u soċjalista ġdida.

Fl-1945, il-Jugoslavja ġiet meħlusa minn reżistenza partiġġjana u malajr saret federazzjoni soċjalista magħrufa bħala r-Repubblika Federali Popolari tal-Jugoslavja. L-ewwel repubblika Slovena, imsejħa Slovenja Federali, kienet repubblika kostitwenti tal-federazzjoni Jugoslava, immexxija mit-tmexxija pro-komunista tagħha stess.

Madwar 8% tal-popolazzjoni Slovena mietet matul it-Tieni Gwerra Dinjija. Il-komunità Lhudija żgħira, l-aktar fir-reġjun Prekmurje, tilfet fl-1944 fl-Olokawst tal-Lhud Ungeriżi. Il-minoranza li titkellem bil-Ġermaniż, li kienet tammonta għal 2.5% tal-popolazzjoni Slovena qabel il-gwerra, ġiet imkeċċija jew maqtula wara l-gwerra. Mijiet ta' Taljani u Sloveni Istrijani li opponew il-komuniżmu nqatlu fil-massakri ta' foibes, u aktar minn 25,000 ħarbu jew tkeċċew mill-Istrija Slovena. Madwar 130,000 persuna, l-aktar avversarji politiċi u militari, ġew eżegwiti f'Mejju u Ġunju 1945.

Komuniżmu

Matul l-istabbiliment mill-ġdid tal-Jugoslavja fit-Tieni Gwerra Dinjija, l-ewwel repubblika Slovena, is-Slovenja Federali, inħolqot u saret parti mill-Jugoslavja Federali. Kien stat soċjalista, iżda minħabba l-waqfa bejn Tito u Stalin fl-1948, il-libertajiet ekonomiċi u personali kienu ħafna usa' milli fil-pajjiżi tal-Blokk tal-Lvant. Fl-1947, il-Littoral Sloven u n-nofs tal-punent tal-Inner Carniola, li kienu ġew annessi mill-Italja wara l-Ewwel Gwerra Dinjija, ġew annessi mas-Slovenja.

Is-saħħa medja tal-ekonomija Jugoslava bħala devjazzjoni mill-indikatur ewlieni (Jugoslavja = 100%) 1975. SR Slovenja (aħdar skur) kienet, flimkien ma 'SR Kroazja u SAP Vojvodina (aħdar ċar), l-aktar entità sinjura fl-SFR Jugoslavja.

Wara l-falliment tal-kollettivizzazzjoni sfurzata li kienet attentat bejn l-1949 u l-1953, ġiet introdotta politika ta' liberalizzazzjoni ekonomika gradwali, magħrufa bħala l-awtoġestjoni tal-ħaddiema, taħt il-parir u s-superviżjoni tat-teorist Marxist u mexxej komunista Sloven Edvard Kardelj, l-ideologu ewlien ta' ir-rotta Titista lejn is-soċjaliżmu. Avversarji suspettati ta' din il-politika, kemm ġewwa kif ukoll barra l-partit komunista, ġew ippersegwitati u eluf intbagħtu f’Goli otok.

Fl-aħħar tas-snin ħamsin, seħħet ukoll politika ta' liberalizzazzjoni fl-isfera kulturali, u kien permess qsim illimitat tal-fruntieri lejn pajjiżi tal-Punent, kemm għaċ-ċittadini Jugoslavi kif ukoll għall-barranin. Fl-1956, Josip Broz Tito, flimkien ma' mexxejja oħra, waqqfu l-Moviment Mhux Allinjat. Fis-snin ħamsin, l-ekonomija tas-Slovenja żviluppat malajr u saret industrijalizzata ħafna. B'aktar deċentralizzazzjoni ekonomika tal-Jugoslavja fl-1965-66, il-prodott domestiku tas-Slovenja kien 2.5 darbiet il-medja tar-repubbliki Jugoslavi. Għalkemm kien pajjiż komunista, wara l-qasma Tito-Stalin, il-Jugoslavja bdiet perjodu ta' newtralità militari u non-allinjament. JAT Jugoslav Airlines kienet it-trasportatur tal-bandiera u matul l-eżistenza tagħha kibret biex saret waħda mil-linji tal-ajru ewlenin fl-Ewropa kemm bil-flotta kif ukoll mid-destinazzjonijiet. Inħolqu aktar linji tal-ajru fis-snin sebgħin, inkluża l-Adria Airways Slovena, ffukata prinċipalment fuq l-industrija tat-turiżmu li qed tikber. Sas-snin tmenin, is-Slovenja gawdiet minn awtonomija relattivament estensiva fi ħdan il-federazzjoni. Kien l-aktar stat komunista liberali fl-Ewropa u l-passaport tal-Federazzjoni Jugoslava ppermetta lill-Jugoslavi jivvjaġġaw lejn aktar pajjiżi fid-dinja minn kwalunkwe pajjiż soċjalista ieħor matul il-Gwerra Bierda. Ħafna nies ħadmu f'pajjiżi tal-Punent, li naqqas il-qgħad f'pajjiżhom.

L-oppożizzjoni għar-reġim kienet l-aktar limitata għal ċrieki intellettwali u letterarji u saret b'mod speċjali wara l-mewt ta' Tito fl-1980, meta s-sitwazzjoni ekonomika u politika fil-Jugoslavja saret tensjoni ħafna. It-tilwim politiku dwar il-miżuri ekonomiċi rresonat mas-sentiment pubbliku, peress li ħafna Sloveni ħassew li kienu qed jiġu sfruttati ekonomikament u kellhom jappoġġjaw amministrazzjoni federali għalja u ineffiċjenti.

Rebbiegħa Slovena, demokrazija u indipendenza

Fl-1987, grupp ta' intellettwali talbu l-indipendenza tas-Slovenja fil-ħarġa 57 tar-rivista Nova revija. Infetħu talbiet għal demokratizzazzjoni u indipendenza akbar għas-Slovenja. Moviment demokratiku tal-massa, ikkoordinat mill-Kumitat għad-Difiża tad-Drittijiet tal-Bniedem, imbutta lill-komunisti lejn riformi demokratiċi.

F'Settembru 1989, ġew approvati bosta emendi kostituzzjonali biex tiġi introdotta d-demokrazija parlamentari fis-Slovenja. Fis-7 ta' Marzu, 1990, l-Assemblea Slovena biddlet l-isem uffiċjali tal-stat għal "Repubblika tas-Slovenja". F'April 1990 saru l-ewwel elezzjonijiet demokratiċi fis-Slovenja, u l-moviment ta' oppożizzjoni magħquda DEMOS, immexxi minn Jože Pučnik, kien rebbieħ.

L-unitajiet tad-Difiża Territorjali Slovena jikkontroattakkaw tank tal-Armata Popolari Jugoslava li daħal fis-Slovenja matul il-Gwerra tal-Għaxar Ijiem, 1991

L-avvenimenti rivoluzzjonarji inizjali fis-Slovenja seħħew kważi sena qabel ir-rivoluzzjonijiet tal-1989 fl-Ewropa tal-Lvant, iżda fil-biċċa l-kbira ma baqgħux innutati mill-osservaturi internazzjonali. Fit-23 ta' Diċembru, 1990, aktar minn 88% tal-elettorat ivvota għal Slovenja sovrana u indipendenti. Fil-25 ta' Ġunju, 1991, is-Slovenja saret indipendenti. Fis-27 ta' Ġunju, kmieni filgħodu, l-Armata Popolari Jugoslava bagħtet il-forzi tagħha biex tipprevjeni aktar passi lejn it-twaqqif ta' pajjiż ġdid, li jwassal għall-Gwerra ta' Għaxar Ijiem. Fis-7 ta' Lulju, ġie ffirmat il-Ftehim ta' Brijuni, li jimplimenta tregwa u sospensjoni ta' tliet xhur tal-implimentazzjoni tal-indipendenza tas-Slovenja. Fl-aħħar tax-xahar, l-aħħar suldati tal-Armata Jugoslava ħallew is-Slovenja.

Ġiet adottata kostituzzjoni ġdida f'Diċembru 1991, segwita fl-1992 minn liġijiet ta' denazzjonalizzazzjoni u privatizzazzjoni. Il-membri tal-Unjoni Ewropea rrikonoxxew is-Slovenja bħala stat indipendenti fil-15 ta' Jannar, 1992, u n-Nazzjonijiet Uniti aċċettatha bħala membru fit-22 ta' Mejju, 1992.

Is-Slovenja ssieħbet fl-Unjoni Ewropea fl-1 ta' Mejju, 2004. Is-Slovenja għandha Kummissarju fil-Kummissjoni Ewropea, u seba' membri parlamentari Sloveni ġew eletti għall-Parlament Ewropew fl-elezzjonijiet tat-13 ta' Ġunju, 2004. Fl-2004 is-Slovenja ssieħbet ukoll fin-NATO. Sussegwentement is-Slovenja rnexxielha tissodisfa l-kriterji ta' Maastricht u ngħaqdet maż-żona tal-euro (l-ewwel pajjiż ta' tranżizzjoni li għamel dan) fl-1 ta' Jannar, 2007. Kien l-ewwel pajjiż post-komunista li kellu l-Presidenza tal-Kunsill tal-Unjoni. Unjoni Ewropea, matul l-ewwel sitt xhur tal-2008. Fil-21 ta' Lulju, 2010, saret membru tal-OECD

Ġeografija

Mappa Topografika tas-Slovenja

L-Alpi Ġiljani huma l-ogħla firxa ta' muntanji għolja fis-Slovenja u hawn il-muntanji jaqbżu l-2,500 metru f'altitudni. F'altitudni ta' 2,864 metru 'l fuq mil-livell tal-baħar, Triglav hija l-ogħla quċċata fis-Slovenja.

Is-Slovenja tinsab fl-Ewropa Ċentrali, mal-Alpi u mal-Baħar Mediterran. Fil-konferenza reġjonali ta' Praga tal-1994, l-Unjoni Ġeografika Internazzjonali poġġiet is-Slovenja fost id-disa' pajjiżi tal-Ewropa Ċentrali. Hija tinsab bejn latitudnijiet 45° u 47° N u lonġitudnijiet 13° u 17° E. Il-15-il meridjan tal-Lvant kważi jikkorrispondi mal-linja tan-nofs tal-pajjiż f'direzzjoni tal-punent-lvant. Iċ-ċentru ġeometriku tar-Repubblika tas-Slovenja jinsab fil-koordinati 46°07'11.8" N u 14°48'55.2" E. Jinsab fi Slivna, fil-muniċipalità ta' Litija. L-ogħla quċċata fis-Slovenja hija Triglav (2,864 m jew 9,396 pied); L-elevazzjoni medja tal-pajjiż fuq il-livell tal-baħar hija 557 m (1,827 pied).

Erba' reġjuni ġeografiċi Ewropej ewlenin jikkonverġu fis-Slovenja: l-Alpi, id-Dinaridi, il-Pjanura Pannonika u l-Baħar Mediterran. Għalkemm tinsab fuq il-kosta tal-Baħar Adrijatiku, ħdejn il-Baħar Mediterran, il-biċċa l-kbira tas-Slovenja tinsab fil-baqar tal-Baħar l-Iswed. L-Alpi, inklużi l-Alpi Ġiljani, l-Alpi Kamnik-Savinja u l-firxa tal-Karawank, kif ukoll il-massif Pohorje, jiddominaw it-Tramuntana tas-Slovenja tul il-fruntiera twila tagħha mal-Awstrija. Il-kosta Adrijatika tas-Slovenja testendi madwar 47 kilometru (29 mil) mill-Italja sal-Kroazja.

Il-muntanja Mangart, fl-Alpi Ġiljani, hija t-tielet l-ogħla quċċata fis-Slovenja, wara Triglav u Škrlatica.

It-terminu "topografija karstika" jirreferi għall-plateau karst tal-Lbiċ tas-Slovenja, reġjun tal-franka bi xmajjar, gorġijiet u għerien taħt l-art, bejn Ljubljana u l-Baħar Mediterran. Fil-Pjanura Pannonika, lejn il-lvant u l-grigal, lejn il-fruntieri mal-Kroazja u l-Ungerija, il-pajsaġġ huwa essenzjalment ċatt. Madankollu, il-biċċa l-kbira tas-Slovenja hija muntanjuża, b'madwar 90% tal-art tagħha 200 m (656 pied) jew aktar 'l fuq mil-livell tal-baħar.

Aktar minn nofs is-Slovenja, li għandha erja ta' 11,823 km² jew 4,565 mil kwadri, hija mgħottija mill-foresti; li jpoġġiha fit-tielet post fl-Ewropa, skont il-perċentwal ta' żona koperta mill-foresti, wara l-Finlandja u l-Isvezja. Iż-żoni huma prinċipalment koperti minn foresti tal-fagu, taż-żnuber tal-fagu u tal-fagu tal-ballut u għandhom kapaċità ta' produzzjoni relattivament għolja. Fdalijiet ta' foresti primi jistgħu jinstabu, l-akbar fiż-żona Kočevje. Il-mergħat ikopru 5,593 km² (2,159 sq mi) u għelieqi u ġonna (954 km² jew 368 sq mi). Hemm 363 km² (140 sq mi) ta’ ġonna tal-frott u 216 km² (83 sq mi) ta' vinji.

Hija magħrufa għall-għamla unika tagħha u l-viżibilità tagħha minn distanzi saħansitra akbar minn 100 km, notevolment mill-istat Awstro-Sloven ta' Carinthia, fl-Awstrija. Il-wiċċ tat-tramuntana tiegħu jikkostitwixxi waħda mill-akbar prominenzi fl-Ewropa.

Triglav jinsab fin-nofs tal-park omonimu, fil-majjistral tal-pajjiż. L-erja tal-wiċċ tagħha, 84,800 ettaru, tirrappreżenta 4% tat-territorju tal-pajjiż. F'riġlejha hemm is-sorsi ta' wieħed mill-aktar tributarji importanti tad-Danubju, ix-Xmara Sava, u dawk tal-Isonzo, li min-naħa tiegħu jgħaddi fil-Baħar Adrijatiku.

Triglav

Triglav hija l-ogħla muntanja fis-Slovenja, li tinsab fl-Alpi u tkejjel 2,864 m għoli. Din il-muntanja tinsab fil-majjistral tas-Slovenja, qrib ħafna tal-fruntiera bejn l-Awstrija u l-Italja, billi hija l-ogħla fl-Alpi Ġiljani u fis-Slovenja, pajjiż li fih hija rikonoxxuta bħala monument nazzjonali. Għall-ġeografija fiżika, tikkostitwixxi l-saljenti Alpin tal-Grigal tar-reġjun fiżiku Taljan.

Ġeoloġija

Il-kanali tas-soluzzjoni (magħrufa wkoll bħala rillenkarren) huma karatteristika tal-karst fuq il-plateau tal-karst, bħal f'ħafna żoni karst oħra madwar id-dinja.

Is-Slovenja tinsab f'żona sismika pjuttost attiva minħabba l-pożizzjoni tagħha fuq il-pjanċa Adrijatika żgħira, li hija mbuttata bejn il-pjanċa Ewrażjatika lejn it-tramuntana u l-pjanċa Afrikana fin-nofsinhar u ddur kontra l-arloġġ. Il-pajjiż għalhekk jinsab fil-junction ta' tliet unitajiet ġeotettoniċi importanti: l-Alpi fit-tramuntana, l-Alpi Dinariċi fin-nofsinhar u l-Baċir Pannoniku fil-lvant. Ix-xjentisti kienu kapaċi jidentifikaw 60 terremot distruttiv fil-passat. Barra minn hekk, netwerk ta' stazzjonijiet siżmoloġiċi huwa attiv madwar il-pajjiż.

Ħafna żoni tas-Slovenja għandhom qiegħ karbonat u ġew żviluppati sistemi estensivi ta' għerien.

Reġjuni naturali

Kosta Slovena bl-irdum

L-ewwel reġjonalizzazzjonijiet tas-Slovenja twettqu mill-ġeografi Anton Melik (1935-1936) u Svetozar Ilešič (1968). L-aktar reġjonalizzazzjoni reċenti ta' Ivan Gams qasmet is-Slovenja fil-makroreġjuni li ġejjin:

Kosta Slovena bl-irdum
L-Alpi (Alpe)
Pajsaġġi subalpini (predalpski svet)
il-Kosta Slovena jew is-Slovenja Sub-Mediterranja (Primorje jew submediteranska Slovenija)

il-plateaux Dinariċi tas-Slovenja kontinentali (dinarske planote celinske Slovenije)

Slovenja Subpanonika (subpanonska Slovenija)

Skont reġjonalizzazzjoni ġeografika naturali ġdida, il-pajjiż huwa magħmul minn erba’ makroreġjuni: l-Alpi, il-Mediterran, id-Dinariku u l-Pannonju. Il-makroreġjuni huma definiti skont l-unitajiet ewlenin ta’ ħelsien (l-Alpi, il-Pjanura Pannonika, il-Muntanji Dinariċi) u t-tipi ta’ klima (sub-Mediterranja, kontinentali moderata, muntanjuża). Dawn huma ġeneralment pjuttost interrelatati.

Iż-żoni protetti tas-Slovenja jinkludu parks nazzjonali, parks reġjonali u parks naturali, l-akbar minnhom huwa l-Park Nazzjonali ta' Triglav. Hemm 286 żona protetta nnominata Natura 2000, inkluż 36% tal-art tal-pajjiż, l-ogħla persentaġġ fost l-stati tal-Unjoni Ewropea. Barra minn hekk, skont l-Indiċi tal-Prestazzjoni Ambjentali tal-Università ta' Yale, is-Slovenja hija meqjusa bħala "attur b'saħħtu" fl-isforzi tal-protezzjoni ambjentali.

Klima

Tipi klimatiċi tas-Slovenja bejn l-1970 u l-2000 u klimogrammi ta' lokalitajiet magħżula

Is-Slovenja tinsab f'latitudnijiet moderati. Il-klima hija influwenzata wkoll mill-varjetà ta' eżenzjoni u l-influwenza ta' l-Alpi u l-Baħar Adrijatiku. Fil-Grigal, tippredomina t-tip kontinentali ta' klima bl-akbar differenza bejn it-temperaturi tax-xitwa u tas-sajf. Fir-reġjun kostali, hemm klima sub-Mediterranja. L-effett tal-baħar fuq l-indiċi tat-temperatura huwa viżibbli wkoll sal-Wied tas-Soča, filwaqt li fir-reġjuni tal-muntanji għoljin hemm klima alpina ħarxa. Hemm interazzjoni qawwija bejn dawn it-tliet sistemi tal-klima fil-biċċa l-kbira tal-partijiet tal-pajjiż.

Il-preċipitazzjoni, li ħafna drabi tiġi mill-Golf ta' Ġenova, tvarja wkoll madwar il-pajjiż kollu: f’xi reġjuni tal-punent taqbeż it-3,500 mm u fi Prekmurje tinżel għal 800 mm. Il-borra hija pjuttost komuni fix-xitwa u r-rekord tal-borra f'Ljubljana ġie rreġistrat fl-1952, b'146 ċm.

Meta mqabbla mal-Ewropa tal-Punent, is-Slovenja ma tantx hi riħ, peress li tinsab fid-dawl tal-Alpi. Il-veloċitajiet medji tar-riħ huma aktar baxxi milli fil-pjanuri tal-pajjiżi ġirien. Minħabba t-terren imħatteb, hemm irjieħ vertikali lokali b'perjodi ta' kuljum. Minbarra dawn, hemm tliet irjieħ ta' importanza reġjonali speċjali: il-bora, il-meraq u l-foehn. Il-meraq u l-bora huma karatteristiċi tal-kosta. Filwaqt li l-meraq huwa niedja u sħun, il-bora ġeneralment tkun kiesħa u gusty. Foehn huwa tipiku tar-reġjuni alpini tat-Tramuntana tas-Slovenja. Ġeneralment preżenti fis-Slovenja huma r-riħ tal-grigal, ir-riħ tax-Xlokk u r-riħ tat-tramuntana.

Ilmijiet

Lag Bohinj, l-akbar lag fis-Slovenja, wieħed miż-żewġ naħat tax-Xmara Sava

Ix-Xmara Vipava f'Vipava, tgħaddi taħt il-Pont Tabor

It-territorju tas-Slovenja jappartjeni prinċipalment (16,423 kilometru kwadru, jiġifieri 81%) għall-baċir tal-Baħar l-Iswed, u parti iżgħar (3,850 kilometru kwadru, jiġifieri 19%) għall-baċir tal-Baħar Adrijatiku. Dawn iż-żewġ partijiet huma maqsuma f'unitajiet iżgħar fir-rigward tax-xmajjar ċentrali tagħhom, il-Baċir tax-Xmara Mura, il-Baċir tax-Xmara Drava, il-Baċir tax-Xmara Sava mal-Baċir tax-Xmara Kolpa u l-Baċir tax-Xmara Adrijatiku. Meta mqabbla ma' pajjiżi żviluppati oħra, il-kwalità tal-ilma fis-Slovenja hija meqjusa bħala waħda mill-ogħla fl-Ewropa. Waħda mir-raġunijiet hija bla dubju li l-biċċa l-kbira tax-xmajjar joriġinaw fit-territorju muntanjuż tas-Slovenja. Madankollu, dan ma jfissirx li s-Slovenja m'għandhiex problemi bil-kwalità tal-ilma tal-wiċċ u ta' taħt l-art, speċjalment f'żoni b'agrikoltura intensiva.

Bijodiversità

L-olm jinstab fil-grotta Postojna u għerien oħra fil-pajjiż.

Is-Slovenja ffirmat il-Konvenzjoni ta' Rio dwar id-Diversità Bijoloġika fit-13 ta' Ġunju, 1992 u saret parti mill-Konvenzjoni fid-9 ta' Lulju, 1996. Sussegwentement żviluppat Strateġija Nazzjonali u Pjan ta' Azzjoni dwar id-Diversità Bijoloġika, li waslet mill-Konvenzjoni fit-30 ta' Mejju, 2002.

Is-Slovenja hija distinta minn varjetà eċċezzjonalment wiesgħa ta' ħabitats, minħabba l-kuntatt ta' unitajiet ġeoloġiċi u reġjuni bijoġeografiċi, u minħabba influwenzi umani. Il-pajjiż huwa dar għal erba' ekoreġjuni terrestri: foresti mħallta tal-Muntanji Dinariċi, foresti mħallta Pannonjani, foresti mħallta u koniferi Alpini, u foresti tal-weraq Illyrian. Madwar 12.5% tat-territorju huwa protett u 35.5% huwa parti min-netwerk ekoloġiku Natura 2000 Minkejja dan, minħabba t-tniġġis u d-degradazzjoni ambjentali, id-diversità kienet qed tonqos. Is-Slovenja kellha punteġġ medju tal-Indiċi tal-Integrità tal-Pajsaġġ tal-Foresti fl-2019 ta' 3.78/10, u kklassifikaha fil-140 post globalment minn 172 pajjiż.

Annimali

Id-diversità bijoloġika tal-pajjiż hija għolja, b'1% tal-organiżmi tad-dinja fuq 0.004% tal-wiċċ tad-Dinja. Hemm 75 speċi ta' mammiferi, inklużi marmotti, ibexes u kamoxxa. Hemm bosta ċriev, ċriev, ċingjali u liebri. Il-dorus li jittiekel spiss jinstab fil-foresti tal-fagu tas-Slovenja. Il-qbid ta' dawn l-annimali huwa tradizzjoni twila u huwa parti mill-identità nazzjonali Slovena.

Fost l-aktar karnivori importanti hemm il-linċi Eurasian, il-qtates selvaġġi Ewropej, il-volpi (speċjalment il-volpi ħamra), u s-sakal Ewropew. Hemm qanfud, martens u sriep bħal viperi u sriep bl-għonq. Skont stimi riċenti, is-Slovenja għandha bejn 40 u 60 ilpup u madwar 450 ors kannella.

Is-Slovenja hija dar għal numru eċċezzjonalment divers ta' speċi li joqogħdu fl-għerien, bi ftit għexieren ta' speċi endemiċi. Fost il-vertebrati li joqogħdu fl-għerien, l-uniku wieħed magħruf huwa l-olm, li jgħix fil-Karst, il-Karniola t’Isfel u l-Karniola l-Bajda.

L-unika speċi regolari ta' ċetaċji misjuba fit-Tramuntana tal-Baħar Adrijatiku hija d-dniefel tal-imnieħer (Tursiops truncatus).

Hemm varjetà wiesgħa ta' għasafar, bħall-kokka tawny, kokka ta' widnejn qosra, kokka ta' l-ajkla, falkuni u ajkli ta' widnejn qosra. Ġew irreġistrati għasafar oħra tal-priża, kif ukoll għadd dejjem akbar ta' ċawla, ċawla u magpies li jemigraw lejn Ljubljana u Maribor, fejn jirnexxu. Għasafar oħra jinkludu l-bżar iswed u aħdar u ċ-ċikonja bajda, li tbejtu l-aktar fi Prekmurje.

Lipizzans moderni jirgħu

Hemm 13-il annimal domestiku indiġeni fis-Slovenja, ta' tmien speċi (tiġieġ, ħanżir, kelb, żiemel, nagħaġ, mogħoż, naħal u baqar). Dawn jinkludu r-ragħaj tal-karst, in-naħal tal-għasel Karnjola u ż-żiemel Lipizzaner. It-trota tal-irħam jew marmorata (Salmo marmoratus) hija ħuta indiġena tas-Slovenja. Ġew introdotti programmi estensivi ta' tgħammir biex jirripopolaw it-trota kannella f'lagi u nixxigħat invaditi minn speċijiet ta' trota mhux indiġeni. Is-Slovenja hija wkoll dar għall-catfish wels.

Fis-Slovenja ġew irreġistrati aktar minn 2,400 speċi ta' fungi u, peress li din iċ-ċifra ma tinkludix fungi li jiffurmaw il-likeni, in-numru totali ta' fungi Sloveni diġà magħruf huwa bla dubju ferm ogħla. Hemm ħafna aktar x'tiskopri.

Is-Slovenja hija t-tielet l-aktar pajjiż imforestat fl-Ewropa. bi 58.3% tat-territorju kopert mill-foresti. Il-foresti huma riżors naturali importanti u l-qtugħ tas-siġar jinżamm għall-minimu. Fl-intern tal-pajjiż hemm foresti tipiċi tal-Ewropa Ċentrali, prinċipalment tal-ballut u tal-fagu. Fil-muntanji, il-prinjoli, iż-żnuber u l-arżnu huma aktar komuni. Is-siġar tal-arżnu jikbru fuq il-plateau tal-karst, għalkemm terz biss tar-reġjun huwa kopert minn foresti tal-arżnu. Is-siġra tal-linden, komuni fil-foresti Sloveni, hija simbolu nazzjonali. Il-linja tas-siġar hija bejn 1,700 u 1,800 metru (5,600 sa 5,900 pied).

Fjuri bħal Daphne blagayana, gentians (Gentiana clusii, Gentiana froelichii), Primula auricula, edelweiss (simbolu tal-muntanji Sloven), Cypripedium calceolus, Fritillaria meleagris (fritillaria snakehead) u Pulsatilla grandis jinsabu fl-Alpi.

Is-Slovenja hija dar għal ħafna pjanti minn gruppi etnobotaniċi utli. Mid-59 speċi magħrufa ta' importanza etnobotanika, xi speċi bħal Aconitum napellus, Cannabis sativa u Taxus baccata għandhom użu ristrett skont il-Gazzetta Uffiċjali tar-Repubblika tas-Slovenja.

Gvern u politika

Nataša Pirc Musar, President tar-Repubblika tas-Slovenja

Il-Prim Ministru tas-Slovenja, Robert Golob

Is-Slovenja hija repubblika demokratika parlamentari b'sistema b'ħafna partiti. Il-kap tal-istat huwa l-president, li jiġi elett b'vot popolari u għandu rwol importanti ta' integrazzjoni. Il-president jiġi elett għal perijodu ta' ħames snin u, l-aktar, għal żewġ mandati konsekuttivi. Il-president għandu rwol rappreżentattiv u huwa l-kap kmandant tal-forzi armati Sloveni.

Is-setgħa eżekuttiva u amministrattiva fis-Slovenja hija miżmuma mill-Gvern tas-Slovenja (Vlada Republike Slovenije), immexxi mill-Prim Ministru u l-kunsill tal-ministri jew il-kabinett, li huma eletti mill-Assemblea Nazzjonali (Državni zbor Republike Slovenije). Is-setgħa leġiżlattiva hija miżmuma mill-Parlament bikamerali tas-Slovenja, ikkaratterizzat minn duwalità asimetrika. Il-biċċa l-kbira tas-setgħa hija kkonċentrata fl-Assemblea Nazzjonali, li tikkonsisti minn disgħin membru. Minn dawn, 88 huma eletti miċ-ċittadini kollha f'sistema ta' rappreżentanza proporzjonali, filwaqt li tnejn huma eletti mill-membri reġistrati tal-minoranzi indiġeni Ungeriżi u Taljani. L-elezzjonijiet isiru kull erba’ snin. Il-Kunsill Nazzjonali (Državni svet Republike Slovenije), li jikkonsisti f'erbgħin membru, maħtura biex jirrappreżenta gruppi ta' interess soċjali, ekonomiċi, professjonali u lokali, għandu setgħa konsultattiva u superviżorja limitata. Il-perjodu 1992-2004 kien immarkat mill-gvern tad-Demokrazija Liberali tas-Slovenja, li kien responsabbli għat-tranżizzjoni gradwali mill-ekonomija Titoite għall-ekonomija tas-suq kapitalista. Sussegwentement ġibdet ħafna kritika minn ekonomisti neoliberali, li talbu approċċ inqas gradwali. Il-president tal-partit, Janez Drnovšek, li serva bħala Prim Ministru bejn l-1992 u l-2002, kien wieħed mill-aktar politiċi Sloveni influwenti tad-disgħinijiet, flimkien mal-President Milan Kučan (li serva bejn l-1990 u l-2002).

Il-perjodu 2005-2008 kien ikkaratterizzat minn entużjażmu eċċessiv wara l-adeżjoni mal-UE. Matul l-ewwel terminu tal-gvern ta' Janez Janša, għall-ewwel darba mill-indipendenza, il-banek Sloveni raw il-proporzjonijiet tagħhom ta' self għal depożitu jispiċċaw mingħajr kontroll. Kien hemm self żejjed minn banek barranin u mbagħad kreditu żejjed lill-klijenti, inklużi magnati tan-negozju lokali. Wara l-bidu tal-kriżi finanzjarja tal-2007-2010 u l-kriżi tad-dejn sovran Ewropew, il-koalizzjoni tax-xellug li ħadet post il-gvern ta' Janša fl-elezzjonijiet tal-2008 kellha tiffaċċja l-konsegwenzi tal-eċċess tad-dejn tal-2005-2008. Tentattivi biex jiġu implimentati riformi li jgħinu l-irkupru ekonomiku intlaqgħu ma' dimostranti studenti, immexxija minn student li aktar tard sar membru tal-SDS ta' Janez Janša, u minn unions. Ir-riformi proposti ġew posposti f'referendum. Il-gvern xellugi tkeċċa b’vot ta’ sfiduċja.

F'Marzu 2020, Janez Janša sar Prim Ministru għat-tielet darba fil-gvern ta' koalizzjoni l-ġdid tal-SDS, il-Partit taċ-Ċentru Modern (SMC), is-Slovenja Ġdida (NSi) u l-Partit tal-Pensjonanti (DeSUS). Janez Janša kien magħruf bħala populista tal-lemin u sostenitur tal-eks President Amerikan Donald Trump u tal-Prim Ministru tal-lemin Viktor Orban tal-Ungerija. F'April 2022, l-oppożizzjoni liberali, il-Moviment għall-Ħelsien, rebħet l-elezzjoni parlamentari. Il-Moviment għall-Ħelsien kiseb 34.5% tal-voti, meta mqabbel ma' 23.6% għall-Partit Demokratiku Sloven ta' Janša. Fil-25 ta' Mejju, 2022, il-parlament Sloven ivvota biex jaħtar lill-mexxej tal-Moviment għall-Ħelsien Robert Golob bħala l-Prim Ministru l-ġdid tas-Slovenja.

Is-sistema politika

Is-Slovenja hija repubblika demokratika parlamentari b’kap tal-gvern - il-Prim Ministru - u kap tal-istat - il-President - li hu elett direttament. Il-gvern għandu l-awtorità eżekuttiva u amministrattiva. Il-Prim Ministru u l-ministri huma eletti mill-Parlament. Is-Slovenja m’għandhiex reġjuni, iżda hija suddiviża f’212-il muniċipalità.^[2]

Is-Slovenja fl-UE

Hemm tmien membri fil-Parlament Ewropew mis-Slovenja. ^[2]

Fil-Kunsill tal-UE, il-ministri nazzjonali jiltaqgħu b'mod regolari biex jadottaw il-liġijiet tal-UE u jikkoordinaw il-politiki. Il-laqgħat tal-Kunsill jattendu għalihom regolarment rappreżentanti tal-gvern Sloven, skont il-qasam tal-politika li jkun qed jiġi indirizzat.^[2]

Il-Kunsill tal-UE m’għandux persuna waħda permanenti bħala President (bħal pereżempju, il-Kummissjoni jew il-Parlament). Minflok, ix-xogħol jitmexxa mill-pajjiż li jkollu l-Presidenza tal-Kunsill, li jinbidel kull sitt xhur.^[2]

Matul dawn is-sitt xhur, il-ministri mill-gvern ta’ dak il-pajjiż jippresiedu u jgħinu jiddeterminaw l-aġenda tal-laqgħat tal-Kunsill f’kull qasam ta’ politika, u jiffaċilitaw id-djalogu ma’ istituzzjonijiet oħra tal-UE. Dati tal-Presidenza Slovena: Jan-Ġun 2008^[2]

Il-Kummissarju nominat mis-Slovenja għall-Kummissjoni Ewropea hu Janez Lenarčič, li hu responsabbli għall-Ġestjoni tal-Kriżi.^[2]

Il-Kummissjoni hija rrappreżentata f’kull pajjiż tal-UE minn uffiċċju lokali, imsejjaħ “rappreżentanza”.^[2]

Is-Slovenja għandha seba' rappreżentanti fil-Kumitat Ekonomiku u Soċjali Ewropew. Dan il-korp konsultattiv – li jirrappreżenta lil dawk li jħaddmu, il-ħaddiema u gruppi oħra ta’ interess – huwa kkonsultat dwar il-liġijiet proposti, biex ikun hemm idea aħjar tal-bidliet possibbli tas-sitwazzjonijiet soċjali u tax-xogħol fil-pajjiżi membri.^[2]

Is-Slovenja għandha ħames rappreżentanti fil-Kumitat Ewropew tar-Reġjuni, l-assemblea tal-UE tar-rappreżentanti reġjonali u lokali. Dan il-korp konsultattiv jiġi kkonsultat dwar il-liġijiet proposti, biex jiżgura li dawn il-liġijiet iqisu l-perspettiva minn kull reġjun tal-UE.^[2]

Is-Slovenja tikkomunika wkoll mal-istituzzjonijiet tal-UE permezz tar-rappreżentanza permanenti tagħha fi Brussell. Bħala l-“ambaxxata għall-UE” tas-Slovenja, il-kompitu ewlieni tagħha hu li tiżgura li l-interessi u l-politiki tal-pajjiż huma segwiti b’mod effettiv kemm jista’ jkun fl-UE.^[2]

L-ammont li jħallas kull pajjiż tal-UE fil-baġit tal-UE huwa kkalkulat b’mod ġust, skont il-mezzi. Aktar ma tkun kbira l-ekonomija tal-pajjiż, aktar iħallas – u viċi versa.^[2]

L-għan tal-baġit tal-UE mhuwiex li jipprova jqassam mill-ġdid il-ġid, iżda pjuttost jiffoka fuq il-ħtiġijiet tal-Ewropej b’mod ġenerali.^[2]

2018 ċifri għas-Slovenja:^[2]

Nefqa totali tal-UE fis-Slovenja – € 0.927 biljun (ekwivalenti għal 2.04 % tal-ekonomija Slovena)
Kontribuzzjoni totali għall-baġit tal-UE – € 0.386 biljun (ekwivalenti għal 0.85 % tal-ekonomija Slovena)

Il-flus imħallsa fil-baġit tal-UE mis-Slovenja jgħinu biex jiġu ffinanzjati programmi u proġetti fil-pajjiżi kollha tal-UE – bħall-bini ta’ toroq, is-sussidjar ta’ riċerkaturi u l-ħarsien tal-ambjent.^[2]

Ġudizzjarju

Fis-Slovenja, is-setgħa ġudizzjarja hija eżerċitata minn imħallfin, eletti mill-Assemblea Nazzjonali. Is-setgħa ġudizzjarja hija eżerċitata minn qrati b'setgħat ġenerali u qrati speċjalizzati li jittrattaw kwistjonijiet relatati ma' oqsma legali speċifiċi. Il-Prosekutur tal-Istat huwa awtorità indipendenti tal-istat responsabbli għall-prosekuzzjoni ta' każijiet miġjuba kontra dawk suspettati li wettqu reati kriminali. Il-Qorti Kostituzzjonali, magħmula minn disa' mħallfin eletti għal terminu ta' disa' snin, tiddeċiedi dwar il-konformità tal-liġijiet mal-Kostituzzjoni; Il-liġijiet u r-regolamenti kollha għandhom ukoll jikkonformaw mal-prinċipji ġenerali tal-liġi internazzjonali u l-ftehimiet internazzjonali ratifikati.

Militari

(SAF), kontinġent Sloven tal-KFOR fil-Kosovo

Il-Forzi Armati Sloveni jipprovdu difiża militari b'mod indipendenti jew fi ħdan alleanza, skont ftehimiet internazzjonali. Peress li l-iskrizzjoni tneħħa fl-2003, hija organizzata bħala armata permanenti għal kollox professjonali. Il-Kmandant Kap huwa l-President tar-Repubblika tas-Slovenja, filwaqt li l-kmand operattiv huwa miżmum mill-Kap tal-Persunal Ġenerali tal-Forzi Armati Sloveni. Fl-2016, l-infiq militari kien stmat għal 0.91% tal-PGD tal-pajjiż. Minn mindu ssieħbu fin-NATO, il-Forzi Armati Sloveni ħadu sehem aktar attiv fl-appoġġ tal-paċi internazzjonali. Huma pparteċipaw f'operazzjonijiet ta' appoġġ għall-paċi u attivitajiet umanitarji. Fost l-oħrajn, suldati Sloveni huma parti mill-forzi internazzjonali li jservu fil-Bożnja u Ħerzegovina, il-Kosovo u l-Afganistan. Skont l-Indiċi tal-Paċi Globali tal-2024, il-pajjiż huwa d-disa' l-iktar pajjiż paċifiku fid-dinja.

Diviżjonijiet amministrattivi u reġjuni tradizzjonali

Reġjuni statistiċi: 1. Gorizia, 2. Karnjola ta' Fuq, 3. Carinthia, 4. Drava, 5. Mura, 6. Slovenja Ċentrali, 7. Sava Ċentrali, 8. Savinja, 9. Kosta-Karst, 10. Karst ta' ġewwa tal-Karst , 11. Xlokk tas-Slovenja, 12. Baxx

Is-Slovenja hija stat unitarju li ġie suddiviż f'212-il muniċipalità (občine) mill-1999. Is-Sloven huwa l-lingwa uffiċjali fil-muniċipalitajiet kollha, iżda tlieta minnhom għandhom l-Ungeriż bħala l-lingwa ko-uffiċjali tagħhom, u tlieta oħra għandhom it-Taljan.

Muniċipalitajiet

Organizzazzjoni territorjali

Uffiċjalment, is-Slovenja hija suddiviża f'212-il muniċipalità (tnax minnhom għandhom l-istatus ta' muniċipalitajiet urbani). Il-muniċipalitajiet huma l-uniċi korpi tal-awtonomija lokali fis-Slovenja. Kull muniċipalità hija mmexxija minn sindku (župan), elett kull erba' snin b'vot popolari, u kunsill muniċipali (občinski svet). Fil-biċċa l-kbira tal-muniċipalitajiet, il-kunsill muniċipali jiġi elett permezz tas-sistema ta' rappreżentanza proporzjonali; ftit muniċipalitajiet iżgħar biss jużaw is-sistema tal-votazzjoni pluralista. Fil-muniċipalitajiet urbani, il-kunsilli muniċipali jissejħu kunsilli tal-belt (jew belt). Kull muniċipalità għandha wkoll Kap tal-Amministrazzjoni Muniċipali (načelnik občinske uprave), maħtur mis-sindku, li huwa responsabbli għall-funzjonament tal-amministrazzjoni lokali.

Distretti amministrattivi

M'hemm l-ebda unità intermedja uffiċjali bejn il-muniċipalitajiet u r-Repubblika tas-Slovenja. It-62 distrett amministrattiv, uffiċjalment imsejħa "Unitajiet Amministrattivi" (upravne enote), huma biss suddiviżjonijiet tal-amministrazzjoni tal-gvern nazzjonali u huma msemmija wara s-sedi rispettivi tagħhom tal-uffiċċji tal-gvern. Huma mmexxija minn Maniġer tal-Unità (načelnik upravne enote), maħtur mill-Ministru tal-Amministrazzjoni Pubblika.

Reġjuni u identitajiet tradizzjonali

Ir-reġjuni tradizzjonali tas-Slovenja huma bbażati fuq l-artijiet tal-kuruna ta' l-Habsburg ta' qabel, li kienu jinkludu l-Karniola, il-Carinthia, l-Styria u l-Littoral. Is-Sloveni għandhom it-tendenza li jidentifikaw mar-reġjuni tradizzjonali tal-Littoral Sloven, Prekmurje u (sotto)reġjuni tradizzjonali, bħal Upper Carniola, Lower Carniola u, sa ċertu punt, Inner Carniola, sa punt akbar milli mal-Carniola kollha kemm hi jew ma Is-Slovenja bħala stat.

Il-kapitali, Ljubljana, kienet storikament is-sede amministrattiva ta' Carniola u kienet tappartjeni għal Inner Carniola, bl-eċċezzjoni tad-distrett ta' Šentvid, li kien f'Upper Carniola u wkoll fejn kienet il-fruntiera bejn it-territorju anness mill-Ġermanja u l-provinċja Taljana ta' Ljubljana. li jinsab matul it-Tieni Gwerra Dinjija.

Reġjuni statistiċi

It-12-il reġjun tal-istatistika m'għandhom l-ebda funzjoni amministrattiva u huma suddiviżi f'żewġ makroreġjuni għall-finijiet tal-Politika Reġjonali tal-Unjoni Ewropea. [140] Dawn iż-żewġ makroreġjuni huma:

Is-Slovenja tal-Lvant (Vzhodna Slovenija – SI01), li tiġbor ir-reġjuni statistiċi ta’ Mura, Drava, Carinthia, Savinja, Central Sava, Lower Sava, Southeast Slovenia u Inner Carniola-Karst.
Is-Slovenja tal-Punent ( Zahodna Slovenija – SI02), li tiġbor ir-reġjuni statistiċi tas-Slovenja Ċentrali, Upper Carniola, Gorizia u Costa-Karst.

Isem tal-post

L-isem skont it-tradizzjoni ġej mill-għamla tiegħu bi tliet ponot (Triglav tfisser tliet irjus) viżibbli mill-wied ta' Bohinj. Julius Kugy jiddikjara li t-tliet punti mhumiex assolutament rikonoxxibbli, peress li s-summit jidher aktar bħal kaxxa-forti kbira konnessa permezz ta' pont naturali mas-summit laterali iżgħar it-"Triglav żgħir" jew mali Triglav): Kugy imbagħad jattribwixxi l-isem lill-alla Slav. bi tliet irjus, Triglav ukoll (minn tri, tlieta u glava, ras), sid tal-arja, tal-ilma u tal-art, kif ukoll missier is-sajjetti, li skont il-leġġenda kellu tron fuq is-sħab jew fuq il-muntanji għoljin.1 Biex tappoġġja din it-teżi, Kugy jirrelata l-fatt li l-ebda spedizzjonijiet lejn Triglav ma jitkellmu dwar tliet qċaċet, iżda dejjem dwar ir-rotta minn Mali Triglav sal-quċċata prinċipali.

L-isem Triglav, min-naħa l-oħra, jidher reċentement, mis-sena 1840 biss, u għalhekk huwa marbut mar-“rinaxximent” tal-identità Slovena; F'dokumenti antiki dejjem tidher il-forma Terglau, Terglou jew Terklou, li għadha fid-djalett, li l-forma "Triglav" tagħha hija l-verżjoni kkulturata jew miktuba. Bit-Taljan tissejjaħ Mount Tricorno.

Ekonomija

Is-Slovenja għandha ekonomija żviluppata u hija l-aktar pajjiż Slav sinjuri bil-PGD per capita. Is-Slovenja hija wkoll fost l-ekonomiji ewlenin fid-dinja f'termini ta' kapital uman. Huwa l-aktar pajjiż żviluppat fi tranżizzjoni bi tradizzjoni antika tal-minjieri-industrijali, industrija kimika u attivitajiet ta 'servizz żviluppati. Is-Slovenja kienet kmieni fl-2007 l-ewwel membru ġdid li introduċa l-euro bħala munita, li ħa post it-tolar. Mill-2010, ilha membru tal-Organizzazzjoni għall-Kooperazzjoni u l-Iżvilupp Ekonomiċi. Hemm differenza kbira fil-prosperità bejn ir-reġjuni differenti. L-aktar reġjuni ekonomikament sinjuri huma r-reġjun tas-Slovenja Ċentrali, li jinkludi l-kapitali Ljubljana u r-reġjuni tal-punent tas-Slovenja (ir-reġjuni statistiċi ta' Gorizia u Costa-Karst), filwaqt li r-reġjuni l-inqas sinjuri huma r-reġjuni statistiċi ta' Mura, Central Sava u Littoral-Interior. Karnjola.

Il-kummerċ u l-ekonomija

L-aktar setturi importanti tal-ekonomija tas-Slovenja fl-2018 kienu l-industrija (27.2 %), il-kummerċ bl-ingrossa u bl-imnut, it-trasport, l-akkomodazzjoni u s-servizzi tal-ikel (20.7 %), l-amministrazzjoni pubblika, id-difiża, l-edukazzjoni, is-saħħa tal-bniedem u l-attivitajiet ta’ xogħol soċjali (15.9 %).^[2]

Il-kummerċ fl-UE jammonta għal 76 % tal-esportazzjonijiet tas-Slovenja (il-Ġermanja 19 %, l-Italja 12 % u l-Awstrija 7 %), filwaqt li barra mill-UE 3 % jmorru kemm fis-Serbja kif ukoll fil-Bożnija-Ħerzegovina.^[2]

F’termini ta’ importazzjonijiet, 67 % jiġu minn Stati Membri tal-UE (il-Ġermanja 16 %, l-Italja 13% u l-Awstrija 9 %), filwaqt li barra mill-UE 6 % jiġu mit-Turkija u 5 % miċ-Ċina.^[2]

Tkabbir ekonomiku

Evoluzzjoni tal-PGD per capita fis-Slovenja

Fil-perjodu 2004-2006, l-ekonomija tas-Slovenja kibret bħala medja bi kważi 5% fis-sena; Fl-2007, kibret bi kważi 7%. Iż-żieda fit-tkabbir kienet immexxija mid-dejn, partikolarment fost in-negozji, u speċjalment fil-kostruzzjoni. Il-kriżi finanzjarja tal-2007-2010 u l-kriżi tad-dejn sovran Ewropew kellhom impatt sinifikanti fuq l-ekonomija nazzjonali. L-industrija tal-kostruzzjoni kienet affettwata serjament fl-2010 u l-2011.

Fl-2009, il-PGD per capita tas-Slovenja naqas bi 8%, l-akbar tnaqqis fl-Unjoni Ewropea wara l-pajjiżi Baltiċi u l-Finlandja. Piż li qed jiżdied fuq l-ekonomija Slovena kien it-tixjiħ rapidu tal-popolazzjoni tagħha.

F'Awwissu 2012, il-kontrazzjoni minn sena għal sena kienet ta' 0.8%; Madankollu, fl-ewwel kwart kien hemm tkabbir ta' 0.2% (relattiv għat-trimestru preċedenti, wara li aġġustat id-dejta għall-istaġun u l-ġranet tax-xogħol). Il-kontrazzjoni minn sena għal sena ġiet attribwita għat-tnaqqis fil-konsum domestiku u t-tnaqqis fit-tkabbir tal-esportazzjoni. It-tnaqqis fil-konsum domestiku ġie attribwit għall-awsterità fiskali, l-iffriżar tal-infiq tal-baġit fl-aħħar xhur tal-2011, il-falliment tal-isforzi biex jiġu implimentati riformi ekonomiċi, finanzjament inadegwat, u tnaqqis fl-esportazzjonijiet.

Minħabba l-effetti tal-kriżi, kien mistenni li diversi banek ikollhom jiġu salvati bil-fondi tal-UE fl-2013; Madankollu, il-kapital meħtieġ jista' jiġi kopert bil-fondi proprji tal-pajjiż. Azzjonijiet fiskali u leġiżlazzjoni mmirati biex inaqqsu l-infiq, kif ukoll diversi privatizzazzjonijiet, appoġġaw irkupru ekonomiku li beda fl-2014. Ir-rata ta' tkabbir ekonomiku reali kienet ta' 2.5% fl-2016 u aċċellerat għal 5% fl-2017 Is-settur tal-kostruzzjoni ra żieda riċenti, u l-industrija tat-turiżmu mistennija jkollha numri dejjem jiżdiedu.

F'dawn l-aħħar snin, is-Slovenja esperjenzat tkabbir ekonomiku moderat, bi tkabbir medju tal-PGD ta' madwar 2% fis-sena bejn l-2017 u l-2019. Madankollu, bħal ħafna pajjiżi oħra, l-ekonomija tas-Slovenja ġiet affettwata mill-pandemija tal-koronavirus, b'kontrazzjoni ta' madwar 5 % fl-2020. B'mod ġenerali, l-ekonomija tas-Slovenja hija relattivament żgħira iżda miftuħa u wriet reżiljenza f'dawn l-aħħar snin.

Is-settur tal-manifattura tas-Slovenja huwa wieħed mill-akbar kontributuri għall-ekonomija tal-pajjiż, li jammonta għal madwar 25 % tal-PGD. Il-pajjiż għandu tradizzjoni qawwija fis-settur tal-manifattura, partikolarment fl-oqsma tal-inġinerija awtomotiva u elettrika. Setturi importanti oħra huma s-servizzi, li jammontaw għal madwar 65 % tal-PDG, u l-agrikoltura, il-forestrija u s-sajd, li jammontaw għal madwar 2 % tal-PDG.

Is-Slovenja hija ekonomija orjentata ħafna lejn l-esportazzjoni, bl-esportazzjonijiet jammontaw għal madwar 80 % tal-PGD. L-imsieħba ewlenin tal-esportazzjoni tal-pajjiż huma pajjiżi Ewropej oħra, b'mod partikolari l-Ġermanja, l-Italja u l-Awstrija. Fost l-aktar esportazzjonijiet importanti hemm makkinarju u tagħmir tat-trasport, prodotti manifatturati u prodotti kimiċi.

Il-Gvern tas-Slovenja implimenta għadd ta' politiki mmirati lejn il-promozzjoni tat-tkabbir ekonomiku u l-iżvilupp, inklużi inizjattivi biex jattiraw investiment barrani, titnaqqas il-burokrazija u jiżdied l-investiment fir-riċerka u l-iżvilupp. Il-pajjiż introduċa wkoll riformi mmirati biex itejbu l-effiċjenza tas-suq tax-xogħol tiegħu u jżidu l-flessibbiltà tal-ekonomija tiegħu.

Dejn nazzjonali

Id-dejn nazzjonali totali tas-Slovenja żdied sostanzjalment matul ir-Riċessjoni l-Kbira u naqas mill-2019; Fl-aħħar tal-2018 kien jammonta għal 32,223 miljun ewro, 70% tal-PGD.

Servizzi u industrija

Kważi żewġ terzi tal-popolazzjoni huma impjegati fis-settur tas-servizzi u aktar minn terz fl-industrija u l-kostruzzjoni. Is-Slovenja tibbenefika minn forza tax-xogħol imħarrġa sew, infrastruttura żviluppata tajjeb u l-post tagħha f'salib it-toroq ta' rotot kummerċjali importanti.

Il-livell ta' investiment dirett barrani (FDI) per capita fis-Slovenja huwa wieħed mill-aktar baxxi fl-UE, u l-produttività tax-xogħol u l-kompetittività tal-ekonomija Slovena għadhom b'mod sinifikanti taħt il-medja tal-UE. It-taxxi huma relattivament għoljin, l-interessi tan-negozju jaraw is-suq tax-xogħol bħala inflessibbli, u l-industriji qed jitilfu l-bejgħ liċ-Ċina, l-Indja u bnadi oħra.

Il-livell għoli ta' ftuħ jagħmel is-Slovenja estremament sensittiva għall-kundizzjonijiet ekonomiċi tas-sħab kummerċjali ewlenin tagħha u għall-bidliet fil-kompetittività internazzjonali tagħha tal-prezzijiet. L-industriji ewlenin huma vetturi bil-mutur, tagħmir elettriku u elettroniku, makkinarju, farmaċewtiċi u karburanti. Eżempji ta' kumpaniji Sloveni ewlenin li joperaw fis-Slovenja jinkludu l-manifattur tal-apparat domestiku Gorenje, il-kumpaniji farmaċewtiċi Krka u Lek (sussidjarja ta' Novartis), il-kumpanija tad-distribuzzjoni taż-żejt Petrol Group, il-kumpaniji tad-distribuzzjoni tal-enerġija GEN, GEN-I, HSE u Revoz, a Sussidjarja tal-manifattura Renault.

Enerġija

Krško NPP, 696 MW

Fl-2018, il-produzzjoni netta tal-enerġija kienet 12,262 GWh u l-konsum kien 14,501 GWh. L-impjanti tal-enerġija idroelettrika pproduċew 4,421 GWh, impjanti tal-enerġija termali 4,049 GWh u Krško NPP 2,742 GWh (50 % għas-Slovenja u 50 % għall-Kroazja minħabba sjieda konġunta). Il-konsum nazzjonali tal-elettriku kien kopert b'84.6% bi produzzjoni nazzjonali; Il-perċentwal jonqos minn sena għal oħra, li jfisser li s-Slovenja hija dejjem aktar dipendenti fuq l-importazzjonijiet tal-elettriku.

Fil-ħarifa tal-2014, il-kostruzzjoni tal-blokk il-ġdid ta' 600 MW tal-impjant tal-enerġija termali ta' Šoštanj tlesta u beda jitħaddem. Fl-2013, tlestiet il-kostruzzjoni tal-impjant tal-enerġija idroelettrika ta 'effiċjenza għolja Krško ta' 39.5 MW il-ġdid. Fl-2018, l-impjanti tal-idroenerġija ta 'effiċjenza għolja ta' 41.5 MW Brežice u 30.5 MW Mokrice inbnew fuq ix-Xmara Sava, u l-kostruzzjoni ta 'għaxar impjanti tal-idroenerġija oħra b'kapaċità totali ta' 338 MW hija skedata li titlesta fl-2030. L-istazzjon kbir tal-enerġija idroelettrika ppumpjata Kozjak fuq ix-Xmara Drava tinsab fil-fażi tal-ippjanar.

Sa tmiem l-2018, ġew installati mill-inqas 295 MWp ta' moduli fotovoltajċi u 31.4 MW ta' impjanti tal-enerġija tal-bijogass. Meta mqabbel mal-2017, is-sorsi tal-enerġija rinnovabbli kkontribwew 5.6 punti perċentwali aktar għall-konsum totali tal-enerġija. Hemm interess li tiżdied il-produzzjoni fil-qasam tas-sorsi ta' enerġija solari u mir-riħ (skemi ta' sussidju qed iżidu l-vijabbiltà ekonomika), iżda l-proċeduri ta' saldu ta' mikrolokazzjoni jaffettwaw ħafna l-effiċjenza ta 'din l-inizjattiva (dilemma bejn il-konservazzjoni tan-natura u l-faċilitajiet tal-produzzjoni tal-enerġija).

Turiżmu

Grotta ta' Postojna

Is-Slovenja toffri lit-turisti varjetà wiesgħa ta' attrazzjonijiet naturali u kulturali. Ġew żviluppati forom differenti ta' turiżmu. Iż-żona tal-attrazzjoni turistika hija konsiderevolment kbira, madankollu, is-suq turistiku huwa żgħir. Ma kien hemm l-ebda turiżmu fuq skala kbira jew pressjonijiet ambjentali akuti; Fl-2017, National Geographic Traveller's Magazine iddikjara s-Slovenja bħala l-pajjiż bl-aktar turiżmu sostenibbli fid-dinja. Il-kapitali tan-nazzjon, Ljubljana, għandha ħafna bini importanti fl-istil Barokk u Seċessjoni ta' Vjenna, b'diversi xogħlijiet importanti mill-perit indiġenu Jože Plečnik.

Fil-majjistral imbiegħed tal-pajjiż hemm l-Alpi Ġiljani bil-Lag Bled u l-Wied tas-Soča, kif ukoll l-ogħla quċċata tal-pajjiż, il-Muntanja Triglav, f’nofs il-Park Nazzjonali ta’ Triglav. Meded ta' muntanji oħra jinkludu l-Alpi Kamnik-Savinja, il-Karawanks u l-Pohorje, popolari ma' skiers u mixjiet.

Il-plateau tal-karst tal-kosta Slovena ta' isimha lill-karst, pajsaġġ iffurmat mill-ilma li jxolji s-sedda tal-karbonat, u jifforma għerien. L-għerien l-aktar magħrufa huma l-Għar ta' Postojna u s-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO tal-Għerien ta’ Škocjan. Ir-reġjun Sloven ta' l-Istrija jiltaqa' mal-Baħar Adrijatiku, fejn l-aktar monument storiku importanti huwa l-belt Gotika Venezjana tal-Mediterran ta' Piran, filwaqt li s-settlement ta' Portorož jattira folol fis-sajf.

Lag Bled mal-gżira tagħha

L-għoljiet madwar it-tieni l-akbar belt tas-Slovenja, Maribor, huma famużi għall-produzzjoni tal-inbid tagħhom. Il-parti tal-grigal tal-pajjiż hija rikka f'resorts mal-baħar, b'Rogaška Slatina, Radenci, Čatež ob Savi, Dobrna u Moravske Toplice qed isiru importanti fl-aħħar għoxrin sena.

Destinazzjonijiet turistiċi popolari oħra jinkludu l-ibliet storiċi ta' Ptuj u Škofja Loka, u diversi kastelli, bħall-Kastell ta' Predjama.

It-turiżmu tal-Kungress u tal-logħob tal-azzard huwa parti importanti mit-turiżmu fis-Slovenja. Is-Slovenja hija l-pajjiż fl-Unjoni Ewropea bl-ogħla persentaġġ ta' casinos għal kull 1,000 abitant. Perla f'Nova Gorica hija l-akbar każinò fir-reġjun.

Il-maġġoranza tat-turisti barranin li jżuru s-Slovenja ġejjin mis-swieq ewlenin Ewropej: Italja, Awstrija, Ġermanja, Kroazja, Belġju, Pajjiżi l-Baxxi, Serbja u Ukrajna, segwiti mir-Renju Unit u l-Irlanda. It-turisti Ewropej jiġġeneraw aktar minn 90 % tad-dħul mit-turiżmu tas-Slovenja. Fl-2016, is-Slovenja ġiet iddikjarata l-ewwel pajjiż aħdar fid-dinja mill-organizzazzjoni Green Destinations ibbażata fl-Olanda. Billi kienet iddikjarata l-aktar pajjiż sostenibbli fl-2016, is-Slovenja kellha rwol importanti fl-ITB Berlin biex tippromwovi turiżmu sostenibbli.

Trasport

Il-ġeografija ddeterminat ir-rotot tat-trasport fis-Slovenja. Meded ta' muntanji kbar, xmajjar kbar u l-prossimità tad-Danubju kellhom rwol fl-iżvilupp tal-kurituri tat-trasport taż-żona. Vantaġġ partikolari reċenti huwa l-kurituri tat-trasport pan-Ewropej V (l-iktar konnessjoni mgħaġġla bejn l-Adrijatiku ta' Fuq u l-Ewropa Ċentrali u tal-Lvant) u X (li jgħaqqdu l-Ewropa Ċentrali mal-Balkani). Dan jagħtiha pożizzjoni speċjali fl-integrazzjoni u r-ristrutturar soċjali, ekonomiku u kulturali Ewropew.

Toroq

Awtostradi fis-Slovenja f'Awwissu 2020

It-trasport bit-triq tal-merkanzija u l-passiġġieri jikkostitwixxi l-maġġoranza tat-trasport fis-Slovenja, bi 80%. Il-karozzi privati huma ferm aktar popolari mit-trasport pubbliku tal-passiġġieri bit-triq, li naqas b'mod sinifikanti. Is-Slovenja għandha densità għolja ħafna ta' toroq u awtostradi meta mqabbla mal-medja tal-Unjoni Ewropea. Is-sistema tat-toroq, li l-kostruzzjoni tagħha aċċellerat wara l-1994, bidlet bil-mod iżda b'mod kostanti s-Slovenja f'konurbazzjoni kbira. Awtostradi oħra tal-istat qed jiddeterjoraw malajr minħabba abbandun u żieda ġenerali fit-traffiku.

Ferroviji

Il-ferroviji Sloveni eżistenti huma skaduti u għandhom diffikultà biex jikkompetu man-netwerk tal-awtostradi; parzjalment ukoll bħala riżultat tat-tixrid tal-popolazzjoni. Minħabba dan il-fatt u ż-żieda prevista fit-traffiku mill-port ta' Koper, li huwa prinċipalment bil-ferrovija, it-tieni ferrovija fuq ir-rotta Koper-Divača tinsab fl-istadji bikrija tal-bidu tal-kostruzzjoni. Minħabba n-nuqqas ta' assi finanzjarji, il-manutenzjoni u l-modernizzazzjoni tan-netwerk ferrovjarju Sloven ġew traskurati. Minħabba infrastruttura skaduta, is-sehem tat-trasport tal-merkanzija bil-ferrovija kien qed jonqos fis-Slovenja. It-trasport ferrovjarju tal-passiġġieri kien qed jirkupra wara tnaqqis kbir fis-snin 90 Il-kurituri ferrovjarji Pan-Ewropej V u X, u bosta linji ferrovjarji ewlenin Ewropej, jaqsmu fis-Slovenja.

Portijiet

L-aktar port importanti fis-Slovenja huwa l-port ta' Koper. Huwa l-akbar port fit-Tramuntana tal-Adrijatiku f'termini ta' trasport ta' kontejners, bi kważi 590,000 TEU fis-sena u linji lejn il-portijiet ewlenin kollha fid-dinja. Hija ħafna eqreb lejn destinazzjonijiet fil-Lvant tal-Kanal ta' Suez milli portijiet tat-Tramuntana tal-Ewropa. Barra minn hekk, it-traffiku marittimu tal-passiġġieri jsir prinċipalment f'Koper. Żewġ portijiet iżgħar użati għat-trasport internazzjonali tal-passiġġieri kif ukoll it-trasport tal-merkanzija jinsabu f'Izola u Piran. It-trasport tal-passiġġieri jsir prinċipalment mal-Italja u l-Kroazja. Splošna plovba, l-unika kumpanija tat-tbaħħir Slovena, tittrasporta merkanzija u hija attiva biss f'portijiet barranin.

Arja

L-uniku ajruport militari Sloven huwa l-bażi tal-ajruta' Cerklje ob Krki (OACI : LJCE) fil-Lbiċ. Hemm ukoll 12-il ajruport pubbliku fis-Slovenja.

L-ivvjaġġar bl-ajru fis-Slovenja huwa baxx ħafna, iżda kiber b'mod sinifikanti mill-1991. Mit-tliet ajruporti internazzjonali tas-Slovenja, l-ajruport ta' Ljubljana Jože Pučnik fiċ-ċentru tal-pajjiż huwa l-aktar traffikuż, b'konnessjonijiet ma' ħafna destinazzjonijiet Ewropej ewlenin. L-Ajruport ta' Maribor Edvard Rusjan jinsab fil-parti tal-Lvant tal-pajjiż u l-Ajruport ta' Portorož fil-punent. L-Adria Airways tal-istat kienet l-akbar linja tal-ajru Slovena; Madankollu, fl-2019 iddikjarat falliment u waqfet mill-operat. Mill-2003, diversi linji tal-ajru ġodda daħlu fis-suq, prinċipalment linji tal-ajru low-cost. L-uniku ajruport militari Sloven huwa l-bażi tal-ajruta' Cerklje ob Krki fil-Lbiċ. Hemm ukoll 12-il ajruport pubbliku fis-Slovenja.

Demografija

Id-densità tal-popolazzjoni fis-Slovenja mill-muniċipalitajiet. Tista' tara l-erba' żoni urbani ewlenin: Ljubljana u Kranj (ċentru), Maribor (grigal) u l-Istrija Slovena (lbiċ).

Il-popolazzjoni tas-Slovenja f'Ġunju 2024 hija 2,118,937 abitant. B'103 abitant għal kull kilometru kwadru (262/mi²), is-Slovenja hija baxxa fost il-pajjiżi Ewropej f'termini ta' densità tal-popolazzjoni (meta mqabbla ma' 402/km² (1,040/mi²) fl-Olanda jew 195/km² (510/mi²) mill-Italja). Ir-reġjun statistiku Inner Carniola-Karst għandu l-inqas densità tal-popolazzjoni, filwaqt li r-reġjun statistiku tas-Slovenja Ċentrali għandu l-ogħla.

Is-Slovenja hija waħda mill-pajjiżi Ewropej bl-aktar tixjiħ evidenti tal-popolazzjoni tagħha, attribwibbli għal rata baxxa tat-twelid u żieda fl-istennija tal-ħajja. Kważi l-abitanti Sloveni kollha li għandhom aktar minn 64 sena huma rtirati, mingħajr differenzi sinifikanti bejn is-sessi. Il-grupp tal-età tax-xogħol qed jonqos minkejja l-immigrazzjoni. Il-proposta biex tiżdied l-età tal-irtirar mis-57 sena attwali għan-nisa u 58 għall-irġiel ġiet miċħuda f'referendum fl-2011. Barra minn hekk, id-differenza bejn is-sessi fl-istennija tal-ħajja għadha sinifikanti. Ir-rata ta' fertilità totali (TFR) fl-2014 kienet stmata għal 1.33 tifel u tifla mwielda għal kull mara, li hija taħt ir-rata ta' sostituzzjoni ta' 2.1. Il-biċċa l-kbira tat-tfal jitwieldu minn nisa mhux miżżewġin (fl-2016, 58.6% tat-twelid kollu kien barra miż-żwieġ). Fl-2018, l-istennija tal-ħajja mat-twelid kienet 81.1 snin (78.2 snin għall-irġiel u 84 sena għan-nisa).

Fl-2009, ir-rata ta' suwiċidju fis-Slovenja kienet ta' 22 għal kull 100,000 ruħ fis-sena, u dan poġġiet lill-pajjiż fost l-ogħla pajjiżi Ewropej. Madankollu, mill-2000 sal-2010, ir-rata naqset bi 30%. Id-differenzi bejn ir-reġjuni u bejn is-sessi huma evidenti.

Struttura etnika

L-akbar gruppi etniċi fis-Slovenja huma Sloveni (83.1%), Serbi (2.0%), Kroati (1.8%), Bosnijaċi (1.6%), Musulmani (0.5%), Bosnijaċi (0.4%), Ungeriżi (0.3%), Albaniżi (0.3%) u Roma (0.2%). Gruppi etniċi oħra fis-Slovenja jinkludu Maċedonjani, Taljani, Montenegrini u Ġermaniżi.

Kompożizzjoni etnika tas-Slovenja (skond iċ-ċensiment tal-2002)

Sloven 83.06%
Serb 1.98%
Kroat 1.81%
Bosnjan 1.10%
Oħra Minoranzi 4.85%
mhux iddikjarat jew mhux magħruf 8.9%

Urbanizzazzjoni

Skont id-definizzjoni, bejn 65% u 79% tal-popolazzjoni tgħix f'żoni urbani. Skont id-definizzjoni tal-OECD taż-żoni rurali, l-ebda wieħed mir-reġjuni tal-istatistika Sloveni mhu fil-biċċa l-kbira urbanizzat, li jfisser li 15 % jew inqas tal-popolazzjoni tgħix f'komunitajiet rurali. Skont din id-definizzjoni, ir-reġjuni tal-istatistika huma kklassifikati:

prinċipalment reġjuni rurali: Mura, Drava, Carinthia, Savinja, Lower Sava, Littoral-Inner Carniola, Gorizia, Xlokk tas-Slovenja
Reġjuni moderatament rurali: Sava ċentrali, Upper Carniola, Kosta tal-Karst, Slovenja ċentrali.

L-unika belt kbira hija l-kapitali, Ljubljana. Bliet oħra (ta' daqs medju) huma Maribor, Celje u Kranj. B'kollox, hemm ħdax-il muniċipalità urbana fis-Slovenja.

Lingwi

Il-lingwa uffiċjali tas-Slovenja hija s-Slovenja, li tappartjeni għall-grupp tal-lingwi Slavi tan-Nofsinhar. Fl-2002, is-Sloven kien ilsien matern ta' madwar 88% tal-popolazzjoni tas-Slovenja skont iċ-ċensiment, u kien mitkellem minn aktar minn 92% tal-popolazzjoni Slovena fl-ambjent tad-dar tagħhom. Din l-istatistika tpoġġi s-Slovenja fost l-aktar pajjiżi omoġenji fl-UE f'termini tal-proporzjon ta' kelliema tal-lingwa materna predominanti.

Is-Sloven huwa lingwa Slava diversa ħafna f'termini ta' djaletti, bi gradi differenti ta' intelliġibilità reċiproka. Kontijiet tan-numru ta' djaletti jvarjaw minn mill-inqas seba' djaletti, ħafna drabi meqjusa bħala gruppi ta' djaletti jew bażijiet ta' djaletti li huma suddiviżi f'sa 50 djaletti. Sorsi oħra jikkaratterizzaw in-numru ta' djaletti bħala disgħa jew tmienja.

Qoxra ta' passaport bilingwi bis-Sloven u bit-Taljan

L-Ungeriż u t-Taljan, mitkellma mill-minoranzi rispettivi, igawdu l-istatus ta' lingwi uffiċjali fir-reġjuni mħallta etnikament tul il-fruntieri Ungeriżi u Taljani, sal-punt li anke passaporti maħruġa f'dawk iż-żoni huma bilingwi. Fl-2002, madwar 0.2% tal-popolazzjoni Slovena tkellmu bit-Taljan u madwar 0.4% kienu jitkellmu bl-Ungeriż bħala lsien matern tagħhom. L-Ungeriż huwa ko-uffiċjali mas-Sloven fi 30 lokalità f'5 muniċipalitajiet (li minnhom 3 huma uffiċjalment bilingwi). It-Taljan huwa ko-uffiċjali mas-Sloven f'25 lokalità f'4 muniċipalitajiet (kollha kemm huma uffiċjalment bilingwi).

Ir-Romani, mitkellem fl-2002 bħala lingwa materna minn 0.2% tal-popolazzjoni, hija lingwa protetta legalment fis-Slovenja. Il-kelliema Romani jappartjenu prinċipalment għall-komunità Żingara ġeografikament imxerrda u emarġinata.

Il-Ġermaniż, li qabel kienet l-akbar lingwa minoritarja fis-Slovenja qabel it-Tieni Gwerra Dinjija (madwar 4% tal-popolazzjoni fl-1921), issa hija l-lingwa materna ta' madwar 0.08% biss tal-popolazzjoni, li l-maġġoranza tagħhom għandhom aktar minn 60 sena. Gottscheerish jew Granish, id-djalett tradizzjonali Ġermaniż tal-Kontea ta' Gottschee, qed jiffaċċja l-estinzjoni.

Numru sinifikanti ta' nies fis-Slovenja jitkellmu varjant tas-Serbo-Kroat (Serb, Kroat, Bosnijan jew Montenegrin) bħala l-lingwa nattiva tagħhom. Dawn huma l-aktar familji li marru joqogħdu lejn is-Slovenja minn repubbliki oħra li qabel kienu Jugoslavi. B'kollox, is-Serbo-Kroat fil-forom differenti tiegħu huwa t-tieni lingwa mitkellma b'mod nattiv fis-Slovenja b'5.9% tal-popolazzjoni. Fl-2002, 0.4% tal-popolazzjoni Slovena ddikjaraw lilhom infushom kelliema nattivi tal-Albaniż u 0.2% kelliema nattivi tal-Maċedonjan. Iċ-Ċek, ir-raba’ l-akbar lingwa minoritarja fis-Slovenja qabel it-Tieni Gwerra Dinjija (wara l-Ġermaniż, l-Ungeriż u s-Serbo-Kroat), issa hija l-lingwa materna ta' ftit mijiet ta' residenti tas-Slovenja.

Is-Slovenja hija fost l-ewwel pajjiżi Ewropej fl-għarfien tal-lingwi barranin. L-aktar lingwi barranin mgħallma huma l-Ingliż, il-Ġermaniż, it-Taljan, il-Franċiż u l-Ispanjol. Fl-2007, 92% tal-popolazzjoni bejn il-25 u l-64 sena tkellmu mill-inqas lingwa barranija waħda u madwar 71.8% minnhom tkellmu mill-inqas żewġ lingwi barranin, li kien l-ogħla persentaġġ fl-Unjoni Ewropea. Skont l-istħarriġ tal-Ewrobarometru, fl-2005 il-maġġoranza tas-Sloveni setgħu jitkellmu bil-Kroat (61%) u bl-Ingliż (56%). Ġie rrappurtat li 42% tas-Sloveni setgħu jitkellmu bil-Ġermaniż, li kien wieħed mill-ogħla perċentwali barra mill-pajjiżi li jitkellmu bil-Ġermaniż. It-Taljan huwa mitkellem ħafna fuq il-kosta Slovena u f'xi żoni oħra tal-kosta Slovena. Madwar 15% tas-Sloveni jafu jitkellmu bit-Taljan, li huwa (skont l-Ewrobarometru) it-tielet l-ogħla perċentwal fl-Unjoni Ewropea, wara l-Italja u Malta.

Immigrazzjoni

Fl-2015, madwar 12 % (237,616 ruħ) tal-popolazzjoni tas-Slovenja twieldu barra. Madwar 86% tal-popolazzjoni li twieldet barra oriġinaw minn pajjiżi li qabel kienu Jugoslavi oħra bħall-Bosnja-Ħerzegovina (f'ordni dixxendenti), segwiti minn immigranti mill-Kroazja, is-Serbja, il-Maċedonja ta' Fuq u l-Kosovo.

Fil-bidu tal-2017, madwar 114,438 persuna b'ċittadinanza barranija kienu joqogħdu fil-pajjiż, li jirrappreżentaw 5.5% tal-popolazzjoni totali. Minn dawn il-barranin, 76% kellhom ċittadinanza minn pajjiżi oħra tal-ex Jugoslavja (minbarra l-Kroazja). Barra minn hekk, 16.4 % kellhom ċittadinanza tal-UE u 7.6 % kellhom ċittadinanza ta' pajjiżi oħra.

Skont iċ-ċensiment tal-2002, il-grupp etniku ewlieni fis-Slovenja huwa s-Sloveni (83%); Madankollu, is-sehem tagħhom fil-popolazzjoni totali qed jonqos kontinwament, minħabba r-rata ta' fertilità relattivament baxxa tagħhom. Mill-inqas 13% (2002) tal-popolazzjoni kienu immigranti minn partijiet oħra tal-ex Jugoslavja u d-dixxendenti tagħhom. Huma stabbilixxew prinċipalment fi bliet u żoni suburbani. Relattivament żgħar iżda protetti mill-Kostituzzjoni tas-Slovenja huma l-minoranzi etniċi Ungeriżi u Taljani. Pożizzjoni speċjali hija okkupata mill-komunità etnika indiġena u mxerrda ġeografikament taż-Żingari.

In-numru ta' immigranti fis-Slovenja żdied b'mod kostanti mill-1995 u żdied saħansitra aktar malajr f'dawn l-aħħar snin. Wara li s-Slovenja ssieħbet fl-UE fl-2004, in-numru annwali ta' migranti rdoppja fl-2006 u reġa' żdied bin-nofs fl-2009. Fl-2007, is-Slovenja kellha waħda mir-rati ta' migrazzjoni netta li qed jikbru b'rata mgħaġġla fl-Unjoni Ewropea.

Reliġjon

Is-Santwarju Nazzjonali ta' Marija Għajnuna tal-Insara fi Brezje

Qabel it-Tieni Gwerra Dinjija, 97% tal-popolazzjoni Slovena identifikaw lilhom infushom bħala membri tal-Knisja Kattolika fil-pajjiż, madwar 2.5% bħala Luterani, u madwar 0.5% tar-residenti identifikati bħala membri ta' denominazzjonijiet oħra. Wara l-1945, il-pajjiż għadda minn proċess gradwali iżda kostanti ta' sekularizzazzjoni. Wara għaxar snin ta' persekuzzjoni reliġjuża, ir-reġim komunista adotta politika ta' tolleranza relattiva lejn il-knejjes. Wara l-1990, il-Knisja Kattolika reġgħet kisbet ftit mill-influwenza preċedenti tagħha, iżda s-Slovenja għadha soċjetà fil-biċċa l-kbira sekularizzata.

Id-dejta tal-Ewrobarometru mill-2018 turi li 73.4% tal-popolazzjoni tidentifika bħala Kattolika, ċifra li niżlet għal 72.1% fl-istħarriġ tal-Ewrobarometru tal-2019, il-popolazzjoni Kattolika naqset minn 78.04% fl-2009 għal 72.119%. Il-maġġoranza l-kbira tal-Kattoliċi Sloveni jappartjenu għall-Knisja Latina. Numru żgħir ta' Kattoliċi tal-Lvant jgħixu fir-reġjun tal-White Carniola.

Minkejja numru relattivament żgħir ta' Protestanti (inqas minn 1% fl-2002), il-wirt Protestanti huwa storikament sinifikanti minħabba li l-lingwa standard Slovena u l-letteratura Slovena ġew stabbiliti mir-Riforma Protestanta. Primoz Trubar, teologu fit-tradizzjoni Luterana, kien wieħed mir-riformaturi Protestanti l-aktar influwenti fis-Slovenja. Il-Protestantiżmu spiċċat fil-Kontro-Riforma implimentata mid-dinastija tal-Habsburg, li kienet tikkontrolla r-reġjun. Baqgħet biss fir-reġjuni l-aktar tal-Lvant minħabba l-protezzjoni tan-nobbli Ungeriżi, li ħafna drabi kienu Kalvinisti. Illum, minoranza Luterana sinifikanti tgħix fir-reġjun ta' Prekmurje l-aktar fil-Lvant, fejn huma jiffurmaw madwar ħamsa tal-popolazzjoni u huma mmexxija minn isqof ibbażat f'Murska Sobota.

It-tielet l-akbar denominazzjoni, b'madwar 2.2% tal-popolazzjoni, hija l-Knisja Ortodossa tal-Lvant, bil-maġġoranza tas-segwaċi tagħha jappartjenu għall-Knisja Ortodossa Serba, filwaqt li minoranza tappartjeni għall-Knisja Ortodossa tal-Maċedonja u knejjes Ortodossa oħra.

Skont iċ-ċensiment tal-2002, l-Islam huwa t-tieni l-akbar denominazzjoni reliġjuża fil-pajjiż, b'madwar 2.4% tal-popolazzjoni. Il-maġġoranza tal-Musulmani Sloveni ġejjin mill-Bosnja.

Is-Slovenja ilha dar għal komunità Lhudija. Minkejja t-telf li ġarrab matul l-Olokawst, il-Ġudaiżmu għad għandu ftit mijiet ta' aderenti, ħafna minnhom residenti ta' Ljubljana, fejn hemm l-unika sinagoga attiva li fadal fil-pajjiż.

Fl-2002, madwar 10% tas-Sloveni ddikjaraw lilhom infushom atei, 10% oħra ma jistqarru l-ebda konfessjoni speċifika, u madwar 16% irrifjutaw li jwieġbu. Skont l-istħarriġ tal-Ewrobarometru tal-2010, 32% taċ-ċittadini Sloveni "jemmnu li hemm alla", filwaqt li 36% "jemmnu li hemm xi tip ta' spirtu jew forza tal-ħajja" u 26% "ma jemmnux li hemm xi tip ta' alla" ta' spirtu, alla jew forza tal-ħajja”.

Kompożizzjoni etnika tas-Slovenja (skond iċ-ċensiment tal-2002)

Kattoliku (72.1%)
Xejn (18%)
Ortodossi (3.7%)
Protestanti (0.9%)
Insara oħra (1%)
Musulmani (3%)
Reliġjon oħra (3%)
Mhux iddikjarat (2%)

Edukazzjoni

Bini amministrattiv tal-Università ta' Ljubljana (oriġinarjament is-sede tal-Assemblea Provinċjali ta' Carniola f'Ljubljana, ukoll is-sede tal-Kumitat Reġjonali u l-Gvernatur tad-Dukat ta' Carniola)

L-edukazzjoni tas-Slovenja hija kklassifikata fit-12-il l-aħjar fid-dinja u fir-4 l-aħjar fl-Unjoni Ewropea, u hija ferm ogħla mill-medja tal-OECD, skont il-Programm għall-Valutazzjoni Internazzjonali tal-Istudenti. Fost in-nies ta' bejn il-25 u l-64 sena, 12% attendew edukazzjoni ogħla, filwaqt li bħala medja s-Sloveni għandhom 9.6 snin ta' edukazzjoni formali. Skont rapport tal-OECD, 83% tal-adulti ta' bejn il-25 u l-64 sena kisbu l-ekwivalenti ta' diploma tal-iskola sekondarja, ferm ogħla mill-medja tal-OECD ta' 74%; fost iż-żgħażagħ ta' bejn il-25 u l-34 sena, ir-rata hija ta' 93%. Skont iċ-ċensiment tal-1991, 99.6% tal-studenti tas-Slovenja huma litterati. It-tagħlim tul il-ħajja qed jiżdied ukoll.

Fis-Slovenja, is-superviżjoni tal-edukazzjoni fil-livelli primarji u sekondarji taqa' f'idejn il-Ministeru tal-Edukazzjoni u l-isport. Wara edukazzjoni qabel l-iskola mhux obbligatorja, it-tfal jidħlu fl-iskola primarja ta' disa' snin fl-età ta' sitt snin. L-iskola primarja hija maqsuma fi tliet perjodi, kull wieħed ta' tliet snin. Fis-sena akkademika 2006-2007, kien hemm 166,000 student irreġistrati fl-edukazzjoni primarja u aktar minn 13,225 għalliem, li jirrappreżenta proporzjon ta' għalliem wieħed għal kull 12-il student u 20 student għal kull klassi.

Wara li jispiċċaw l-iskola primarja, kważi t-tfal kollha (aktar minn 98%) jgħaddu għall-edukazzjoni sekondarja, sew jekk programmi vokazzjonali, tekniċi jew sekondarji ġenerali (gimnazija). Dan tal-aħħar jikkonkludi bil-matura, eżami komprensiv li jippermetti lill-gradwati jidħlu l-università. 84% tal-gradwati tal-iskola sekondarja jmorru għall-edukazzjoni terzjarja.

Fost diversi universitajiet fis-Slovenja, l-ogħla klassifikata hija l-Università ta' Ljubljana, li hija fost l-aqwa 500 jew l-aqwa 3% tal-universitajiet fid-dinja skont l-ARWU. Żewġ universitajiet pubbliċi oħra jinkludu l-Università ta' Maribor fir-reġjun ta' Styria u l-Università ta' Primorska fuq il-kosta Slovena. Barra minn hekk, hemm Università privata ta' Nova Gorica u Università internazzjonali EMUNI.

Kultura

Wirt

Iż-Żergħa (1907), mill-pittur impressionist Ivan Grohar, saret metafora għas-Sloveni u kienet riflessjoni tat-tranżizzjoni minn kultura rurali għal kultura urbana.

Il-wirt arkitettoniku tas-Slovenja jinkludi 2,500 knisja, 1,000 kastell, fdalijiet, mansions, djar tal-kampanja u strutturi speċjali għat-tnixxif tal-ħuxlief, imsejħa guvi (kozolci).

Erba' siti naturali u kulturali fis-Slovenja huma inklużi fil-lista tal-Wirt Dinji tal-UNESCO. L-Għerien ta' Škocjan u l-pajsaġġ karstiku tagħhom huma sit protett, bħalma huma l-foresti antiki fiż-żona ta' Goteniški Snežnik u Kočevski Rog fix-Xlokk tas-Slovenja. Is-sit tat-tħaffir tal-merkurju ta' Idrija huwa ta' importanza globali, bħalma huma d-djar preistoriċi ta' stilt fil-bassas ta' Ljubljana.

L-aktar knisja pittoreska għall-fotografi hija l-bini medjevali u barokk fuq il-gżira ta' Bled. Ħdejn Postojna hemm fortizza msejħa Kastell ta' Predjama, nofsha moħbija f’għar. Mużewijiet fi Ljubljana u bnadi oħra juru biċċiet uniċi bħall-flawt kontroversjali Divje Babe u l-eqdem rota tad-dinja. Ljubljana għandha arkitettura medjevali, barokka, Art Nouveau u moderna. L-arkitettura tal-perit Plečnik u l-mogħdijiet u l-pontijiet innovattivi tiegħu tul ix-Xmara Ljubljanica huma notevoli u jinsabu fil-lista tentattiva tal-UNESCO.

Kċina

Potica bħala parti mill-kolazzjon tradizzjonali tal-Għid Sloven

Id-dielja Žametovka ta' aktar minn 400 sena tikber quddiem id-Dar tal-Qadima tad-Dwieli f'Maribor. Fuq il-lemin tad-dielja hemm dielja bint meħuda minn qatgħa mid-dielja l-qadima.

Il-kċina Slovena hija taħlita ta' kċina tal-Ewropa Ċentrali (speċjalment Awstrijaka u Ungeriża), kċina Mediterranja u kċina Balkani. Storikament, il-kċina Slovena kienet maqsuma fi kċina urbana, razzett, cottage, kastell, kċina u monastika. Minħabba l-varjetà ta' pajsaġġi naturali u kulturali Sloveni, hemm aktar minn 40 kċina reġjonali differenti.

Etnoloġikament, l-aktar platti Sloveni karatteristiċi kienu platti b'borma waħda, bħal ričet, stew tal-Istrija (jota), minestrone (mineštra), u žganci tal-kuċċarina tal-qamħ saraċin; fir-reġjun ta' Prekmurje hemm ukoll bujta repa u prekmurska gibanica. Prosciutto (pršut) huwa ħelu tal-kosta Slovena. Potica (tip ta' romblu tal-ġewż) saret simbolu tas-Slovenja, speċjalment fost id-dijaspora Slovena fl-Istati Uniti. Is-sopop ġew miżjuda ma' ikliet tradizzjonali f’borma waħda u diversi tipi ta' poriġ u stews biss fi storja relattivament reċenti.

Mis-sena 2000, is-Soċjeta’ għar-Rikonoxximent tal-Patata Inkaljata bħala Platt Distintiv torganizza kull sena l-Festival tal-Patata Inkaljata. Il-patata inkaljata, tradizzjonalment moqdija fil-biċċa l-kbira tal-familji Sloveni biss il-Ħdud, ġiet rappreżentata fuq edizzjoni speċjali tal-bolol Sloveni fl-2012. L-iktar zalzett magħruf huwa kranjska klobasa. Is-Slovenja hija wkoll dar għall-eqdem dwieli tad-dinja, li għandha 400 sena.

Is-Slovenja ngħatat it-titlu ta' Reġjun Ewropew tal-Gastronomija għas-sena 2021.

Żfin

Storikament, l-aktar żeffiena u koreografi Sloveni notevoli kienu Pino Mlakar, li fl-1927 ggradwa mill-Istitut Koreografiku Rudolf Laban, u hemmhekk iltaqa' ma' martu futura, iż-żeffiena Maria Luiza Pia Beatrice Scholz. Flimkien ħadmu bħala żeffiena u koreografi prinċipali f'Dessau, Zurich u l-Opra Statali ta' Munich. Il-pjan tiegħu li jibni ċentru taż-żfin Sloven fuq l-għolja ta' Rožnik wara t-Tieni Gwerra Dinjija kien appoġġjat mill-ministru tal-kultura Ferdo Kozak, iżda ġie kkanċellat mis-suċċessur tiegħu. Pino Mlakar kien ukoll lecturer anzjan fl-Akkademja tat-Teatru, Radju, Film u Televiżjoni (AGRFT) fl-Università ta' Ljubljana. Skola taż-żfin moderna Mary Wigman twaqqfet fis-snin tletin mill-istudenta tagħha, Meta Vidmar, f'Ljubljana.

Festivals, fieri tal-kotba u avvenimenti oħra

Fis-Slovenja jsiru bosta festivals ta' mużika, teatru, films, kotba u tfal kull sena, inklużi l-festivals tal-mużika Ljubljana Summer Festival u Lent Festival, il-festival stand-up comedy Punch, il-Pippi Longstocking għat-tfal u l-festivals tal-kotba Slovenja Book Fair u Frankfurt. wara l-Frankfurt.

L-aktar festival tal-mużika Sloven importanti fl-istorja kien Slovenska popevka. Bejn l-1981 u l-2000, il-festival Novi Rock kien notevoli talli ġab mużika rock permezz tal-Purtiera tal-Ħadid, mill-Punent, għal udjenzi Sloveni u mbagħad Jugoslavi. It-tradizzjoni twila tal-festivals tal-jazz fil-Jugoslavja titanika bdiet bil-Ljubljana Jazz Festival, li jsir kull sena fis-Slovenja mill-1960.

Festivals, fieri tal-kotba u avvenimenti oħra

Fis-Slovenja jsiru bosta festivals ta' mużika, teatru, films, kotba u tfal kull sena, inklużi l-festivals tal-mużika Ljubljana Summer Festival u Lent Festival, il-festival stand-up comedy Punch, il-Pippi Longstocking għat-tfal u l-festivals tal-kotba Slovenja Book Fair u Frankfurt. wara l-Frankfurt.

L-aktar festival tal-mużika Sloven importanti fl-istorja kien Slovenska popevka. Bejn l-1981 u l-2000, il-festival Novi Rock kien notevoli talli ġab mużika rock permezz tal-Purtiera tal-Ħadid, mill-Punent, għal udjenzi Sloveni u mbagħad Jugoslavi. It-tradizzjoni twila tal-festivals tal-jazz fil-Jugoslavja ta' Tito bdiet bil-Ljubljana Jazz Festival, li jsir kull sena fis-Slovenja mill-1960.

Film

L-atturi u l-attriċi tal-films Sloveni storikament jinkludu Ida Kravanja, li kellha r-rwoli tagħha bħala Ita Rina fil-films Ewropej tal-bidu, u Metka Bučar. Wara t-Tieni Gwerra Dinjija, wieħed mill-aktar atturi tal-films notevoli kien Polde Bibič, li kellu diversi rwoli f'ħafna films li ntlaqgħu tajjeb fis-Slovenja, u aġixxa wkoll fi drammi tat-televiżjoni u tar-radju.

Il-produzzjoni ta' films u films qosra fis-Slovenja storikament tinkludi lil Karol Grossmann, František čap, France Štiglic, Igor Pretnar, Jože Pugačnik, Peter Zobec, Matjaž Klopčič, Boštjan Hladnik, Dušan Jovanović, Vitan Mal, Franci Slak u Karpo Godina. produtturi tal-films. Id-diretturi tal-films kontemporanji Filip Robar-Dorin, Jan Cvitkovič, Damjan Kozole, Janez Lapajne, Mitja Okorn u Marko Naberšnik huma fost ir-rappreżentanti tal-hekk imsejjaħ "Rinaxximent taċ-ċinema Slovena". L-iskriptisti Sloveni li mhumiex diretturi tal-films jinkludu Saša Vuga u Miha Mazzini. Id-diretturi nisa jinkludu Polona Sepe, Hanna A.W Slak u Maja Weiss.

Letteratura

France Prešeren, l-iktar poeta Slovena magħrufa

L-istorja tal-letteratura Slovena bdiet fis-seklu 16 ma' Primož Trubar u riformaturi Protestanti oħra. Il-poeżija bis-Sloven laħqet l-ogħla livell tagħha mal-poeta romantika France Prešeren. Fis-seklu 20, il-finzjoni letterarja Slovena għaddiet minn diversi perjodi: il-bidu tas-seklu kien immarkat mill-awturi tal-moderniżmu Sloven, bl-aktar kittieb u drammaturgu Sloven influwenti, Ivan Cankar; imbagħad segwit minn espressjoniżmu (Srečko Kosovel), avant-garde (Anton Podbevšek, Ferdo Delak) u realiżmu soċjali (Ciril Kosmač, Prežihov Voranc) qabel it-Tieni Gwerra Dinjija, il-poeżija tar-reżistenza u tar-rivoluzzjoni (Karel Destovnik Kajuh, Matej Bor) matul il-gwerra, u l-intimità (Poeżiji tal-Erbgħa, 1953), moderniżmu ta' wara l-gwerra (Edvard Kocbek), u l-eżistenzjaliżmu (Dane Zajc) wara l-gwerra.

Awturi postmodernisti jinkludu Boris A. Novak, Marko Kravos, Drago Jančar, Evald Flisar, Tomaž Šalamun, u Brina Svit. Fost l-aktar awturi magħrufa ta' wara l-1990 hemm Aleš Debeljak, Miha Mazzini u Alojz Ihan. Hemm diversi rivisti letterarji li jippubblikaw proża, poeżija, esejs u kritika letterarja lokali Slovena. Illum, awturi notevoli jinkludu Slavoj Žižek, Mladen Dolar, Alenka Zupančič u Boris Pahor.

Mużika

"Zdravljica" (A Toast; parti) b'marka ta' rifjut taċ-ċensura Awstrijaka (minħabba l-kontenut rivoluzzjonarju potenzjali tagħha); Il-mużika ta' Zdravljica issa hija l-innu nazzjonali Sloven.

Il-mużika tas-Slovenja storikament tinkludi bosta mużiċisti u kompożituri, bħall-kompożitur tar-Rinaxximent Jacobus Gallus, li influwenza ħafna l-mużika klassika tal-Ewropa Ċentrali, il-kompożitur Barokk Joannes Baptista Dolar, u l-virtużoż tal-vjolin Giuseppe Tartini. L-ewwel innarju Sloven, Eni Psalmi, ġie ppubblikat fl-1567. Dan il-perjodu ra l-qawmien ta' mużiċisti bħal Jacobus Gallus u George Slatkonia. Fl-1701, Johann Berthold von Höffer waqqaf l-Academia Philharmonicorum Labacensis, bħala waħda mill-eqdem istituzzjonijiet bħal dawn fl-Ewropa, ibbażata fuq mudelli Taljani. Kompożituri tal-Lieder u kanzunetti tal-arti Sloveni jinkludu Emil Adamič, Fran Gerbič, Alojz Geržinič, Benjamin Ipavec, Davorin Jenko, Anton Lajovic, Kamilo Mašek, Josip Pavčič, Zorko Prelovec, u Lucijan Marija Škerjanc.

Fil-bidu tas-seklu 20, l-impressjoniżmu kien qed jinfirex mas-Slovenja, li dalwaqt ipproduċiet il-kompożituri Marij Kogoj u Slavko Osterc. Il-mużika klassika ta' quddiem ħarġet fis-Slovenja fis-sittinijiet, l-aktar minħabba l-ħidma ta' Uroš Krek, Dane Škerl, Primož Ramovš u Ivo Petrić, li mexxa wkoll is-Slavko Osterc Ensemble. Jakob Jež, Darijan Božič, Lojze Lebič u Vinko Globokar minn dak iż-żmien ikkomponu xogħlijiet dejjiema, speċjalment L'Armonia ta' Globokar, opra.

It-Teatru Nazzjonali tal-Opra u l-Ballet tas-Sloven iservi bħala d-dar nazzjonali tal-opra u l-ballet. Il-Filarmoniċi Sloveni, stabbiliti fl-1701 bħala parti mill-Academia operosorum Labacensis, huma fost l-eqdem istituzzjonijiet bħal dawn fl-Ewropa.

Mużiċist folk Lojze Slak

Il-grupp industrijali Laibach

Il-kant armoniku huwa tradizzjoni li għandha għeruq fondi fis-Slovenja u jinvolvi l-kant b'mill-inqas tliet ilħna (erba' vuċijiet), filwaqt li f’ċerti reġjuni huwa saħansitra kantat fi tmien ilħna (disa' vuċijiet). Il-kanzunetti folkloristiċi Sloveni, għalhekk, ġeneralment jirrisonaw b'mod ippronunzjat u armonjuż, u rari ħafna huma f'tonalità minuri. Il-mużika folkloristika tradizzjonali Slovena tindaqq bl-armonika Styrian (l-eqdem tip ta' akkordju), vjolin, klarinett, ċitri, flawt u brass bands tat-tip Alpin. Fil-Lvant tas-Slovenja, il-baned tal-vjolin u ċ-ċimbal jissejħu velike goslarije. Mill-1952, il-banda ta' Slavko Avsenik bdiet tidher f'xandiriet, films u kunċerti madwar il-Ġermanja tal-Punent, ivvintat il-ħoss tal-pajjiż oriġinali "Oberkrainer". Il-banda pproduċiet kważi 1000 kompożizzjoni oriġinali, parti integrali mill-wirt tal-polka stil Sloven. Bosta mużiċisti segwew il-passi ta' Avsenik, fosthom Lojze Slak.

Fost mużiċisti pop, rock, industrijali u indie, l-aktar popolari fis-Slovenja jinkludu l-grupp tal-mużika industrijali Laibach, kif ukoll Siddharta, rock band iffurmata fl-1995. miljun fehmiet għall-video uffiċjali a cappella "Afrika" mill-ħruġ tiegħu fuq YouTube f'Mejju 2009 (minn Jannar 2023). Baned Sloveni oħra jinkludu xi baned tar-rock storikament progressiv li kienu popolari wkoll f'Titista Jugoslavja, bħal Buldožer u Lačni Franz, li ispiraw gruppi tar-rock kummiedja aktar tard bħal Zmelkoow, Slon in Sadež u Mi2. Bl-eċċezzjoni ta' Terrafolk li dehret mad-dinja kollha, bands oħra, bħal Avtomobili, Zaklonišče Prepeva, Šank Rock, Big Foot Mama, Dan D u Zablujena generacija, huma fil-biċċa l-kbira mhux magħrufa barra mill-pajjiż. Il-meded tal-metall Sloveni jinkludu Noctiferia (death metal), Negligence (thrash metal), Naio Ssaion (metall gotiku) u Within Destruction (deathcore). Il-kantanti-songwriters Sloveni ta' wara t-Tieni Gwerra Dinjija jinkludu Frane Milčinski, Tomaž Pengov li l-album tal-1973 tagħhom Odpotovanja huwa meqjus bħala l-ewwel album tal-kantant-awturi fl-eks Jugoslavja, Tomaž Domicelj, Marko Brecelj, Andrej Šifer, Eva Sršen, Neca Falk u Jani Kovač. Wara l-1990, Adi Smolar, Iztok Mlakar, Vita Mavrič, Vlado Kreslin, Zoran Predin, Peter Lovšin u Magnifico kienu wkoll popolari fis-Slovenja. Fis-seklu 21 kien hemm ħafna artisti ta' suċċess fis-Slovenja. Fosthom hemm il-mużiċist tal-pajjiż Manu, Zalagasper, Nika Zorjan, Omar Naber, Raiven u Joker Out.

Teatru

It-Teatru Nazzjonali ta' Ljubljana

It-teatru għandu tradizzjoni rikka fis-Slovenja, li tibda bl-ewwel rappreżentazzjoni drammatika bil-lingwa Slovena fl-1867. Minbarra t-teatri ewlenin, li jinkludu t-Teatru Nazzjonali tas-Slovenja, it-Teatru Nazzjonali tad-Dramm ta' Ljubljana u Maribor, hemm diversi produtturi f'Is-Slovenja, inklużi t-teatru fiżiku (eż. Betontanc), it-teatru tat-triq (eż. Teatro Ana Monró), il-kampjonat tal-isport teatrali tal-Impro League, u t-teatru improvizzat (eż. it-Teatru IGLU). Forma popolari hija t-teatru tal-pupazzi, prinċipalment esegwit fit-Teatru tal-Pupazzi ta' Ljubljana.

Arti viżwali, arkitettura u disinn

L-arti viżiva, l-arkitettura u d-disinn tas-Slovenja huma influwenzati minn bosta periti, disinjaturi, pitturi, skulturi, fotografi, artisti grafiċi, kif ukoll artisti tal-komiks, illustrazzjoni u arti kunċettwali. Żewġ istituzzjonijiet importanti u prestiġjużi li jesibixxu xogħlijiet minn artisti viżivi Sloveni huma l-Gallerija Nazzjonali tas-Slovenja u l-Mużew tal-Arti Moderna.

L-arkitettura moderna fis-Slovenja ġiet introdotta minn Max Fabiani u, fil-perjodu ta' bejn il-gwerra, minn Jože Plečnik u Ivan Vurnik. Fit-tieni nofs tas-seklu 20, l-istili nazzjonali u universali ġew magħquda mill-periti Edvard Ravnikar u l-ewwel ġenerazzjoni tal-istudenti tiegħu: Milan Mihelič, Stanko Kristl, Savin Sever. Il-ġenerazzjoni li jmiss għadha attiva, inklużi Marko Mušič, Vojteh Ravnikar u Jurij Kobe. Xogħlijiet magħżula ta’ Jože Plečnik li sawru lil Ljubljana matul il-perjodu ta' bejn il-gwerra ġew iskritti fil-lista tal-Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2021.

Ġew iffurmati diversi gruppi tal-arti viżiva kunċettwali, inklużi OHO, Group 69, u IRWIN. Illum, l-arti viżiva Slovena huma diversi, ibbażati fuq it-tradizzjoni, jirriflettu l-influwenza tan-nazzjonijiet ġirien u huma marbuta ma' movimenti Ewropej moderni.

Fost l-aktar oġġetti magħrufa internazzjonalment tad-disinn Sloven hemm is-siġġu Rex tal-1952, siġġu tal-injam ispirat mid-disinn Skandinav, mid-disinjatur tal-intern Niko Kralj, li fl-2012 ingħata post permanenti fid-Designmuseum fid-Danimarka, l-akbar mużew tad-disinn fl-Iskandinavja, u hija inkluża wkoll fil-kollezzjoni tal-MOMA Museum of Modern Art fi New York City. Oġġett tad-disinn industrijali li biddel l-industrija tal-iskijjar internazzjonali huwa l-Elan SCX mill-kumpanija Elan.

L-iskultura tal-poeta Valentin Vodnik inħoloq minn Alojz Gangl fl-1889 bħala parti mill-Monument Vodnik, l-ewwel monument nazzjonali Sloven.

It-tiġdid tal-iskultura Slovena beda minn Alojz Gangl, li ħoloq skulturi għall-monumenti pubbliċi tal-polimat Karnjolan Johann Weikhard von Valvasor u Valentin Vodnik, l-ewwel poeta u ġurnalist Sloven, kif ukoll The Genius of the Theatre u statwi oħra għat-Teatru. bini tal-Opra u l-Ballet Nazzjonali tas-Slovenja. L-iżvilupp tal-iskultura wara t-Tieni Gwerra Dinjija kien immexxi minn numru ta' artisti, inklużi l-aħwa Boris u Zdenko Kalin, Jakob Savinšek joqogħdu ma' arti figurattiva. Skulturi iżgħar, pereżempju Janez Boljka, Drago Tršar u partikolarment Slavko Tihec, xebtu lejn forom astratti. Jakov Brdar u Mirsad Begić reġgħu lura għall-figuri umani.

Matul it-Tieni Gwerra Dinjija, Božidar Jakac ħoloq bosta grafika u għen biex titwaqqaf l-Akkademja tal-Arti Viżwali ta' wara l-gwerra f'Ljubljana.

Fl-1917, Hinko Smrekar illustra l-ktieb ta' Fran Levstik dwar l-eroj folkloristiku Sloven magħruf Martin Krpan. Illustraturi ta' kotba għat-tfal jinkludu diversi illustraturi nisa bħal Marlenka Stupica, Marija Lucija Stupica, Ančka Gošnik Godec, Marjanca Jemec Božič u Jelka Reichman.

Storikament, il-pittura u l-iskultura fis-Slovenja fl-aħħar tas-seklu 18 u l-bidu tad-19 kienu kkaratterizzati minn Neoklassiċi (Matevž Langus), Biedermeier (Giuseppe Tominz) u Romantiċiżmu (Michael Stroy). L-ewwel wirja tal-arti fis-Slovenja ġiet organizzata lejn l-aħħar tas-seklu 19 minn Ivana Kobilca. L-artisti Impressionist jinkludu Matej Sternen, Matija Jama, Rihard Jakopič, Ivan Grohar, li s-Sower (Is-Sloven: Sejalec) kien impinġi fuq il-muniti Sloveni ta' €0.05 euro, u Franc Berneker, li introduċa l-Impressjoniżmu fis-Slovenja. Il-pitturi espressjonisti jinkludu lil Veno Pilon u Tone Kralj, li l-ktieb illustrat tagħhom, stampat mill-ġdid tlettax-il darba, issa huwa l-aktar xbieha rikonoxxibbli ta' Martin Krpan. Uħud mill-pitturi l-aktar magħrufa tat-tieni nofs tas-seklu 20 kienu Zoran Mušič, Gabrijel Stupica u Marij Pregelj.

Fl-1841, Janez Puhar ivvinta proċess għall-fotografija fuq il-ħġieġ, rikonoxxut fis-17 ta' Ġunju, 1852 f'Pariġi mill-Académie Nationale Agricole, Manufacturière et Commerciale. Gojmir Anton Kos kien pittur u fotografu realista notevoli bejn l-Ewwel Gwerra Dinjija u t-Tieni Gwerra Dinjija.

Sports

L-iskijera Alpina Tina Maze, midalja tad-deheb Olimpika doppja u rebbieħa ġenerali tal-istaġun tat-Tazza tad-Dinja 2012–13

Is-Slovenja hija ambjent naturali għall-isports, u ħafna Sloveni jilagħbu l-isport b'mod attiv. Fis-Slovenja jintlagħbu diversi sports fuq livell professjonali, b'suċċessi internazzjonali fil-handball, basketball, volleyball, futbol, ice hockey, qdif, għawm, tennis, boxing, tixbit, road cycling u atletika. Qabel it-Tieni Gwerra Dinjija, il-ġinnastika u ċ-ċnut kienu l-aktar sport popolari fis-Slovenja, b'atleti bħal Leon Štukelj u Miroslav Cerar jirbħu midalji tad-deheb Olimpiku. Il-futbol kiseb popolarità fil-perjodu ta' bejn il-gwerra. Wara l-1945, il-basketball, il-handball u l-volleyball saru popolari fost is-Sloveni, u minn nofs is-snin sebgħin hekk għamlu l-isports tax-xitwa. Mill-1992, l-atleti Sloveni rebħu 55 midalja Olimpika, inklużi 14-il midalja tad-deheb, u 24 midalja Paralimpika b'erba' deheb.

L-isports individwali huma wkoll popolari ħafna fis-Slovenja, inklużi t-tennis u l-muntanji, li huma tnejn mill-aktar attivitajiet sportivi mifruxa fis-Slovenja. Diversi atleti Sloveni estremi u ta' reżistenza kisbu reputazzjoni internazzjonali, fosthom il-muntanji Tomaž Humar, l-iskijjar tal-muntanji Davo Karničar, l-għawwiem tal-ultramaratona Martin Strel u l-ultracyclist Jure Robič. L-atleti tal-isport tax-xitwa tal-passat u tal-preżent jinkludu skiers alpini, bħal Mateja Svet, Bojan Križaj, Ilka Štuhec u l-medalja tad-deheb doppja Olimpika Tina Maze, skier cross-country Petra Majdič, u ski jumpers, bħal Primož Peterka u Peter Prevc. Il-popolarità tal-boxing kibret minn meta Jan Zaveck rebaħ it-titlu ta' champion tad-dinja tal-welterweight tal-IBF fl-2009. Fl-2021, ix-xabbasta Janja Garnbret saret l-ewwel midalja tad-deheb Olimpika mara fit-tixbit sportiv, u reġgħet rebħet id-deheb fil-Logħob Olimpiku ta' Pariġi 2024.

Fiċ-ċikliżmu, Primož Roglič sar l-ewwel Sloven li rebaħ Grand Tour meta rebaħ il-Vuelta a España tal-2019 Tadej Pogačar rebaħ it-Tour de France, l-aktar tellieqa taċ-ċikliżmu kompetittiva fid-dinja, fl-2020, 2021 u 2024. Sports Team Featured. l-isports fis-Slovenja jinkludu futbol, basketball, handball, volleyball u hockey fuq is-silġ. It-tim nazzjonali tal-futbol tal-irġiel ikkwalifika għal żewġ Kampjonati Ewropej (2000 u 2024) u żewġ Tazzi tad-Dinja (2002 u 2010). Mill-klabbs Sloveni, NK Maribor lagħab tliet darbiet fil-fażi tal-gruppi tal-UEFA Champions League. It-tim nazzjonali tal-basketball tal-irġiel ipparteċipa f'14-il EuroBaskets, rebaħ il-midalja tad-deheb fl-edizzjoni tal-2017, u erba' Kampjonati tad-Dinja FIBA. Is-Slovenja ospitat ukoll il-EuroBasket 2013. It-tim nazzjonali tal-handball tal-irġiel ikkwalifika għal erba' Logħob Olimpiku, għaxar Kampjonati tad-Dinja tal-IHF, inkluż it-tielet post tiegħu fl-2017, u erbatax-il Kampjonat Ewropew. Is-Slovenja ospitat il-Kampjonati Ewropej tal-2004, fejn it-tim nazzjonali rebaħ il-midalja tal-fidda. L-aktar tim prominenti tal-handball tas-Slovenja, RK Celje, rebaħ l-EHF Champions League fl-istaġun 2003–04. Fil-handball tan-nisa, RK Krim rebaħ iċ-Champions League fl-2001 u l-2003. It-tim nazzjonali tal-volleyball tal-irġiel rebaħ tliet midalji tal-fidda fil-Kampjonati Ewropej tal-Volley, u spiċċa r-raba 'fil-Kampjonati tad-Dinja tal-2022 It-tim nazzjonali tal-hockey fuq is-silġ Ice pparteċipa fi 30 Ice Kampjonati tad-Dinja tal-Hockey (b'10 dehriet fl-ewwel diviżjoni).

Bliet importanti

Ljubljana
Sava Gorge bejn Ljubljana u Trbovlje
Koper/Capodistria
Marezige/Marézige/Maresego
Portorož/Portorose/Portorosa
Ankaran/Ancarano
Piran/Pirán/Pirano
Izola/Isola
Izola/Isola
Celje/Cili/Cilios
Solčava/Sulzbach
Litija
Litija
Sava ħdejn Okroglo
Plateau tal-ħaxix kbir
Laško
Zidani Most
Retje nad Trbovljami
Razbor
Razbor
Retje
Trbovlje/Trifail
Trbovlje/Trifail
Trbovlje/Trifail
Brežice/Rann
Krško
Sevnica
Sevnica Kastell
Radeče
Radeče
Lisca Mountain
Kum/Kumberg Mountain
Carinthia Mount Rinka (Salib), Koroška Rinka
Savinja Xmara
Rinka Falls (slap Rinka)
Rinka Falls (slap Rinka)
Park tal-Pajsaġġ ta' Wied Logar (Parque Krajinski Logarska dolina)
Molol ta' Zelenci Lag/Lake/Lago
Nadiža (fluss)
Sava Dolinka
Zelenci
Zelenci
Komen/Comen/Comeno
Sežana/Sezana/Sesana
Il-villaġġ ta 'Stara fužina, ħdejn il-Lag Bohinj
Isonzo Xmara

Referenzi

^ "Gostota naseljenosti, 1. 7" [Densità tal-popolazzjoni, l-1 ta' Lulju] (bl-Isloven). Uffiċċju tal-Istatistika tar-Repubblika tas-Slovenja. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2013-08-26. Miġbur 2011-02-02.
^ ^a ^b ^ċ ^d ^e ^f ^ġ ^g ^għ ^h ^ħ ⁱ ^ie ^j ^k ^l ^m europa.eu, Slovenja

Ħoloq esterni

[1] "Gostota naseljenosti, 1. 7" [Densità tal-popolazzjoni, l-1 ta' Lulju] (bl-Isloven). Uffiċċju tal-Istatistika tar-Repubblika tas-Slovenja. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2013-08-26. Miġbur 2011-02-02.

[EU-2] ċ ^d ^e ^f ^ġ ^g ^għ ^h ^ħ ⁱ ^ie ^j ^k ^l ^m europa.eu, Slovenja

[1]

[2]