Liberalismo

L Liberalismo ye ua filosofie política que prima pula outonomie moral i eiconómica de la sociadade cebil an ouposiçon a la cuncentraçon de l poder político. Anque dibersas culturas i épocas apersentáren andícios de las eideias liberales, l liberalismo definitibamente ganhou spresson moderna cun ls scritos de John Locke (1632-1704) i Adan Smith (1723-1790). Sous percipales cunceitos ancluen andebidualismo metodológico i jurídico, propiadade pribada, goberno lemitado, orde spontánea, estado de dreito, i libre mercado.

Definiçones

La palabra "liberal" deriba de l latin liber ("libre", ó "nun scrabo"), i stá associada cula palabra "libardade".

L andibidualismo metodológico ansina que ls andebíduos custituen la ounidade básica de cumprenson, juízo i açon na rialidade. L andebidualismo jurídico quier dezir que las relaçones de dreitos i deberes ténen cumo agente las pessonas houmanas. Coletibidades nun puoden tenr dreitos ó deberes a nun ser pula coincidéncia desses cun ls andebíduos que la cumpónen.

La propiadade pribada ye la anstituiçon jurídica que reconhece la sclusibidade de uso dun bien material pul sou tendor.

Goberno lemitado ye la cunsequéncia de la reduçon de l poder político. Pa ls liberales, to poder coercitibo debe ser justeficado, sendo la liberdade houmana ua persunçon ounibersal.

Por orde spontánea cumprende-se l cunjunto de anstituiçones que son criadas pula açon houmana sin la premeditaçon houmana. La lenguaige i l mercado son eisemplos de orde que eimerge de la sociadade andependiente de l cuntrole dun andebíduo ó dun grupo. Grandes cuntribuiçones fúrun feitas subre la teorie de orde spontánea pul eiconomista Friedrich Hayek.

Stado de dreito ye la aplicaçon política de la eigualdade perante la lei. Las leis pairan eigualmente arriba de todos ls grupos de la sociadade, andependiente de quelor, sexo ó cargo político. Nun debe, antoce, repersentar determinado arbítrio, mas ser oubjetibamente amparcial.

Libre mercado ye l cunjunto de anteraçones houmanas subre ls recursos scassos sin ser restrito pula amposiçon política de antresses particulares. Difre-se, assi, de sistemas protecionistas ó mercantilistas. Anquanto splicaba l funcionamiento de l mercado, la eiquenomie clássica de Adan Smith, Dabid Ricardo, Anne Robert Jacques Turgot i Jean-Batiste Say tamien caratelizaba-se pula ouposiçon a las formas de restriçones al comércio.

L Liberalismo ampeçou la se fortalecer an meados de l seclo XIX, após las décadas de 1830-1840, tubo sue maior repersentaçon na Fráncia. Se juntou más tarde a la eideia ne l Nacionalismo, adonde fui ousado cumo pedamiego de la Ounificaçon de la Almanha (1864-1870 - Otto bon Vismarck) i la Unificaçon de la Eitália (1848 - Mazzini i Garibaldi)

Deficuldades cunceituales

Son trés las rezones de la deficuldade de se percisar cunsensualmente l cunceito de Liberalismo:

la) “la stória de l liberalismo acha-se antimamente binculada a la stória de la democracie”, la tal punto, que ye defícel apartar “l que eisiste de democrático i l que eisiste de liberal nas atuales democracies liberales”, porque, de fato, segundo la teorie política, l liberalismo ye l critério que çtingue las democracies liberales de las sues outras formas nó-liberales (populista, plebiscitária, totalitária);

b) l liberalismo manifesta-se an tiempos i spácios bastante dibersos, l que deficulta la possiblidade de situá-lo nun plano sincrónico i pontuar “l momento liberal capaç de ouneficar stórias defrentes”;

c) i, por fin, anque l modelo liberal anglés tenga subressaído an relaçon al modelo deribado de la Reboluçon Francesa, nun podemos falar dua “stória-difuson” de l Liberalismo, an rezon de las specifecidades struturales, culturales i sociales culas quales l Liberalismo se deparou an cada sociadade.