Gotiek
De gotiek is den name veur den laatmiddeleeuwsen stielvörm van rundumme 1140 - 1500 in de beeldende kunsten en de architektuur. Veural belangriek in veul karkgebouwen.
Ploatsing
[bewark | bronkode bewarken]Et wödt ezeen as den eersten echt verni-jenden stiel vanof den val van et Romeinse Riek. Den benaming hef neet ne eendudige betekkenis; der waren grote regionoalen verskillen en der is vanof et untstoan ok ne dudeleke untwikkeling deur de tied hen te zeen. Undanks dizze verskillen bunt der ok wal nen trop gemeenschappeleke kenmarken te neumen. Den belangrieksten eigenschop van de gotiek is den drang noar vertikoaliteit. Ok verlangden zie noar lecht, zie ploatsten vanof toon ok de grootste roosvensters in de karken. Gebouwen wodden steeds hoger en doardeur schienboar smaller, in de beeldhouwkunst en skilderkunst ku'j langgerekte veurwarpen en umhoogrankende plaantenfiguren zeen.
De gotiek won et al rap van zienen veurganger, den romaansen stiel, hier en doar verschenen waeldse, neet karkeleke, en karkeleke gebouwen in dizzen stiel, talrieke belforten en kathedroalen greujden noar den haemel. Geweunlek was dizzen stiel, Pro Deo, ter ere van God, en blaeven alle architekten en warkleu unbekand.
Kenmarken
[bewark | bronkode bewarken]Et völvuldig gebruuk van spitsboagen, lange gewaden, spitse schone, puntige hooden, baldakienen, roosvensters en gebraandskilderde ramen verstarkten dizze verticaoliteit. Aandere kenmarken bunt ne hoge moate van deurzichtigheid en laevensholding dee van de woarnemboare warkeliekheid uutgeet. In de 14de, 15de en 16de eeuwe ging de gotiek oaver in de Renaissance, veur et eerste in Italië, woar de gotiek nooit echt gewild wierd. In Noord-Europa was den oavergäng veul haeniger an en doar ku'j völle oavergangsvormen zeen. In Nederlaand wodden den gotiesen vormentaal nog tot in de 17de eeuwe gebruukt, met name veur karken.
De benaming gotiek
[bewark | bronkode bewarken]Et weurd 'gotiek' is ofkumstig van et Germaanse volk de Goten, howal de gotiek doarmet niks van doon hef. Pas in de 16de eeuwe wöd dizze benaming deur de verstandeleken ebruukt as spotname veur nen bouwstiel dee zie volkommen smakeloos en barboars vunden. De benaming veur de kunststreuming dee-t wie noo gotiek neumt, wodden veur et eerst ebruukt deur den Italiaansen architekt Giorgio Vasari. Toon hi-j in opdracht van den Hartog van Farnese in 1546 n oaverzicht maken van alle bekende kunstenoars sinds olde tieden, gebruukte hi-j in dit (gans invloodrieke) book dizzen name veur alle laatmiddeleeuwse kunst woarin den hang noar verticoaliteit terugge te vinden is. Den (renaissance)architekt Vasari vond de streuming ne primiteeve Noord Europese dwaling, dee ofleidden van den deur de renaissancekunstenoars zo bewunderden Romeinsen vormentaal. Den name is dus as scheldweurd bedoold; de Goten golden in dee tied as de vereurzoakers van den val van et Romeinse Riek.
Indaeling gotiek
[bewark | bronkode bewarken]Oaver et algemaen hanteert zie veur de gotiek den volgende indaeling noar tied, moar der bunt ok aandere onderverdaelingen (dit kump umdat et bouwen van ne karke lange duurt en der dus verskillende stielen in ene karke könt waen):
- Vroggotiek: rundumme 1140-1200
- Middengotiek of Hooggotiek en/of Rayonnante gotiek: 1200-1300
- Internationoale gotiek: 1300-1450
- Flamboyante gotiek of Laatgotiek: 1300-1500
De tied van de Internationoale en de Late Gotiek völt deels samen, umdat de ene veural in de skilder- en beeldhouwkunst wödt ebruukt, en de andere in de architectuur.
Wieter is der nog nen trop regionoale soorten: Perpendicularstiel en Tudorstiel in Engelaand, Mudéjar-stiel in Spanje, Manuelliensen stiel in Portugal, Zudeleken gotiek in Zuud-Frankriek en Noord-Italië, Baksteengotiek in Noord-Duutslaand en lengs de Oostzeekuste, Rienlaandse gotiek in et westen van Duutslaand en midden en oosten van Nederlaand, Scheldegotiek, Braobantse gotiek, Maasgotiek in de Zudeleke Nederlaanden en Romanogotiek in de Freese gewesten.
Zee ok
[bewark | bronkode bewarken]Uutgaonde verwiezingen
[bewark | bronkode bewarken]