Iezertied
De iezertied is de tied in de prehistorie dee volgden op de bronstied.
De iezertied is de jungste tied van de prehistorie. De juuste tiedsanduding van de iezertied is ofhankelek van de kultuur en geogroafiese ligging.
In West-Europa is dit van rundumme 800 veur Chr. tot de Romeinen noar de leage laanden komt (rundumme et beginne van onze joartelling. In zudeleker streaken (et Midden-Oosten et oosteleke Middellandse Zee-bekken) was den oavergang wat vrögger ( vanof rundumme 1200 v.Chr.). Den oavergäng van de bronstied noar de iezertied is in dee streake samen egoane met grote politieke verschoevingen.
Den name iezertied duudt op et völvuldig gebruuk van Iezer bi-j et maken van metoalen veurwarpen. Iezer hef verskillende veurdelen teggenoaver brons:
- Et is harder, dus better geskikt veur woapens en gereedschop
- Et is makkeleker te bewarken
- Et is makkeleker te onderholden
- Den groandstof doarveur kümp op völle meer plaatsen veur
- Et geet lenger met
Wat iezer lenge tied tot n weinig ebruukt metoal maakten is dat et in teggenstelling tot kopper weinig as vri-j metoal in gedegen vorm veurkump. Eursprönkelek kenden zi-j et doarumme alleneg as meteorities iezer, ne zeldzoamheid. Et duurden lang vurdat zi-j leerden et metoal uut zien erts vri-j te kriegn.
De veurdelen zorgden doarveur dat bi-j veurkeur iezer wodden ebruukt veur allerlei woapens (veural et zwoard) en gereedschop. Het noo minder belangrieke brons wöd um-esmolten tot sieröä en sierveurwarpen (veural armbanden en peerdentuug).
Kenmarkende underdeale uut de iezertied - dee in mindere moate of helemoal neet veurkwammen in de bronstied- bunt:
- Boksen (van wol of linnen, mangs geruut)
- Iezeren veurwarpen zoas bielen, waopens, gereedschop, zagen
- Bronzen munten
- Bronzen situlae (zee hierunder)
- Slingerkoggels
- Iezerwinning uut de natuur (Klapperstenen uut de Veluwe, brookiezererts in et noorden, iezeroer uut Braobant en Oost-Nederlaand)
- Een soort "boavenklasse" dee biezundere veurwarpen bezat zoas gold en koroal
Een könningsgrof uut Oss (rundumme 500 v.Chr.) bevatten biezunderen grofgiften en is et grootste dat ooit in West-Europa is evonden (52 m. deursnede!).
Deur handel kwammen der nog andere veurwarpen noar Nederlaand. Opvallend bunt de zogeneumde bronzen situlae (emmers) dee in Centroal-Europa wodden emaakt um wien te mengen met water (n kenmarkend Romeins/Grieks gebruuk). Der bunt der in Nederland 9 evonden.
Umdat iezer völ rapper corrodiert dan brons en kopper bunt völ iezeren veurwarpen dee neet under gans veurdelige umstandigheden in den boadem lagen hoast helemoal vergoan.