Ännern vun Senat (USA) (Afsatz)

== Liddmaten ==
=== Wahlen ===
Anners as dat Repräsentantenhuus steiht de Senat nich vör dat ganze Volk in, man för de verscheden Bundsstaten vun de USA. De [[17. Tosatzartikel to de Verfaten vun de USA]] hett dat vun dat Johr [[1913]] af an fastleggt, dat de Senators just so, as de Afordenten vun dat Repräsentantenhuus, vun de Wählers [[Direktmandat|direkt]] wählt weert. Dat is avers in de verscheden Bundsstaten unnerscheedlich regelt. Normalerwiese is en Senator sess Johre lang in’t Amt. All twee Johren warrt de drüdde Deel vun den Senat nee wählt. Dor schall mit verhinnert weern, dat miteens to veel nee Senators dor sünd un de weet vun dat, wat vördem weer, all nix vun af. De Senators weert in [[Klassen vun den Senat (USA)|dree Klassen]] indeelt, je nadem, wonnehr se wählt wurrn sund. Dat gifft also de „class 1,2“ un „3“. In’n November [[2008]] mutt de „class 2“ sik wedder wählen laten. De beiden Senators vun een Bundsstaat sünd nie nich in een class un weert also ok nie nich to glieke Tiet wählt. Wenn nu en Staat nee upnahmen warrt in de USA, denn hett een vun de beiden Senators toeerst mol en körter Amtstiet, dormit dat denn later unnerscheedliche Wahlterminen för de beiden gifft. 

De Wahlen to’n Senat sünd all twee Johr an’n so nömmten [[Election Day]]. Dat is de [[Dingsdag]] na den eersten [[Maandag]] in’n [[November]], man bloß in lieke Johren. An densülbigen Dag sünd ok de Wahlen to’n Repräsentantenhuus un – all veer Johr- to’n Präsidenten. Bi de Wahlen to’n Senat is de ganze Bundsstaat de [[Wahlkreis]]. In de meisten US-Bundsstaten winnt de Kannedat mit de meisten Stimmen, en [[Afsolut Mehrheit|afsolute Mehrheit]] is nich nödig. Anners is dat bloß in [[Louisiana]] un in [[Georgia]]. Dor kann dat ok Steekwahlen geven. 

An un for sik sünd de Senators na de Verfaten vun de USA bit 1913 vun de Bundsstaten ehr [[Parlament]]en wählt wurrn un nich direkt vun’n Wähler. Dor scholl ok düütlich mit weern, dat de Bundsstaten deewiese sülvstännig weern. De Senat is ok as de Kamer vun den [[Kongress]] ankeken wurrn, wo dat weniger Hen un Her mit de Mehrheiten in dat Huus geev. Man hüdigendags geiht dat just in’n Senat veel mehr hen un her, as in’t Repräsentantenhuus. Dat liggt dor woll an, dat bi de Wahlen to’n Senat jeden Bundsstaat bloß een Wahlkreis is. Dorüm is ok, anners as bi de Wahlen to’n Repräsentantenhuus mit ehr 435 Wahlkreisen, keen [[Gerrymandering]] mööglich.

Vun dat Enne vun dat 19. Johrhunnert af an hoolt de Demokraten un Republikaners [[Vörwahl (Politik)|Vörwahlen]] af. Dor kaamt se bi övereen över jem ehr Kannedaten. 

=== Aktiv un Passiv Wahlrecht ===
Dat [[Wahlrecht|passive Wahlrecht]] – dat is dat Recht, dat een sik to’n Senator wählen laten draff – hett jedereen, de tominnst 30 Johr oolt is un tominnst siet negen Johren Börger vun de USA is. So steiht dat in Artikel 1, Afs. 3 vun de Verfaten. Een Kannedat kann sik bloß wählen laten in den Bundsstaat, wo he wahnen deit. Na den [[US-Börgerkrieg]] hett de Kongress den [[14. Tosatzartikel to de Verfaten vun de USA]] verafscheedt. Ünner annern steiht dor in, dat een Minsch, de en [[Eed]] up de US-Verfaten swaren hett un denn doch mit de Fienden vun de USA tohopenarbeit’ , up keen Fall wählt weern kann. Mit düssen Tosatzartikel scholl verhinnert weern, dat Mackers vun de [[Konfödereert Staten vun Amerika|Konfödereerten]] Senator weern konnen. Ob een to’n Senator wählt weern kann oder nicht, dat warrt avers bloß vun den Senat süms bestimmt. 

Aktiv Wahlrecht – d. h. he draff mitwählen – hett jedereen, de Börger vun de USA is un tominnst 18 Johr oolt is un in en vun de 50 US-Bundsstaten leven deit. Inwahners vun Washington D.C. un vun [[Puerto Rico]] un annere unafhängige Delen vun de USA dröövt also nich mitmaken bi de Wahl. 

=== Senators ===
Senators dröövt sik den Titel „The Honorable“ (De Ehrenhafte) vor jem ehren Naam setten. In den Senat is de Senator vun jeden Bundsstaat, de al länger in’n Deenst is, de „Senior Senator“, de annere de „Junior Senator“. 

Allgemeen kann seggt weern, dat en Sitt in’n Senat mehr gellen deit, as en Sitt in’t Repräsentantenhuus. Dat gifft nich so veel Liddmaten un de wichtigsten Seet in de Utschüss höört de Senators to. Mehr Lüde hefft se ok in Arbeit un tomeist sünd de Wahlbezirken vun en Senator veel grötter as vun en Afordenten in de annere Kamer. Dat dat Amt vun’n senator veel mehr gellen deit, kann een ok dor an sehn, dat veel mehr US-Präsidenten vördem Senator ween sünd un nich Liddmaat vun’t Repräsentantenhuus. 

In dat Johr 2005 hett en Senator in’t Johr in’n Dörsnitt $162.100 verdeent<ref>[http://www.senate.gov/artandhistory/history/common/briefing/senate_salaries.htm Website des Senats]</ref>,bi den [[Präsident pro tempore vun’n Senat (USA)|Präsidenten pro tempore]] un bi de Vörsitters vun de [[Fraktschoon (Politik)|Fraktschonen]] weer dat avers in jem ehr Amtstiet mehr. 

Mannslüde, de vun Europäers afstammen döen, sünd in’n US-Senat jummers veel mehr ween, as ehr Andeel an de Inwahners vun de USA is. Na de Wahlen vun 2004 weern 86 Senators Mannslüde. 97 Senators weern Witte, 2 weern vun Latienamerikaansche Afkumst (Andeel an de US-Inwahners bi 13,4%) un bloß een weer Afro-Amerikaner (Andeel an de Inwahners bi 12,9 %). Lüde, de ut [[Asien]] afstammen döen un [[Indianer]]s weern in den Senat nich to finnen.<ref>[http://www.thisnation.com/congress-facts.html The Nation: Congressional Facts]</ref>

Just so, as dat bi de US-Inwahners ok is, höört de US-Senators to’n groten Deel to en [[Christendom|christliche]] [[Kark]] to, man dat gifft ok en starken Andeel vun [[Jodendom|jöödsche]] Senators. 87 vun de 100 Senators meent, se weern Christen (US-Inwahners: 76,5 %). Dor vun seggt 25, se höört to de [[Röömsch-kathoolsche Kark]] (US-Inwahners: bi 25 %), 13 meent, se weern [[Presbyteriaansche Kark|Presbyterianers]] (US-Inwahners: bi 2,7 %), 10 meent, se weern [[Methodistenkark|Methodisten]] (US-Inwahners: bi 6,8 %), 10 höört to de [[Episkopalkark (USA)|Episkopalkark]] (US-Inwahners: bi 1,7 %), 7 höört to de [[Baptisten]] (US-Inwahners: bi 16,3 %), 5 sünd [[Mormonen]] (US-Inwahners: bi 1,3 %), 3 sünd [[Kongregatschonalisten]] un Liddmaten vun de [[United Church of Christ]] (US-Inwahners tohopen bi 0,7 %), dree höört to de [[Evangeelsch-luthersche Kark]]en (US-Inwahners bi 4,6%) un denn gifft dat noch en Reeg Afordenten vun lüttjere un luerlüttje Karken. 13 Joden sünd dor ok bi (US-Inwahners: bi 2,7 %). De gröttste Grupp vun de US-Inwahners, de in den Senat gor nich vertreden is, sünd de [[Lüde ohn Konfeschoon]] (US-Inwahners: bi 14,1 %). Ok [[Islam|Muslims]], [[Buddhismus|Buddhisten]] un [[Hinduismus|Hindus]] gifft dat in den US-Senat nich. 
<ref>Religionszugehörigkeiten der Gesamtbevölkerung: [http://www.gc.cuny.edu/faculty/research_briefs/aris/key_findings.htm American Religious Identification Survey] Religionszugehörigkeiten der Senatoren: Selbstidentifikationen, gesammelt im englischsprachigen Wikipediaartikel [http://en.wikipedia.org/wiki/Religious_Affiliation_in_the_United_States_Senate Religious Affiliation in the United States Senate]</ref>

Bundsstaten mit wenig Inwahners speelt in den US-Senat en veel gröttere Rull, as wenn dat na Inwahners güng. So hefft de Vadders vun de US-Verfaten dat ok wollt. Nich bloß de USA alltohopen, man jeden enkelten Bundsstaat schall in de Politik wat to seggen hebben. [[Wyoming]] is de Bundstaat mit de wenigsten Inwahners. Dor steiht een Senator för bi 250.000 Lüde. In [[Kalifornien]] steiht een Senator för bi 16 Millionen Lüde. 

=== Wannehr en Senator sien Mandat verlust ===
En Senator blifft solang in sien Amt, bit de Tiet üm is oder bit he Bott gifft oder bit he starvt. Man de Senat kann em ok rutsmieten. Dat geiht avers bloß, wenn dor twee Drüddel vun de Senators för stimmen doot. In de Geschicht vun den Senat is dat bitherto 15 mol vörkamen. 14 mol weer dat bi Senators, de in de US-Börgerkrieg de [[Süüdstaten (USA)|Süüdstaten]] ünnerstütt harrn. De sünd denn in de Johren [[1861]] un [[1862]] rutsmeten wurrn. Dat 15. mol liggt noch wieter torüch un is för de Geschicht vun de USA nich so wichtig. Bito gifft dat avers noch verscheden Molen, dat en Senator Bott geven hett, ehr he utslaten weern konn. Dat leste Mol weer dat bi Senator [[Bob Packwood]]. Em is vörsmeten wurrn, dat he dat up ene Reeg vun Froonsminschen afsehn harr, de dor nix vun weten wullen un he harr jem woll ok anfaat. Dor hett he Bott geven. Bavenhen kann de Senat ok offiziell schimpen över een vun de Liddmaten. Dat hett he unner annern in dat Johr [[1954]] bi den Senator [[Joseph McCarthy]] vun de Republikaners maakt. Utschimpen kann de Senat mit en eenfache Mehrheit, man mehr kümmt dor denn för den utschimpten Senator ok nich för na.
 
=== Wer folgt na, wenn en Senator vör de Tiet Bott gifft? ===
Wenn dat Amt vun en US-Senator vör de Tiet free warrt, weil he storven is oder weil he Bott geven hett, denn warrt för den Rest vun siene Amtstiet en Nafolger wählt. So sett dat de [[17. Tosatzartikel to de Verfaten vun de USA]] fast. De [[Gesettgevend Macht|Gesettgevende Macht]] vun sien Bundsstaat kann den [[Gouverneur (US-Bundsstaat)|Gouverneur]] den Updrag geven, dat he en Senator för’n Övergang bestimmen schall. Dat is in de enkelten Bundsstaten ünnerscheedlich regelt. 

De Wahl vun en Senator-Nafolger warrt in de meisten US-Bundsstaten mit de neegste Wahl to’n US-Kongress tohopenleggt. Wenn en Senator also in dat leste Drüddel vun siene Amtstiet utscheden deit, denn gifft dat keen Wahl to’n Nafolger. In annere Bundsstaten, as in [[Alabama]], warrt denn avers doch en besunnere Wahl ansett. In [[Oregon]] un [[Wisconsin]] dröövt de Gouverneuren keen Nafolger bestimmen, dor mutt denn gau wählt weern. In [[Oklahoma]] sütt dat so ut, dat en nee Senator nich mehr wählt warrt, wenn sien Amt na den [[1. März]] free wurrn is un wenn dat an un for sik sowieso bloß bit to’n [[3. Januar]] gahn dö. Dat gifft en Reeg vun Staten, de schrievt jem ehrn Gouverneur vör, wat he bi den Stellvertreder-Senator bedenken mutt, wenn he den beropen will. In [[Alaska]], [[Arizona]] un [[Hawaii]] mutt de nee Senator to de sülbige Partei hören, as de ole. In [[Utah]] un [[Wyoming]] maakt en „State Central Committee“ dree Vörslääg ut de Partei vun den olen Senator un de Gouverneur söcht sik denn een ut. 
<ref>http://www.senate.gov/artandhistory/history/resources/pdf/Vacancies.pdf</ref>
Wenn en Senator storven is, maakt de Gouverneur faken de Wittfro oder den Wittmann för’n Övergang to’n Senator. He mutt dat avers nich maken, dat is man bloß en ole Traditschoon.