Epithel

Dat Epithel [IPA: epiˈteːl] (gr. ἐπί epí „op“, „över“ un θηλή thelé „Mudderbost“, „Bostwoort“) is en biologisch-medizinische Sammelbeteken för Deck- un Drüsengeweev. Blangen Muskel-, Nerven- un Binngeweev is dat Epithel een vun de veer Grundgeweevsorden vun’n Lief.

Översicht

Bi’t Epithel hannelt sik dat üm een- oder mehrlagige Zellschichten, de all binneren un buteren Liefböverflachen vun de veelzelligen Organismen (Deerten) afdeckt. Utnahmen dorvun sünd de Liddkpseln un Sliembüdels vun’n Bewegensapparat. De Zellenleegt dicht bi’nanner un hebbt vele Zellkuntakten. Dordör hett dat Geweev blots lütte Twüschenzellrüüm un dormit ok blots ’n beten Interzellularsubstanz.

Dat Epithel is vun’t Binngeweev dör de Basalmembran kloor scheedt un bargt keen Bloodfatten. En wietere Egenschop vun all Epithelzellen is jemehr Polarität: Dat kann en butere, apikale Siet geven, de na’t Butere t. B. bi de Huut oder na’t Lumen (t. B. bi’n Darm oder bi de Drüsen) wiest, un ok en basale Siet, de över ’ne Basallamina mit dat Geweev dorünner verbunnen is. De Polarität vun Epithelzellen is butendem dör strukturelle un funkschonelle Ünnerscheden vun de apikalen un basalen Membranen prägt. In den Tosamenhang snackt een ok vun en apikalen un en basolateralen Domään.

Wieter hebbt de Epithelzellen en Haftkumplex (Slussliestenkumplex), de ut Zonula occludens (Tight junction), Zonula adhaerens (Adhaerens junction) un Desmosom (Macula adhaerens) besteiht, de eenmol en physikocheemsche Hinnern dorstellt un to’n annern angrenzende Epitelzellen mitenanner verbinnt.

Epipthelzellen sünd op männiche Wies je na Organ sünners differenzeert. Toeerst lett sik dat Böverflachenepithel vun dat Drüsenepithel ünnerscheden. De eerste Oort hett vör allen en Schuulfunkschoon (as de Huut), künnt Stoffen opnehmen (Resorpschoon, as de Darmsliemhuut) un billt en Hinnern, de dat Organ vun’t Ümfeld afgrenzt – vör allen dör de Zellkuntakten, de so nöömten Tight junctions. Dat Drüsenepithel bestimmt de Funkschoon vun all Drüsen (Sekretschoon, Exkretschoon) un produzeert Sekreten in all Orden. Dat gifft to’n Bispeel de Severdrüüs, de Sweetdrüüs oder ok de Darmsliemhuut.

Annere Zellen dringt mit Help vun de Emperipolesis dör de Epithelen dör.

Indeelen vun de Epithelen

Üm de tallrieken Epitheltypen to ünnerscheden hett sik rutstellt, dat sünners twee Markmolen rutstellt warrn künnt: De Tall vun de Zellschichten in’t Epithel un de Form vun de Zellen in de Zellschicht an de Böverflach.

Dorna warrt also ünnerscheedt in:

Eenschichtige Epithelen

Eenfacke Epithelen

eenschichtig Plattenepithel: Dat deent vör allen to’t gladde Utkleden vun binnere Böverflachen. Se sünd bannig dünn un maakt dorüm en Stoffuttuusch mööglich, as to’n Bispeel den Gasuttuusch in de Alveolen. Bispelen:
- Endothel: Epithel-Utkleden vun de Blood- un Lymphfatten
- Mesothel: Pleura-, Perikard-, Peritonealepithel (so nöömte seröse Hüüd)
eenschichtige isoprismaatsch Epithel (ok kuubsch Epithel): De Epithelzellen hebbt en meiest wörpelförmige Figur. Disse grötteren Zellen sünd aktiv in’n Sinn vun’n Stoffwessel un övernehmt aktive Transportopgaven (Sekretschoon/Resorpschoon). Bispelen:
- Nerentubuli
- Glandula submandibularis (Severdrüüs)
- Gallengäng
- Eierstock-Epithel
eenschichtig hoochprismaatsch Epithel („Zylinderepithel“ oder „Sülenepithel“): Dat sünd sülenförmige, lange Zellen, de mit bannig aktiven Stoffwessel Hinnern- un Transportfunkschonen övernehmt. Bispelen:

Mehrregige Epithelen

Dat mehrregige Epithel is ok noch eenschichtig, all Zellen sünd an de Basallamina fast, man se reckt nich mehr all bit an’t Lumen. Hoochprismaatsche Zellen maakt de egentliche Opgaav, wiel de lütteren Basalzellen as Reserve praat staht för Zellen, de ünnergahn sünd. De Zellkarns leegt op disse Wies also in verschedene Hööch un billt dordör schienbor Schichten (Regen).

Respiratoorsch Epithel („Atenwegsepithel“) in de Luftröhr
Saatleider
Nevenklötengäng

Mehrschichtige Epithelen

In’t mehrschichtige Epithel leegt vele (mehr as teihn) Zellschichten över’nanner. Man kann grundsätzlich in dree Deelen ünnerscheden: In de basalen Schicht, de an de Basallamina fastmaakt is, finnt Zelldeelen statt. De Zellen stiegt op un differenzeert sik op sünnere Wies in en Middel- oder Intermediärschicht. Opletzt kamt se in de Böverflachen- oder Supefizialschicht.

mehrschichtig Plattenepithel: Dit Epithel is von grote Bedüden un is överall dor antofinnen, woneem de mechaansche Belasten groot is. Dat Zytoskelett un de Zellkuntakten sünd op disse Belasten instellt. In Rebeden, de jümmers fuchtig sünd, blifft dat Plattenepithel normal. Wenn dat Kuntakt to de Luft hett, verhoornt dat.
- mehrschichtig nich verhoornt Plattenepithel:
  - Mundhöhl, Spiesröhr, Oorslock
  - Vagina
  - Hoornhuut un Binnhuut vun’t Oog
  - Miegröhr, kort vör de Münnen na buten
- mehrschichtig verhoornt Plattenepithel: hier kummt as wietere Schuulfunkschoon dat Afstarven un Verhoornen vun de buteren Zellschichten dorto. De Zellen sünd ünner’nanner düchtig mit Desmosomen un in de Basallamina mit Hemidesmosomen fastmaakt.
  - Bi Minschen is de Epidermis dat eenzige Plattenepithel, dat verhoornt
  - Bi Wedderkauers kummt dat ok in’n Nettmagen, Blöödmagen un Pansen vör

mehrschichtig hoochprismaatsch Epithel: Disse Epithelform kummt nich so faken vör is ave vun’t veel bedüdendere mehrregige hoochprismaatsche Epithel to ünnerscheden. Blots an dree Steden vun’n minschlichen Lief kummt dat vör:
- in de Miegröhr bi Mannslüüd in ehrn Verloop vun de Prostata bit kort vör de buteren Münnen
- in de Hööftutföhgäng vun de groten Severdrüsen (tweeschichtig)
- in’t Fornix conjunctivae, en Reservefoolt vun de Konjunktiva (Binnhuut)

tweeschichtig isoprismaatsch Epithel: Disse Form finnt sik in de Utföhrgäng vun de Sweetdrüsen. Ok de Ziliarkörper is mit disse Oort vun Epithel överdeckt, wat aver Deel vun de Netthuut is.

mehrschichtig isoprismaatsch Epithel: Ovarialfollikel, de in’t Stadium vun’n Sekundärfollikel intreden sünd, hebbt dit Epithel.

Övergangsepithel

As Övergangsepithel („Urothel“) warrt en sünner’t, afhangig vun’n Füllstand vun de Blaas (d. h. vun’t Dehnen vun’t Urothel) mehrregig bit mehrschichtig Epithel vun de Harnweeg (Nerenbecken, Harnleider, Harnblaas) betekent. Hier sünd vör allen de Deck-/Schirm_/ umbrella cells vun grote Bedüden. Se billt de so nöömte Crusta, de de Opgaav hebbt, vör de Harnsüür to schulen. In’n Gegensatz to’t Plattenepithel wiest sik de bövere Zellschicht mehr kuubsch.

Funkschonen

Schuulfunkschoon

Dat Epithel övernimmt an sik twee verschedene Schuulfunkschonen: To’n een is dat’n rein mechaansch Schuul, de vör allen dör de mehrschichtigen Epithelen kummt. De Huut mutt to’n Bispeel fast noog wesen, dat se nich rieten deit, un se dröff sik ok nich vun’t Binngeweev dorünner aflösen. To’n annern mutt dat Epithel de binneren apenen Steden in’n Lief afdichten: Magen- un Darminholt mööt kontrolleert verweert warrn (hoochprismaatsch Epithel), de Urin mutt in de Blaas un in’n Harnleider blieven (Övergangsepithel), un de Blood-Brägen-Schrank mutt wohrt warrn (Kapillarendothel). Natürlich speelt mechaansche Belasten ok dorbi en Rull, man för’t Afdichten sünd vör allen de Tight junctions verantwoortlich, de in disse Zellen fakener vörkamt.

Resorpschoon

Ünner Resorpschoon versteiht een den Transport vun sünnere Stoffen vun apikal na basal. Dat klassische Bispeel dorför is de Opnahm vun Nehrstoffen in de Darmsliemhuut. De apikalen Böverflachen sünd faken differenzeert. So kann en Epithelzell ehr Böverflach to’n Bispeel dör’t Utbilln vun tallrieke Mikroplicae (Infolten) oder Mikrovilli vergröttern.

Sekretschoon

Histoloogsche Opnahm vun de Schilddrüüs vun en Peerd:
Follikel mit Kolloid (1), Follikelepithelzellen (2), Endothelzellen vun de Kapillaren (3)

All Vörgäng vun Sekretschoon in’n Lief gaht vun de Drüsenepithelen ut. Dat gifft also en Veeltall vun Formen, vun de enkelten Bekerzell vun de Darmsliemhuut över de Sweetdrüüs in de Huut bit hen to hele Organen as de Severdrüsen oder de Buukseverdrüüs. Drüsen sünd Organen ut sünnere Epithelzellen. De hebbt de Opgaav, Sekret aftosünnern. Man ünnerscheedt:

exokrine Drüsen, de jemehr Sekret dör’n Utföhrgang an de Böverflach bringt. Se scheedt an binnere oder butere Böverflachen ut (t. B. Tranendrüüs, Severdrüüs, Sweetdrüüs)
endokrine Drüsen, de jemehr Hormonen direkt in’t Blood afgeevt un keen Utföhrgang opwiest (t. B. Schilddrüüs, Hypophyys).

Ok bi de Sekretschoonsweeg kann een ünnerscheden, also:

holokrin (de Zell verfallt för’t Billn vun’t Sekret, t. B. Talgdrüsen vun de Huut)
apokrin (Vesikelafsnören, t. B. Melkdrüüs vun’n Titt)
merokrin/ekkrin (dör Exozytoos), wobi disse letzte Form na’t tosamensetten vun’t Sekret ünnerdeelt warrt in
serös (dünnfletig, bargt Protein, mitünner ok Verdauensenzymen, drang Drüsenlumen, Bispelen: Parotis, Pankreas)
mukös (taagfletig, sliemig, deent to’n Billn vun Tranmsportsliem, wiet Lumen, Bispeel: Brunner-Drüsen in’t Duodenum)
mischt (dat Sekret is serös un ok mukös, wat de fakenste Fall is, Bispeel: Ünnerkeevseverdrüüs).

Butendem warrt intraepithelial'e un extraepitheliale Drüsen ünnerscheedt:

Intraepitheliale Drüsen sünd enkelte Zellen, de in’t Deckepithel inbett sünd (t. B. de sliembilln Bekerzell vun’n Darm).
Extraepitheliale Drüsen sünd veelzellige Organen, de in’t Epithel sülvst keen Platz mehr hebbt un in deepere Schichten vun’t Geweev verlagert worrn sünd. Se betsaht ut „Drüsenendstücken“, de dat Sekret billt. Dat gifft tubulöse (slauchförmige), alveoläre (blasenförmige) un azinöse (blasenförmige mit dickere Wand un lütter’t Lumen) un Mischformen vun extraepithelialen Drüsen. Schaltsteden nehmt dat Sekret ut de Endstücken op un leddt dat in de Striepenstücken/Sekretrohren (ut Zylinderepithel). Vele Skeretrohren sammelt sik to Nevenutföhrgäng, de in den Hööftutföhrgang inmünnen doot. De gifft opletzt dat Sekret op en Epithelböverflach, t. B. de Darmsliemhuut, af.

Sinnfunkschoon

En groten Deel vun de minschlichen Sinnzellen is in epithelsche Zellbverbännen inbett. Disse Konstrukschoon egent sik goot, vun wegen dat Epithelen as Zelllagen an de Böverflach vun Natur ut en vermiddeln Positschoon twüschen Binnen un Buten innehmt. Bispelen:

Netthuut (Retina) vun’t Oog
Binnere un butere Hoorzellen vun’t Binnenohr, wobi in’n Fall vun de buteren Hoorzellen Sensorik un Längdenännern vun’n Zellkörper direkt koppelt sünd
Rööksliemhuut (Röökepithel) in de Nesensliemhuut
Smackzellen vun’n Tungenrüch
Merkel-Zellen (Mechanorezepters) as ok Pien- un Temperaturrezepters in de Epidermis.

Transportfunkschoon

Eenige Peithelen bargt tosätzlich Flimmerhoren op jemehr Böverflach, de en Transportfunkschooon utöövt. Mit jemehrn kräftigen Slag künnt se Frömdkörpers ut’n Organismus utslüsen.

Kiek ok

Epitheliseeren