कर्जा

भविष्यमा भुक्तान गर्ने गरी लिइएको रकमलाई कर्जा वा ऋण भनिन्छ । सामान्यतया ऋण प्रवाह बैङ्क तथा वित्तीय संस्थाहरूले गर्ने गर्दछ भने कर्जामा प्रत्क्षय तथा अप्रत्क्षय प्रत्याभुती पनि पर्ने गर्दछ । बैङ्कहरूले संकलित निक्षेप तथा पुँजी विभिन्न क्षेत्रमा अल्पकालिन, मध्यकालिन तथा दिर्घकालिन कर्जा प्रदान गर्ने गर्दछ । यस अन्तर्गत बैङ्कले ब्यक्तिगत ग्राहकलाई सुन, चाँदी, मुद्दती रसिद, नेपाल सरकारको ऋणपत्र, ट्रेजरी बिल, राष्ट्रिय बचतपत्र, विकास ऋणपत्र आदी धितो राखी कर्जा प्रदान गर्दछ ।

कर्जा नीति

बैङ्कको कर्जा नीति तय गर्दा सरलिकरण, बढी भरपर्दो एबम बैज्ञानीक तवरबाट गरिनुपर्दछ । बैङ्कले कर्जा नीति अबलम्बन गर्दा देहायका उल्लेखित सिद्दान्तहरु माथि ध्यान पुर्‍याउनु पर्दछ ।

• तरलताको सिद्धान्त

बैङ्कमा ब्यक्ती तथा विभिन्न सङ्घ संस्थाहरु, कम्पनी, संस्थान आदी ठाउँबाट जम्मा हुन आएको निक्षेप रकम चल्ती, मुद्दती तथा निक्षेप खातामा जम्मा भएको हुन्छ । उनिहरूले मागेको समयमा ब्याजसहित रकम भुक्तानी गर्नुपर्ने बैङ्कको दायित्व हो । तरलता भनेको निक्षेपकर्ताले मागेको बखत नगद दिन सक्ने बैङ्कको क्षमता हो । बैङ्कले यस्तो क्षमतामा असर नपर्ने गरी कर्जा नीति तय गर्नुपर्छ ।

• मुनाफाको सिद्धान्त

वास्तवमा मुनाफा र तरलता दुई बिपरित कुराहरु हुन । बैङ्कले मुनाफामा मात्र ध्यान दियो भने तरलताको मात्रा कम हुने त्यस्तै तरलतामा मात्र ध्यान दियो भने दिर्घकालिन लगानी हुन नसकी मुनाफाको मात्रा कम हुने हुन्छ । बैङ्कको मुल उद्धेस्य नाफा आर्जन गर्नु रहेको हुन्छ । यस्तो उद्धेश्य हासिल गर्नका लागि बैङ्कले उत्पादनशिल एबम उत्पादनमुलक ठाउँहरूमा कर्जा लगानी गर्नुपर्दछ ।

• सुरक्षाको सिद्धान्त

सुरक्षाको सिद्धान्तलाई बेवास्ता गरियो भने बैङ्कको कर्जा डुब्न सक्छ । यसबाट बैङ्कलाई ठुलो घाटा मात्र नभै बिघटनको स्थितिमा समेत पुग्न सक्छ । यस्तो खतराबाट बैङ्कलाई मुक्त राख्नुपर्छ ।

• विबिधिकरणको सिद्धान्त

बैङ्कले कर्जा प्रबाह गर्दा एउटै प्रकारको धितोमा लगानी गर्नु हुँदैन । एउटै क्षेत्रमा पनि लगानी गर्नु हुँदैन । लगानिमा विविधिकरण भएमा कुनै एक क्षेत्रको कर्जा खराब भयो भने पनि अर्को क्षेत्रबाट मुनाफा आर्जन गरिरहेको हुन्छ ।

• बजार योग्यताको सिद्धान्त

बैङ्कले धितो जमानत राख्दा त्यस्तो प्रकारको धितो राख्नुपर्दछ जुन कर्जा असुली नभएको खन्डमा बजारमा तुरुन्तै लीलाम वा बिक्री गर्न सकियोस ।

• राष्ट्रिय हितको सिद्धान्त

कहिलेकाही बैङ्कले आफुलाई थोरै फाईदा हुने भयतापनी त्यस्ले राज्यलाई हित गर्छ भने उक्त खालको ठाउमा पनि कर्जा लगानी गर्नुपर्ने हुन्छ । राष्ट्रिय हित बिरुद्द बैङ्क जानु हुँदैन । कस्तो नीति अबलम्बन गर्दा बैङ्कलाई सुचारु रूपले अगाडि बढाउन सकिन्छ भन्ने कुरा बैङ्कको आफ्नो अधिकार क्षेत्र भित्रको विषय हो ।

कर्जा प्रदान गर्ने मौलिक आधारहरु

• बैयक्तिक चरित्र

कर्जा प्रदान गर्नु भन्दा अगाडि कर्जा प्रस्ताब गर्न आउने ब्यक्तिको नियत ठीक भएको र बैङ्कबाट लिएको कर्जा तिर्ने भावनाको छ वा छैन अध्ययन गर्नुपर्छ । ठगी वा जाल्साजी गर्ने नियतको हो वा होइन छुत्त्याउनुपर्छ । पहिला कुनै बैङ्क वा बित्तिय संस्थाबाट कर्जा लिए नलिएको , लिएको भए कर्जा इतिहास कस्तो छ आदी कुरा बुझेर मात्र कर्जा लगानी गर्नुपर्दछ ।

• योग्यता वा क्षमता

कर्जा प्रदान गर्न लागिएको ब्यक्ती वा संस्था करार ऐन २०५६ बमोजिम करार गर्न योग्य छ वा छैन भन्ने कुरा विचार गर्नुपर्छ । यदी करार गर्न सक्षम ब्यक्ती हो भने उसको सैक्षिक योग्यता तथा कुन ब्यवसाय सँग सम्बन्धित हो आदी कुराहरु जानकारी लिनुपर्छ ।

• पुँजी

कर्जा माग्न आउने ब्यत्ति वा संस्थाले कति रुपैयाको लागि प्रस्ताव गर्न आएको हो सो कर्जाको मात्रा उसको आयस्थिती, चल अचल सम्पतिको विचार गर्नुपर्दछ । साथै ब्यबसायको लागि माग्न आएको अबस्थामा उसको ब्यबसायको प्रकृति, ब्यबसायमा लगानी गरेको पुँजीको मात्रा आदि कुराको बिश्लेषण गर्नुपर्दछ ।

• सुरक्षण

बैङ्कले कर्जा प्रदान गर्दा उचित धितो वा सुरक्षण राख्नुपर्दछ । साथै उत्त धितोको बजार भाउ कस्तो छ आदि विविध कुरामा विचार पुर्याउनु पर्दछ ।

• कर्जा सुचना

बैङ्कले कर्जा प्रस्ताव गर्न आएको ब्यत्तिको चरित्र, उसले कर्जा तिर्नसक्ने क्षमता, उसको सम्पतिको बिबरण र उसले सुरक्षणका लागि राखेको धितोको बारेमा उसको नजिकका ब्यत्ति, छरछिमेक वा अन्य उसलाइ चिन्ने ब्यत्ति वा ब्यबसायी संगबाट सुचना लिन सकिन्छ । साथै ऋण तिर्न नसकी कालो सुचीमा परेको हो वा होइन साथै उसको कर्जा इतिहास कस्तो छ आदि बारेमा अन्य बित्तिय संस्था, कर्जा सुचना केन्द्र आदिबाट सुचना लिनु पर्दछ ।

• बाह्य वातावरण

बैङ्कले कर्जा प्रदान गर्दा राजनीतिक वातावरण, उसको सुरक्षणको बाहिरी स्थिति वा बजारमा बिश्वासयोग्य, बिक्री योग्य छ कि छैन आदि सम्पुर्ण बाहिरी पक्षसमेत मुल्यांकन गर्नुपर्दछ ।

बैङ्कले प्रदान गर्ने कर्जाका प्रकारहरु

• आबधिक कर्जा
• ओभरड्राफ्ट कर्जा
• ट्रस्ट रिसिप्ट कर्जा/आयात कर्जा
• डिमान्ड तथा अन्य चालु पुँजी कर्जा
• रियल स्टेट कर्जा
• आवासीय घर कर्जा
• हायर पर्चेज कर्जा
• बिपन्न बर्ग कर्जा