Cocaïne

Neem het voorbehoud bij medische informatie in acht.
Raadpleeg bij gezondheidsklachten een arts.

Cocaïne, of benzoyl-methyl-ecgonine, ook wel coke genoemd, is een stimulerend middel dat behoort tot de alkaloïden. Het is een verslavende en zeer schadelijke harddrug. Cocaïne is een van de drugs die oorspronkelijk op de markt werden gebracht als geneesmiddel. Het kan worden gesnoven, gerookt, of geïnjecteerd. De mentale gevolgen van inname van cocaïne zijn onder andere een verminderd contact met de werkelijkheid, euforie en/of sterke rusteloosheid. Lichamelijke gevolgen zijn onder meer een verhoogde hartslag, transpiratie en verwijde pupillen. Hoge doses kunnen leiden tot een verhoogde bloeddruk en verhoogde lichaamstemperatuur. De effecten treden enkele seconden tot enkele minuten na inname op en kunnen tussen de vijf en de negentig minuten aanhouden.

Cocaïne
Chemische structuur
Farmaceutische gegevens
Beschikbaarheid (F)	(oraal) 30% (nasaal) 30-60%
Metabolisatie	Hepatisch (CYP3A4)
Halveringstijd (t1/2)	0,7-1,5 uur
Uitscheiding	Nieren
Gebruik
Geneesmiddelengroep	anesthetica, lokaal, overige
Voorschrift/recept	Niet van toepassing
Toediening	Topisch, oraal, nasaal, intraveneus, oculair
Dosering	(oculair) 50 mg/ml
Risico met betrekking tot
Zwangerschapscat.	C
Overdosis	200 mg (algemeen) 20 mg (mogelijk)
Databanken
CAS-nummer	50-36-2
ATC-code	N01BC01
PubChem	5760
DrugBank	APRD00080
Farmacotherapeutisch Kompas	S01HA01
Chemische gegevens
Molecuulformule	C17H21NO4
IUPAC-naam	methyl (1R,2R,3S,5S)-3-(benzoyloxy)-8-methyl-8-azabicyclo[3.2.1]octaan-2-carboxylaat
Molmassa	303,353 g/mol
Smeltpunt	195°C
Kleur	Wit
Oplosbaarheid	1,800 g/L
Aggregatietoestand	Vast
Portaal    Geneeskunde

Chemische structuur van cocaïne

Nellie Benner test het effect van cocaïne in het programma Drugslab.

Nadat er drie doden waren gevallen door 'witte heroïne' op straat verkocht als cocaïne werd in Amsterdam een 'Cocaïne alert' uitgevaardigd

Cocaïne kan tot verslaving leiden omdat het een groot effect heeft op dopamine en het beloningssysteem van de hersenen. Cocaïne blokkeert de heropname van serotonine, noradrenaline en dopamine in neuron uit de synaptische spleet in de hersenen. Hierdoor ontstaat een grotere concentratie van deze drie neurotransmitters. Dopamine creëert een gevoel van genot en geluk. Noradrenaline zorgt voor alertheid. Serotonine versterkt de zintuiglijke waarneming, het geheugen, een positieve stemming, de slaap en seksuele verlangens. Al na een korte gebruiksperiode kan iemand verslaafd raken. Na herhaaldelijk gebruik neemt het aantal dopamine-receptoren af. Dit leidt bij niet-gebruik tot ontwenningsverschijnselen.

Veelvuldig gebruik vergroot de kans op beroertes, hartinfarcten, longklachten bij mensen die het roken, bloedvergiftiging, en hartstilstand. Daarnaast kan het ervoor zorgen dat iemand minder plezier kan ervaren en zich erg moe gaat voelen. Cocaïne kan de bloed-hersenbarrière gemakkelijk passeren en kan de barrière zelfs aantasten.

Cocaïne komt voor in de natuur en wordt geëxtraheerd uit de bladeren van de cocaplant. Deze plant groeit voornamelijk in Zuid-Amerika. Naar schatting gaat er in de Verenigde Staten 100 tot 500 miljard dollar per jaar om in de zwarte markt. In Nederland ligt dit naar schatting boven de 1 miljard euro per jaar.

In Nederland wordt cocaïne nog sporadisch gebruikt als oogdruppel. Andere benamingen in onder andere straattaal zijn ook wel sos, taf, sosa, sneeuw, wit, yayo, kabouterpost.

Farmacie

Cocaïne in de puurste vorm is een parelwit product. Cocaïne in poedervorm is een zout, veelal cocaïnehydrochloride (CAS 52-21-4). Cocaïne voor recreatief gebruik is meestal versneden met poeders als bakpoeder, melkpoeder en suikers zoals lactose, glucose, inositol en mannitol; soms wordt het gemengd met lokale anesthetica waaronder lidocaïne of benzocaïne. Cocaïne wordt industrieel gewonnen uit de cocaplant door middel van een chemisch proces, waarbij ecgonine wordt veresterd. In een blad zit gemiddeld 0,1% tot 0,9% grondstof voor cocaïne; de hoogste percentages worden gewonnen uit planten die hoog groeien.

Medisch gebruik van cocaïne

Zuivere cocaïne wordt in de geneeskunde gebruikt als lokaal anestheticum, onder meer in de KNO-heelkunde. Het wordt bijvoorbeeld als een 10% oplossing op het neusslijmvlies aangebracht. Het slijmvlies is na circa 10 minuten volledig gevoelloos, zodat onder deze plaatselijke verdoving in de neus geopereerd kan worden. Zo kan het neustussenschot recht worden gezet of neuspoliepen worden verwijderd. Bijkomende voordelen zijn dat de bloedvaten van het neusslijmvlies onder invloed van cocaïne vernauwen zodat de ingreep minder bloederig is, en dat het slijmvlies slinkt waardoor er meer ruimte komt. De stof wordt uitgebreid omgezet in de lever. Slechts 1% wordt onveranderd uitgeplast. Bij rioolmetingen wordt dan ook getest op het afbraakproduct benzoylecgonine.

Advertentie voor cocaïne-tanddruppels

Recreatief gebruik van cocaïne

In zuivere vorm heeft cocaïne een sterk stimulerend effect. Cocaïne wordt meestal gebruikt in het uitgaanscircuit, veelal door de neus geïnhaleerd ('coke snuiven') en vaak in een groep om door te gaan met feesten. Cocaïne wordt ook gebruikt door mensen die een grote prestatie moeten leveren. Cocaïne is een vrij dure drug ('yuppendrug').

De inademingslucht in de neus koelt het bloed, dat via de neus naar de hersenen gaat. De opgesnoven drugs worden door de slijmvliezen snel opgenomen, en veroorzaken een snelle flash in het brein.

Geschat wordt dat ongeveer 5% van de Nederlandse bevolking boven 18 jaar ooit cocaïne heeft gebruikt. In jaar 2016 gebruikte naar schatting 1,7% van de volwassen bevolking (180.000 à 270.000 personen) cocaïne en maandelijks ongeveer 0,8% (80.000-140.000 mensen). In het uitgaanscircuit is het gebruik veel hoger. In 2016 had ongeveer 12% van de Amsterdamse cafébezoekers afgelopen maand cocaïne gebruik en 34% ooit. Onder de clubbers en ravers had 19% afgelopen maand cocaïne gebruikt en gaf 47% aan ooit te hebben gebruikt. De omzet van de illegale verkoop werd voor Nederland over 2019 geschat op 6,8 miljard.

Gezondheidseffecten

Belangrijkste bijwerkingen van chronisch gebruik van cocaïne.

Schadelijkheid en afhankelijkheid van cocaïne grafisch uitgebeeld, in vergelijking met verschillende andere soorten drugs.

Crack: drang naar herhaling flash-effect

Crack is met ammonia of een andere base opgeschoonde cocaïne, die ofwel gerookt wordt met een zogenaamde basepijp ofwel op aluminiumfolie wordt gerookt, genaamd chinezen, zoals heroïne. Van cocaïnehydrochloride kan een 'base' gemaakt worden door toevoeging van bijvoorbeeld natriumbicarbonaat of ammonia. Crack wordt gekookte coke (base), crack, free base, zuivere coke, schone coke, bori, rock of simpelweg wit genoemd. Het op deze manier gebruiken van coke geeft een sterk flash-effect. Anders dan bij het roken van heroïne is cocaïne binnen een kwartier tot een halfuur weer uitgewerkt en ontstaat er een sterke drang naar herhaling van het flash-effect. De roes kan maximaal een uur duren. Cocaïne leidt niet tot een lichamelijke afhankelijkheid, maar de geestelijke verslaving van met name basecoke is zeer sterk. Samen met heroïne wordt crack vaak als een van de meest verslavende drug gezien. Cocaïne kan ook -opgelost in water- gespoten worden. Dit geeft een sterke maar korte flash, en het risico van overdosering is hierbij groot. Het aantal crackverslaafden in de drie grootste steden van Nederland werd in 2017 geschat op 6.659.

Effecten op de slokdarm en de maag

Gesnoven cocaïne kan bij gebruikers via de keelholte in de slokdarm en vervolgens ook in de maag belanden en daar het slijmvlies aantasten en inwendige bloedingen veroorzaken die niet onmiddellijk opgemerkt worden. De daaraan voorafgaande symptomen zijn vaak pijn aan het strottenhoofd, vervolgens de hik en braakneigingen. Het braaksel is dan doorgaans een onwelriekende bruinzwarte verbinding van bloed en maagzuur. Een bloeding aan de slokdarm of maagwand die niet vanzelf stelpt kan dodelijk aflopen. Slokdarmbloedingen kunnen echter ook worden veroorzaakt door slokdarmspataderen.

Effecten op de longen

Het gebruik van crack kan in zeldzame gevallen aanleiding geven tot het ontstaan van een "crack lung" ("crack long"). Symptomen die hierbij voorkomen zijn bloed ophoesten, zuurstoftekort en klaplong. In geval van longfalen is kunstmatige beademing noodzakelijk.

Effecten op het hart

Cocaïne versnelt de hartslag en verhoogt de bloeddruk in dosis-afhankelijke mate. Tevens zorgt het ervoor dat het hart krachtiger samentrekt. Deze drie factoren leiden ertoe dat het hart zwaarder belast wordt. In de Verenigde Staten meldden zich in 2005 180.000 mensen op de spoedafdeling van een ziekenhuis in verband met pijn op de borst na cocaïnegebruik. Zo'n 0,7-6% van deze mensen kreeg een hartinfarct. Opvallend is de lage leeftijd van deze groep mensen met een hartinfarct: gemiddeld 38 jaar. De hartklachten kunnen al na 1 minuut optreden, maar ook na 4 dagen nog voorkomen. Daarbij dient er rekening gehouden te worden met het feit dat het hartinfarct zo klein kan zijn, dat er ook een 'stil hartinfarct' kan ontstaan, waar de gebruiker niks van merkt. Als er dus geen klachten zijn betekent dat niet dat het gebruik geen negatief effect op het hart heeft gehad. Het eerste uur na cocaïnegebruik heeft men een 24 maal hoger risico op het krijgen van een hartinfarct, vergeleken met de gemiddelde bevolking.

Verslavingszorg

In 2015 waren 7.300 mensen in behandeling voor primaire verslaving aan cocaïne, waarvan 16% nieuwkomers. Ongeveer 45% is verslaafd aan crack. 62% heeft ook een secundaire verslaving, vooral alcohol (33%), opiaten (28%) en cannabis (19%). Cocaïne is ook vaak een secundaire verslaving, meestal worden dan opiaten (46%) of alcohol (36%) als primaire verslaving genoemd. Jaarlijks sterven in Nederland ongeveer 26 mensen aan de directe gevolgen van cocaïnegebruik.

Effecten van cocateelt op samenleving en natuur

Documentaire Oorlog tegen het witte goud over de cocaïnehandel in Peru en de gevolgen voor de samenleving.

Cocaïne, geconfisqueerd door de DEA. De 'baksteentjes' zijn een gebruikelijke transportvorm bij drugsbendes.

60% van de cocaïne op de markt is afkomstig uit Colombia. Met de cocaïneopbrengst worden onder andere de strijders van de FARC en de paramilitairen gefinancierd. Dit is een van de oorzaken van het voortduren van het binnenlandse conflict. Bovendien brengt de cocateelt en de -opwerking in de Colombiaanse regenwouden aanzienlijke schade toe aan de natuur.

De werking van de drugshandel van Colombia naar Europa blijkt onder meer uit de NarcoFiles, een onderzoeksrapport uit 2023. Nader onderzoek is ook gebeurd door InSight Crime, en bij de overheid door het Europees waarnemingscentrum en door het VN-Bureau voor Drugs en Criminaliteit.

Geschiedenis

• Het cocaïne-alkaloïde werd voor het eerst geïsoleerd door de Duitse chemicus Friedrich Gaedcke in 1855.
• In 1859 ontwierp Albert Niemann, een doctoraalstudent aan de Universiteit van Göttingen in Duitsland een verbeterd zuiveringsproces. Hij noemt het alkaloïde “cocaïne”.
• In 1879 werd cocaïne voor het eerst gebruikt om een morfineverslaving te verhelpen.
• Cocaïne werd als lokaal anestheticum voor het eerst gebruikt in Duitsland in 1884.
• In 1884 schreef Sigmund Freud het artikel Über Coca, waar hij het therapeutische gebruik van cocaïne beschrijft.
• In 1885 verkocht Parke-Davis in de VS cocaïne in diverse vormen, waaronder sigaretten, poeder, en zelfs een cocaïnemengsel dat direct in een ader gespoten kon worden met de bijgesloten naald.
• In 1886 werd Coca-Cola 'uitgevonden', het oorspronkelijke recept bevat cocaïne.
• In het begin van de twintigste eeuw waren de verslavende effecten van cocaïne bij velen bekend, en het probleem van cocaïnemisbruik kreeg politieke aandacht in de VS.
• In 1900 werd de Nederlandsche Cocaïnefabriek opgericht. Vaak wordt gezegd dat de Nederlandsche Cocaïnefabriek de grootste cocaïneproducent ter wereld was. Dit is echter incorrect.
• Rond 1903 werd cocaïne niet langer als direct ingrediënt gebruikt in Coca-Cola (behandelde cocabladeren worden echter nog altijd gebruikt).
• In 1914 werd cocaïne verboden in de VS.
• In de jaren 70 werd cocaïne weer populair als drug. Tot de opkomst van crack werd aangenomen dat de drug onschuldig was. Het Medellín- en Calikartel werden opgericht in Colombia om aan de grote vraag te voldoen.
• Van 1984 tot 1990 was er een crack-epidemie in de VS.
• Eind 1993 werd Pablo Escobar, oprichter van het Medellínkartel, tijdens een vuurgevecht doodgeschoten door de Colombiaanse politie. Het Calikartel nam de leiding over in het cocaïneverkeer.
• In 1995 werd het Calikartel ontmanteld door de Colombiaanse politie, waarna het Norte del Valle-kartel werd opgericht.
• Tegenwoordig is cocaïne de op een na populairste illegale drug in de VS (cannabis is nummer 1), en heeft de hoogste totale straatwaarde, meer dan 35 miljard dollar in 2003.

Cocaïnepoeder

Prijs en kwaliteit

Een gram cocaïne kost in Nederland tussen de 40 en 80 euro. De kwaliteit is erg verschillend, vaak is de cocaïne versneden. In 2007 was de gemiddelde hoeveelheid aangetroffen cocaïne 57% (gewichtsprocenten). Ter vergelijking: De meest pure vorm van cocaïnepoeder bevat 89,3 procent.

In België varieert de prijs tussen de 50 en 80 euro per gram. De kwaliteit is over het algemeen genomen redelijk, al wordt veel cocaïne versneden met lokaal verdovende of 'onschuldige' niet-werkende stoffen zoals bakpoeder of melkpoeder. In 2009 stemde de Belgische minister van volksgezondheid Laurette Onkelinx in met een controversieel proefproject om druggebruikers hun drugs gratis te laten testen op de kwaliteit.

Gebruik

In 2005 gebruikten in Europa naar schatting 4,5 miljoen burgers cocaïne. Cocaïne is daarmee na cannabis, nicotine en alcohol de populairste drug in Europa.

Externe links

• Stichting Fair Trade Coke
• Trimbos-instituut over cocaïne

Bronnen, noten en/of referenties

• Bosman, H.H. (2012), The history of the Nederlandsche Cocaïne Fabriek and its successors as manufacturers of narcotic drugs, analysed from an international perspective, Foot & Playsted Pty. Ltd., Launceston, ISBN 978-0-9872751-2-7 (Volume 1) en ISBN 978-0-9872751-3-4 (Volume 2)

Mediabestanden

Zie de categorie Cocaine van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

WikiWoordenboek