42e Legerkorps (Wehrmacht)

42e Legerkorps
Oprichting	29 januari 1940
Ontbinding	januari 1945
Land	nazi-Duitsland
Krijgsmacht­onderdeel	Heer
Onderdeel van	Wehrmacht
Type	Legerkorps
Veldslagen	Tweede Wereldoorlog Fall Gelb Fall Rot Operatie Barbarossa Operatie Trappenjagd Operatie Zitadelle Dnjper-verdediging pocket van Tsjerkasy Lvov–Sandomierz Offensief Weichsel-Oderoffensief
Commandanten	zie commandanten

Het Duitse 42e Legerkorps (Duits: Generalkommando XXXXII. Armeekorps) was een Duits legerkorps van de Wehrmacht tijdens de Tweede Wereldoorlog. Na de deelname aan de campagne in het westen in 1940 volgde een inzet aan het oostfront van 1941 tot 1945. Tussen juni en augustus 1942 werd het korps ook wel Gruppe Mattenklott genoemd, daarna was het korps tot april 1943 tezelfdertijd Befehlshaber auf der Krim. In januari 1945 werd het korps vernietigd tijdens het Sovjet winteroffensief.

Krijgsgeschiedenis

Oprichting

Het 42e Legerkorps werd opgericht op 29 januari 1940 in Wehrkreis XIII in Regensburg.

1940

Tweede fase van Fall Rot

Tijdens Fall Gelb diende het korps als reserve van Heeresgruppe A en was het midden mei samen met het 2e Leger in het gebied Sedan, met hoofdkwartier in Charleville-Mézières. In de tweede fase (Fall Rot) vanaf 9 juni 1940 werd het korps aan de Aisne ingezet, met onder bevel de 50e, 291e en 292e Infanteriedivisies. De doorbraak van de Weygand-linie ging via Chemin des Dames naar Fère-en-Tardenois, en vervolgens werden de Franse troepen over de Marne en de Seine achtervolgd. Op de dag van de wapenstilstand was de Loire al overschreden, en hadden de divisies van het korps, de 25e, 291e en 96e Infanteriedivisies, het gebied ten noorden van Bourges bereikt.
Na deze veldtocht werd het korps overgebracht naar de Vlaamse kust om die te beveiligen. Medio juli 1940 nam het de kustbescherming tussen het Schelde-estuarium en de Cap Gris-Nez over, in eerste instantie met de 225e en 208e Infanteriedivisies. Op 28 juli verplaatste het stafkwartier naar Charleville-Mezières in Noordoost Frankrijk, waarmee de kustverdedigingsrol officieel eindigde. Ondergeschikt waren hier de 45e en 164e Infanteriedivisies. Het korps was bedoeld om in Groot-Brittannië te landen, maar deze invasie werd geannuleerd. In de volgende maanden was er een voortdurende wisseling van de divisies onder commando.

1941

Het korps bleef op zijn locatie in de eerste helft van 1941. In juni beschikte het korps over de 95e, 96e 711e Infanteriedivisies. Op 12, 13 en 14 juni vertrokken de staf en de korpstroepen naar het oosten, als voorbereiding op Operatie Barbarossa en werden toegewezen aan Heeresgruppe Mitte. Bij het begin van deze inval in de Sovjet-Unie beschikte het korps over de 102e en 129e Infanteriedivisies. Het korps nam deel aan de omsingelingsslag van Białystok. Op 28 juni nam het korps de stad zelf in. Al eind juni werd het korps samen met de 106e en 110e Infanteriedivisies in het gebied ten oosten van Marijampolė geconcentreerd als OKH-reserve. Vanaf 22 juli werd het korps ingedeeld bij het 18e Leger en vocht met de 61e en 217e Infanteriedivisies rond de kust van Estland. Het veroverde Tallinn op 28 augustus en tot half oktober de grote Baltische eilanden Moon, Ösel en Dagö. Tussen september en oktober werd het korps ingezet rond het bruggenhoofd Oranienbaum, met de 61e en 217e Infanteriedivisies en Gruppe Friedrich toegewezen. Nadat de Duitsers tot blokkade van Leningrad overgegaan waren, werd het korps daar teruggetrokken en overgedragen aan Legergroep Zuid. Als onderdeel van het 11e Leger nam het deel aan de verovering van het Krim-schiereiland. Tijdens de opmars via Feodosija op het schiereiland Kertsj beschikte het korps over de 46e, 73e en 170e Infanteriedivisies. In de loop van de Kertsj-Feodosija Operatie landden sterke delen van het Sovjet 44e Leger in de buurt van Feodosija, waarbij het korps werd bedreigd om afgesneden te worden. Het op 29 december gevormde bruggenhoofd van de 244e Fusiliersdivisie, werd afgesloten door de 46e Infanteriedivisie. De Korpscommandant, generaal von Sponeck beval zonder zijn superieur te raadplegen de evacuatie van het schiereiland Kertsj. Vanwege de snelle uitvoering van dit commando en de ontmanteling van de radiostations, maakte hij een intrekking van het commando door het 11e Leger onmogelijk. Op 31 december werd von Sponeck van zijn bevel ontheven vanwege deze eigenmachtige actie en later ter dood veroordeeld.

1942

Frontlinie op de Krim van december 1941 tot mei 1942

Onder de nieuwe commandant generaal Mattenklott was het korps in belangrijke mate betrokken bij Operatie Trappenjagd. Tussen juni en augustus 1942 werd het korps aangeduid als Gruppe Mattenklott (46e en 170e Infanteriedivisies, delen van de 22e Pantserdivisie ), aangevuld door het 8e Roemeense korps (met de 10e en 19e Infanteriedivisies plus de 8e Cavaleriebrigade. Generaal von Manstein gaf de aanbeveling het na de inname van Sebastopol vrijgekomen 11e Leger de Straat van Kertsj over te laten steken en verder op te trekken naar Krasnodar en vandaar naar Rostov. Hitler besloot echter anders, de troepen van het 11e leger werden verdeeld. Het korps bleef met de 46e en 50e Infanteriedivisies voor beveiliging van de Krim. Generaal Mattenklott fungeerde van 29 augustus 1942 tot april 1943 tegelijkertijd ook als Wehrmacht-Befehlshaber Krim. Vooreerst waren het Roemeense bergkorps (1e en 4e Bergdivisie) plus de Roemeense 8e Cavaleriedivisie onder bevel. Nadat in december 1942 de 46e en 170e Infanteriedivisies naar het Taman schiereiland waren overgeplaatst , kwam de 5e Luftwaffenfelddivisie, de 153e Reservedivisie en de Roemeense 10e Infanteriedivisie naar de Krim.

1943

Voor het geplande Duitse zomeroffensief tegen de saillant van het Koersk werd het korps eind april 1943 naar Armee-Abteilung Kempf overgeplaatst. Tijdens de Operatie Zitadelle (3-15 juli) waren de 39e, 161e en 282e Infanteriedivisies toegewezen aan het korps in het gebied ten oosten van Charkov. Het korps maakte geen actief deel uit van de aanvalssectoren. Na het begin van het Sovjet-tegenoffensief werd de situatie rond Charkov snel onhoudbaar. Het zich oostelijk van Charkov bevindende korps moest zijn posities langs de Donets opgeven. Tot 17 augustus konden de aanvallen van het Sovjet 57e Leger nog afgewezen worden, maar op 22 augustus werd Charkov definitief opgegeven. Wat volgde was het aansluiten van het korps aan de algehele terugtocht naar de Dnjepr. Het korps richtte zich achter de Dnjepr in ter verdediging in het gebied Tsjerkasy-Kanev-Rzhischev gedurende september. Van eind september tot medio november ondernam het korps anti-partizaan acties rond Zjytomyr, tot dat deze stad door het Rode Leger ingenomen werd. Tussen 12 en 30 november werd het korps ook wel Armeegruppe Mattenklott genoemd, en was sterk betrokken bij de herovering van Zjytomyr en het gebied ten (noord)oosten ervan. Vervolgens vormde het korps ten oosten van Zjytomyr de frontlijn gedurende één maand. Tijdens het Sovjet Kerstoffensief richting Zjytomyr van 24 december tot het eind van het jaar, verdedigde het korps de zuidvleugel bij Fastiv. Daarna verplaatste het korps zich naar een linie aan de Dnjepr.

1944

De vorming van de Tsjerkasy-pocket

Generaal Mattenklott gaf in januari tijdelijk het commando over het korps over aan Generaal Lieb. Dag na dag, van eind december 1943 tot 24 januari 1944, viel Russische infanterie, vaak ondersteund door tanks, de posities van het korps aan. Geen enkele doorbraak volgde, maar langzaam namen de krachten af door constante verliezen. Op 24 januari 1944 viel het 2e Oekraïense Front vanuit het oosten naar Shpola aan, het 1e Oekraïense Front volgde op 26 januari 1944 in zuidwestelijke richting naar Zvenigorodka en sloeg hier een gat tussen het korps en het 7e Legerkorps. Ze creëerden zo de dubbele doorbraak van het Duitse front. Vanaf 27 januari waren er zware Duitse tegenaanvallen op de flanken van het Rode Leger, maar deze konden het contact tussen beide fronten in Zvenigorodka niet stoppen. Zes Duitse divisies waren omcirkeld in de pocket van Tsjerkasy (Korsun), het korps inbegrepen - met de 72e , 88e en 389e Infanteriedivisies. Generaal Stemmermann, commandant van 11e Legerkorps nam het bevel in de pocket op zich. In de volgende twee weken werd de pocket steeds meer gecomprimeerd. Vanaf de buitenkant deden het 3e en 47e Pantserkorps een ontzettingspoging. Het laatste korps werd al snel gestopt, maar het 3e Pantserkorps kwam tot heel dicht bij de pocket. Kort voor middernacht op 16 februari ondernamen de resten van de ingesloten troepen een ultieme uitbraakpoging: nog 7 km scheidde hen van de ontzettingstroepen. Velen haalden het, maar ook velen niet. Generaal Lieb en zijn staf zwommen rond het eind van de middag op de 17e februari over de Gniloi Tikich en bereikten het 3e Pantserkorps. Daarmee had het korps eigenlijk opgehouden te bestaan. De restanten werden naar Polen getransporteerd.

Heroprichting als Armeekorps z.b.V. - 1944

Het 42e Legerkorps z.b.V werd op 15 maart 1944 opgericht in Wehrkreis XIII. Maar op 19 juli 1944 werd dit korps weer omgedoopt tot 42e Legerkorps.

Al snel na de heroprichting moest het korps in actie komen. Het 2e Wit-Russische Front voerde vanaf 15 maart een aanval uit richting Kovel en omsingelde de stad tot en met 27 maart. De Duitsers verzamelden snel troepen voor een ontzettingsaanval, met naast het korps ook het 57e Pantserkorps. Het korps beschikte op 28 maart over de 5e SS-Pantserdivisie „Wiking“, de 131e Infanteriedivisie en de Hongaarse 19e Infanteriedivisie. Kovel werd op 5 april ontzet. Op 10 april nam het korps een frontlijn ten zuiden van Kovel over met de 72e en 214e Infanteriedivisies. De rust aan dit frontdeel trad in gedurende enkele maanden. Op 13 juli opende het Sovjet 1e Oekraïense Front zijn Lvov–Sandomierz Offensief. Het korps kreeg zware aanvallen te verduren, kon enkele dagen min of meer standhouden, maar moest toen beginnen uit te wijken naar het westen. Vervolgens probeerde het korps de Westelijke Boeg oostelijk van Hrubieszów te verdedigen, maar die moest op 22 juli opgegeven worden. De terugtocht voerde verder richting het einde van de maand (onder voortdurende dreiging van Sovjet-flankomtrekkingen) en vervolgens moest het korps zich terugtrekken op de westelijke oever van de Weichsel tegenover Zawichost, ten noorden van Sandomierz. De Sovjet-troepen waren intussen de Weichsel ook overgestoken en vormden een bruggenhoofd. De volgende maand probeerden de Sovjets eerst het bruggenhoofd te vergroten, vervolgens voerden de Duitsers een reeks hevige tegenaanvallen uit om te proberen het bruggenhoofd in te drukken en uiteindelijk konden de Sovjets het bruggenhoofd toch nog vergroten. Op 17 augustus werd het korps zelfs korte tijd omsingeld, maar vrijwel meteen ook weer door te hulp geschoten troepen ontzet. Vanaf 29 augustus doofden de gevechten en het front kwam tot rust. Het korps vormde de noord-sector van de verdediging rond het Sovjet-bruggenhoofd. De rest van het jaar bleef het korps in deze positie. Op 16 september beschikte het korps over de 17e Pantserdivisie, de 1e Ski-Jägerdivisie en de 72e, 88e en 291e Infanteriedivisies.

1945

Het Weichsel-Oderoffensief

Het korps verdedigde medio januari 1945 het Baranov-Sandomierz bruggenhoofd met de 72e en 342e Infanteriedivisies langs de Weichsel en de 88e en 291e Infanteriedivisies aan de noordzijde van het bruggenhoofd, aan de vooravond van het Sovjet Weichsel-Oderoffensief. Het andere rond het bruggenhoofd aanwezige korps, het 48e Pantserkorps, werd volledig overspoeld, maar ook het korps aan de noordzijde kreeg op 12 januari zware aanvallen te verduren. Toch kwam de grootste bedreiging van achteren, aangezien het korps op 14 januari al volledig omsingeld was. De volgende dag begon het korps zich van de Weichsel terug te trekken. Het 24e Pantserkorps was te hulp geschoten, maar werd zelf ook ingesloten oostelijk van Kielce. Toch hield het daar zoveel mogelijk stand. Het korps was intussen naderbij geschoven en op 18 januari kon het korps zich aansluiten bij het 24e Pantserkorps. Maar het was intussen geen korps meer. De 342e Infanteriedivisie was nog redelijk intact, maar de andere drie divisies konden beter als resten worden omschreven. De twee korpsen gingen nu tezamen verder, onder bevel van de commandant van het 24e Pantserkorps: Generaal Nehring. Deze groep ging nu verder als “wandernder Kessel” (rondtrekkende pocket), naar het westen trekkend. Op 21 januari trof de groep het Pantserkorps "Großdeutschland" aan de Warta en gingen vanaf daar verder en bereikten eigen linies bij Glogau aan de Oder op 29 januari. Maar het korps als zodanig was er niet meer bij, alleen de troepen. Het korps had eigenlijk tussen 18 en 27 januari opgehouden te bestaan. Op 23 januari werd de commandant, Generaal Recknagel, tussen Piotrków Trybunalski en Tomaszów Mazowiecki door partizanen doodgeschoten en zijn plaatsvervanger generaal Finger sneuvelde op 27 januari in Częstochowa.

Het 42e Legerkorps hield op te bestaan tussen 18 en 27 januari 1945 in Polen tussen Kielce en Łódź. Officieel werd het korps pas op 7 maart 1945 opgeheven.

Bovenliggende bevelslagen

Leger	Legergroep	Plaats/regio	Begin	Eind
direct onder bevel	OKH	Heimat	5 februari 1940	16 mei 1940
2. Armee	Heeresgruppe A	Frankrijk	16 mei 1940	31 mei 1940
9. Armee	Heeresgruppe A	Chemin des Dames	31 mei 1940	6 juli 1940
16. Armee	Heeresgruppe A	Frankrijk	6 juli 1940	23 april 1941
15. Armee	Heeresgruppe D	Frankrijk	23 april 1941	13 juni 1941
9. Armee	Heeresgruppe B	Generaalgouvernement	13 juni 1941	22 juni 1941
9. Armee	Heeresgruppe Mitte	Wit-Rusland	22 juni 1941	19 juli 1941
16. Armee	Heeresgruppe Nord	Baltische staten	19 juli 1941	22 juli 1941
18. Armee	Heeresgruppe Nord	Baltische staten, Oranienbaum	22 juli 1941	20 oktober 1941
11. Armee	Heeresgruppe Süd	Krim	20 oktober 1941	23 juli 1942
direct onder bevel	Heeresgruppe A	Krim	23 juli 1942	21 april 1943
Armee-Abteilung Kempf	Heeresgruppe Süd	Charkov	21 april 1943	22 augustus 1943
8. Armee	Heeresgruppe Süd	Charkov	22 augustus 1943	12 september 1943
direct onder bevel	Heeresgruppe Süd	Dnjepr	12 september 1943	29 september 1943
4. Panzerarmee	Heeresgruppe Süd	Dnjepr, Zjytomyr	29 september 1943	31 december 1943
8. Armee	Heeresgruppe Süd	Dnjepr	1 januari 1944	18 februari 1944
4. Panzerarmee	Heeresgruppe Nordukraine	Kovel	19 maart 1944	27 maart 1944
2. Armee	Heeresgruppe Mitte	Kovel	27 maart 1944	4 april 1944
4. Panzerarmee	Heeresgruppe Nordukraine	Kovel	4 april 1944	23 september 1944
4. Panzerarmee	Heeresgruppe Nordukraine	Kovel, Weichsel, Sandomierz, Kielce	23 september 1944	januari 1945

Commandanten

Generalleutnant Hans Graf von Sponeck

Rang	Naam	Begin	Eind
General der Pioniere	Walter Kuntze	29 januari 1940	10 oktober 1940
Generalleutnant	Hans Graf von Sponeck	10 oktober 1940	29 oktober 1941
General der Infanterie	Bruno Bieler	29 oktober 1941	november 1940
Generalleutnant	Hans Graf von Sponeck	november 1940	31 december 1941
General der Infanterie	Franz Mattenklott	1 januari 1942	22 juni 1943
General der Infanterie	Anton Dostler	22 juni 1943	juli 1943
General der Infanterie	Franz Mattenklott	juli 1943	2 maart 1944
General der Infanterie	Franz Mattenklott	15 maart 1944	14 juni 1944
General der Infanterie	Hermann Recknagel	14 juni 1944	23 januari 1945
Generalmajor	Artur Finger	23 januari 1945	27 januari 1945

Generalmajor Artur Finger was m.st.F.b. (= mit der stellvertretende Führung beauftragt) wat zoiets inhoudt als "gedelegeerd plaatsvervangend leiderschap".