Boek van de Late Han
| Boek van de Late Han | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||
| fragment uit de Houhanshu | ||||||||
| Naam (taalvarianten) | ||||||||
| Vereenvoudigd | 后汉书 | |||||||
| Traditioneel | 後漢書 | |||||||
| Pinyin | Hòuhànshū | |||||||
| Wade-Giles | Hou-han Shu | |||||||
| ||||||||
Het Boek van de Late Han of Houhanshu is een van de boeken uit de Vierentwintig Geschiedenissen, de verzameling officiële geschiedenissen van Chinese keizerlijke dynastieën. Het boek werd in de vijfde eeuw voltooid, maar pas na 445, het jaar waarin de samensteller, Fan Ye (范曄, 398-445), werd terechtgesteld. Het werk beschrijft de geschiedenis van de Oostelijke Han-dynastie (25-220) en kwam meer dan twee eeuwen na de val van de dynastie tot stand. Het boek geldt sinds de Tang-dynastie als standaardgeschiedenis van de Oostelijke Han en verving daarmee de 'Dongguan Hanji' (Optekeningen van de Han uit de Oostelijke Toren).
Ontstaan
[bewerken | brontekst bewerken]Er was in de vijfde eeuw geen archiefmateriaal meer beschikbaar uit de tijd van de Oostelijke Han. Houhanshu werd dan ook samengesteld uit secundaire werken. De keizerlijke annalen en de biografieën werden samengesteld door Fan Ye. Hij gebruikte als belangrijkste bron de Optekeningen van de Han uit het oostelijk verblijf (Dongguan Hanji). Dit werk was tussen de eerste en derde eeuw samengesteld en gold tot in de Tang-tijd als standaardgeschiedenis van de Oostelijke Han. Fan Ye maakte verder gebruik van Houhanji (後漢紀, Optekeningen van de Late Han), een annalistisch geschiedeniswerk, samengesteld door Yuan Hong (袁宏, 328-376). Fan Ye werd in 445 op bevel van keizer Wen (424-452) terechtgesteld. Hierdoor konden de verhandelingen niet meer worden samengesteld en bleef het werk beperkt tot 10 juan keizerlijke annalen en 80 juan biografieën.
In de vijfde eeuw werden door Liu Zhao (劉昭, ？—？) acht verhandelingen aan het werk toegevoegd. Zij omvatten in totaal 30 juan en zijn genomen uit de Xuhanshu (续汉书, het Vervolg op het Boek van de Han). Dat boek was in de derde eeuw samengesteld door Sima Biao (司馬彪, †306) en bestond uit 80 juan.
In de zevende eeuw werd een belangrijk commentaar aan de Houhanshu toegevoegd. Het was tussen 675-681 geschreven door kroonprins Li Xian (李賢, 653-684), de latere keizer Tang Zhongzong.
Samenstelling
[bewerken | brontekst bewerken]De Houhanshu bevat 120 juan. Sommige hoofdstukken zijn later gesplitst, zodat het werk feitelijk uit 130 juan bestaat. Het werk volgt de indeling van de Shiji en de Hanshu. De volgorde van de onderdelen bij de Houhanshu wijkt af van die van de Shij en Hanshu. Na de annalen volgen de biografieën en pas daarna de verhandelingen. Dit heeft te maken met de wijze waarop het werk tot stand is gekomen.
| dynastieke geschiedenis |
benji (annalen) |
shijia (erfelijke geslachten |
biao (tabellen) |
liezhuan (biografieën) |
zhi (verhandelingen) |
Totaal aantal juan |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Houhanshu | 10 (12) | - | - | 80 (88) | 30 (30) 8 onderwerpen |
120 (130) |
Annalen
[bewerken | brontekst bewerken]Ji (紀, annalen), 10 (12) juan. Keizerlijke biografieën in strikt annalistische vorm die een chronologisch overzicht bieden van de belangrijkste gebeurtenissen, bezien vanuit het keizerlijke hof. Na de keizers volgen in juan 10 de biografieën van keizerinnen. Hun opname onder de keizerlijke annalen weerspiegelt de grote invloed die keizerinnen op het bestuur hadden tijdens de Late Han.
Juan 1-10 (1-12):
| juan | Titel | Vertaling | Opmerkingen |
|---|---|---|---|
| 1A + 1B | Guangwudi ji (光武帝紀) | annalen van keizer Guangwu | keizer Guangwu, r.25-57. |
| 2. | Xianzong Xiao Mingdi ji (顯宗孝明帝紀) | annalen van de vermaarde voorouder, de kinderlijk gehoorzame keizer Ming | keizer Ming, r.58-75. |
| 3. | Suzong Xiao Zhangdi ji (肅宗孝章帝紀) | annalen van de gerespecteerde voorouder, de kinderlijk gehoorzame keizer Zhang | keizer Zhang, r.76-88. |
| 4. | Xiao He xiao Shangdi ji (孝和孝殤帝紀) | annalen van de kinderlijk gehoorzame keizers He en Shang | keizer He, r.89-105, keizer Shang, r.106. |
| 5. | Xiao Andi ji (孝安帝紀) | annalen van de kinderlijk gehoorzame keizer An | keizer An, r.106-125. |
| 6. | Xiao Shun xiao Chong xiao Zhidi ji (孝順孝沖孝質帝紀) | annalen van de kinderlijk gehoorzame keizers Shun, Chong en Zhi | keizer Shun, r.125-144, keizer Chong, r.144-145, keizer Zhi r.145-146. |
| 7. | Xiao Huandi ji (孝桓帝紀) | annalen van de kinderlijk gehoorzame keizer Huan | keizer Huan, r.146-168. |
| 8. | Xiao Lingdi ji (孝靈帝紀) | annalen van de kinderlijk gehoorzame keizer Ling | keizer Ling, r.168-189. |
| 9. | Xiao Xiandi ji (孝獻帝紀) | annalen van de kinderlijk gehoorzame keizer Xian | keizer Xian, r.189-220. |
| 10A + 10B | Huanghou ji (皇后紀) | biografieën van keizerinnen |
|
Exemplarische overleveringen
[bewerken | brontekst bewerken]Liezhuan (列傳, exemplarische overleveringen, vaak aangeduid als biografieën), 80 (88) juan. Biografieën van belangrijke personen. De biografie beperkte zich tot het beschrijven van gebeurtenissen die het exemplarische karakter van de betreffende persoon duidelijk moesten maken. In een hoofdstuk kunnen ook twee of meer personen worden behandeld, als zij tot hetzelfde type persoon behoren. Onder juan14, 42, 50 en 55 staan leden van de keizerlijke familie vermeld. Andere collectieve biografieën zijn opgenomen onder juan 67 en 76-84. De laatste hoofdstukken (juan 85 -90) beschrijven de betrekkingen tussen China en de verschillende buurvolkeren. Zij werden geplaatst onder liezhuan omdat het memoranda betrof die op persoonlijke titel waren geschreven.
Juan 11-90 (13-100):
| juan | Titel | Vertaling | Opmerkingen |
|---|---|---|---|
| 11. | Liu Xuan Liu Penzi liezhuan (劉玄劉盆子列傳) | biografieën van Liu Xuan en Liu Penzi |
|
| 12. | Wang Liu Zhang Li Peng Lu liezhuan (王劉張李彭盧列傳) | biografieën van: Wang Liu Zhang Li Peng Lu | Bedoeld zijn:
|
| 13. | Wei Ao Gongsun Shu liezhuan (隗囂公孫述列傳) | biografieën van Wei Ao en Gongsun Shu | |
| 14. | zongshi si wang san hou liezhuan (宗室四王三侯列傳) | biografieën van vier prinsen en drie markiezen van de keizerlijke clan |
Prinsen:
Markiezen:
|
| 15. | Li Wang Deng Lai liezhuan (李王鄧來列傳) | biografieën van Li, Wang, Deng en Lai | Bedoeld zijn:
|
| 16. | Deng Kou liezhuan (鄧寇列傳) | biografieën van Deng en Kou | Bedoeld zijn:
|
| 17. | Feng Cen Jia liezhuan (馮岑賈列傳) | biografieën van Feng, Cen en Jia | Bedoeld zijn:
|
| 18. | Wu Gai Chen Zang liezhuan (吳蓋陳臧列傳) | biografieën van Wu, Gai, Chen en Zang | Bedoeld zijn:
|
| 19. | Geng Yan liezhuan (耿弇列傳) | biografie van Geng Yan | Geng Yan (耿弇)
|
| 20. | Tiao Qi Wang Ba Zhai Zun liezhuan (銚期王霸祭遵列傳) | biografieën van Tiao Qi, Wang Ba en Zhai Zun | Bedoeld zijn:
|
| 21. | Ren Li Wan Pi Liu Geng liezhuan (任李萬邳劉耿列傳) | biografieën van Ren, Li, Wan, Pi, Liu en Geng | Bedoeld zijn:
|
| 22. | Zhu Jing Wang Du Ma Liu Fu Jian Ma liezhuan (朱景王杜馬劉傅堅馬列傳) | biografieën van Zhu, Jing, Wang, Du, Ma, Liu, Fu, Jian en Ma | Bedoeld zijn:
|
| 23. | Dou Rong liezhuan (竇融列傳) | biografie van Dou Rong | Dou Rong (竇融)
|
| 24. | Ma Yuan liezhuan (馬援列傳) | biografie van Ma Yuan | Ma Yuan (馬援)
|
| 25. | Zhuo Lu Wei Liu liezhuan (卓魯魏劉列傳) | biografieën van Zhuo, Lu, Wei en Liu | Bedoeld zijn:
|
| 26. | Fu Hou Song Cai Feng Zhao Mou Wei liezhuan (伏侯宋蔡馮趙牟韋列傳) | biografieën van Fu, Hou, Song, Cai, Feng, Zhao, Mou en Wei | Bedoeld zijn:
|
| 27. | Xuan Zang twee Wang Du Guo Wu Cheng Zheng Zhao liezhuan (宣張二王杜郭吳承鄭趙列傳) | biografieën van Xuan, Zang, de twee Wang, Du, Guo, Wu, Cheng, Zheng en Zhao | Bedoeld zijn:
|
| 28A + 28B | Huan Tan liezhuan Feng Yan liezhuan (桓譚列傳馮衍列傳) | biografie van Huan Tan en biografie van Feng Yan | Bedoeld zijn:
|
| 29. | Shentu Gang Bao Yong Zhi Yun liezhuan (申屠剛鮑永郅惲列傳) | biografieën van Shentu Gang, Bao Yong en Zhi Yun | Bedoeld zijn:
|
| 30A + 30B | Su Jing Yang Hou Lang Yi Xiang Kai liezhuan (蘇竟楊厚郎顗襄楷列傳) | biografieën van Su Jing, Yang Hou, Lang Yi en Xiang Kai | Bedoeld zijn:
|
| 31. | Guo Du Kong Zhang Lian Wang Su Yang Jia Lu liezhuan (郭杜孔張廉王蘇羊賈陸列傳) | biografieën van Guo, Du, Kong, Zhang, Lian, Wang, Su, Yang, Jia en Lu | Bedoeld zijn:
|
| 32. | Fan Hong Yin Shi liezhuan (樊宏陰識列傳) | biografieën van Fan Hong en Yin Shi | Bedoeld zijn:
|
| 33. | Zhu Feng Yu Zheng Zhou liezhuan (朱馮虞鄭周列傳) | biografieën van Zhu, Feng, Yu, Zheng en Zhou | Bedoeld zijn:
|
| 34. | Liang Tong liezhuan (梁統列傳) | biografie van Liang Tong | Liang Tong (梁統)
|
| 35. | Zhang Cao Zheng liezhuan (張曹鄭列傳) | biografieën van Zhang, Cao en Zheng | Bedoeld zijn:
|
| 36. | Zheng Fan Chen Jia Zhang liezhuan (鄭范陳賈張列傳) | biografieën van Zheng, Fan, Chen, Jia en Zhang | Bedoeld zijn:
|
| 37. | Huan Rong Ding Hong liezhuan (桓榮丁鴻列傳) | biografieën van Huan Rong en Ding Hong |
|
| 38. | Zhang Fa Teng Feng Du Yang liezhuan (張法滕馮度楊列傳) | biografieën van Zhang, Fa, Teng, Feng, Du en Yang | Bedoeld zijn:
|
| 39. | Liu Zhao Chunyu Jiang Liu Zhou Zhao liezhuan (劉趙淳于江劉周趙列傳) | biografieën van Liu, Zhao, Chunyu, Jiang, Liu, Zhou en Zhao | Bedoeld zijn:
|
| 40A + 40B | Ban Biao liezhuan (班彪列傳班彪列傳!) | biografie van Ban Biao | Ban Biao (班彪)
|
| 41. | Diwu Zhongli Song Han liezhuan (第五鍾離宋寒列傳) | biografieën van Diwu, Zhongli, Song en Han | Bedoeld zijn:
|
| 42. | Guangwu shi wang liezhuan (光武十王列傳) | biografieën van tien prinsen van Guangwu | Bedoeld zijn tien zonen van keizer Guangwu:
|
| 43. | Zhu Yue He liezhuan (朱樂何列傳) | biografieën van Zhu, Yue en He | Bedoeld zijn:
|
| 44. | Deng Zhang Xu Zhang Hu liezhuan (鄧張徐張胡列傳) | biografieën van Deng, Zhang, Xu, Zhang en Hu | Bedoeld zijn:
|
| 45. | Yuan Zhang Han Zhou liezhuan (袁張韓周列傳) | biografieën van Yuan, Zhang, Han en Zhou | Bedoeld zijn:
|
| 46. | Guo Chen liezhuan (郭陳列傳) | biografieën van Guo en Chen | Bedoeld zijn:
|
| 47. | Ban Liang liezhuan (班梁列傳) | biografieën van Ban en Liang | Bedoeld zijn:
|
| 48. | Yang Li Di Ying Huo Yuan Xu liezhuan (楊李翟應霍爰徐列傳) | biografieën van Yang, Li, Di, Ying, Huo, Yuan en Xu | Bedoeld zijn:
|
| 49. | Wang Chong Wang Fu Zhongchang Tong liezhuan (王充王符仲長統列傳) | biografieën van Wang Chong, Wang Fu en Zhongzhang Tong |
|
| 50. | Xiaoming ba wang liezhuan (孝明八王列傳) | biografieën van acht prinsen van Xiaoming | Bedoeld zijn acht zonen van keizer Ming:
|
| 51. | Li Chen Pang Chen Qiao liezhuan (李陳龐陳橋列傳) | biografieën van Li, Chen, Pang, Chen en Qiao | Bedoeld zijn:
|
| 52. | Cui Yin liezhuan (崔駰列傳) | biografie van Cui Yin | Cui Yin (崔駰)
|
| 53. | Zhou Huang Xu Jiang Shentu liezhuan (周黃徐薑申屠列傳) | biografieën van Zhou, Huang, Xu, Jiang en Shentu | Bedoeld zijn:
|
| 54. | Yang Zhen liezhuan (楊震列傳) | biografie van Yang Zhen | Yang Zhen (楊震)
|
| 55. | Zhangdi ba wang liezhuan (章帝八王傳) | biografieën van acht prinsen van keizer Zhang | Bedoeld zijn acht zonen van keizer Zhang:
|
| 56. | Zhang Wang Zhong Chen liezhuan (張王種陳列傳) | biografieën van Zhang, Wang, Zhong en Chen | Bedoeld zijn:
|
| 57. | Du Luan Liu Li Liu Xie liezhuan (杜欒劉李劉謝列傳) | biografieën van Du, Luan, Liu, Li, Liu en Xie | Bedoeld zijn:
|
| 58. | Yu Fu Gai Zang liezhuan (虞傅蓋臧列傳) | biografieën van Yu, Fu, Gai en Zang | Bedoeld zijn:
|
| 59. | Zhang Heng liezhuan (張衡列傳) | biografie van Zhang Heng | Zhang Heng (張衡) |
| 60A + 60B | Ma Rong liezhuan Cai Yong liezhuan (馬融列傳蔡邕列傳) | biografie van Ma Rong en biografie van Cai Yong | |
| 61. | Zuo Zhou Huang liezhuan (左周黃列傳) | biografieën van Zuo, Zhou en Huang | Bedoeld zijn:
|
| 62. | Xun Han Zhong Chen liezhuan (荀韓鍾陳列傳) | biografieën van Xun, Han, Zhong en Chen | Bedoeld zijn:
|
| 63. | Li Du liezhuan (李杜列傳) | biografieën van Li en Du | Bedoeld zijn:
|
| 64. | Wu Yan Shi Lu Zhao liezhuan (吳延史盧趙列傳) | biografieën van Wu, Yan, Shi, Lu en Zhao | Bedoeld zijn:
|
| 65. | Huangfu Zhang Duan liezhuan (皇甫張段列傳) | biografieën van Huangfu, Zhang en Duan | Bedoeld zijn:
|
| 66. | Chen Wang liezhuan (陳王列傳) | biografieën van Chen en Wang | Bedoeld zijn:
|
| 67. | danggu liezhuan (黨錮列傳) | biografieën van de danggu (factieverbod) | Bedoeld zijn:
|
| 68. | Guo Fu Xu liezhuan (黨錮列傳) | biografieën van Guo, Fu en Xu | Bedoeld zijn:
|
| 69. | Dou He liezhuan (竇何列傳) | biografieën van Dou en He | Bedoeld zijn:
|
| 70. | Zheng Kong Xun liezhuan (鄭孔荀列傳) | biografieën van Zheng, Kong en Xun | Bedoeld zijn:
|
| 71. | Huangfu Song Zhu Jun liezhuan (皇甫嵩朱□列傳!!!) | biografieën van Huangfu Song en Zhu Jun | Bedoeld zijn:
|
| 72. | Dong Zhuo liezhuan (董卓列傳) | biografie van Dong Zhuo | Dong Zhuo (董卓) |
| 73. | Liu Yu Gongsun Zan Tao Qian liezhuan (劉虞公孫瓚陶謙列傳) | biografieën van Liu Yu, Gongsun Zan en Tao Qian | Bedoeld zijn:
|
| 74A + 74B | Yuan Shao Liu Biao liezhuan (袁紹劉表列傳) | biografieën van Yuan Shao en Liu Biao | Bedoeld zijn:
|
| 75. | Liu Yan Yuan Shu Lü Bu liezhuan (劉焉袁術吕布列傳) | biografieën van Liu Yan, Yuan Shu en Lü Bu | Bedoeld zijn:
|
| 76. | xunli liezhuan (循吏列傳) | biografieën van oprechte functionarissen | Vermeld zijn:
|
| 77. | kuli liezhuan (酷吏列傳) | biografieën van meedogenloze functionarissen | Vermeld zijn:
|
| 78. | huanzhe liezhuan (宦者列傳) | biografieën van eunuchen | Vermeld zijn:
|
| 79A + 79B | rulin liezhuan (儒林列傳) | biografieën uit het woud der geleerden | Vermeld zijn:
|
| 80A + 80B | wenyuan liezhuan (文苑列傳) | biografieën uit de tuin der literaten | 22 korte biografieën van:
|
| 81. | duxing liezhuan (獨行列傳) | biografieën van niet gehuwden | Eigenlijk 24 personen die “afwijkend gedrag” vertoonden, dit wil zeggen zonder nakomelingen:
|
| 82A + 82B | fangshu liezhuan (方術列傳) | biografieën van magiërs | biografieën van 34 magiërs en genezers:
|
| 83. | yimin liezhuan (逸民列傳) | biografieën van kluizenaars | korte biografieën van 17 kluizenaars:
|
| 84. | lienü zhuan (列女傳) | biografieën van voortreffelijke vrouwen | biografieën van 17 voorbeeldige vrouwen:
|
| 85. | dongyi liezhuan (東夷列傳) | kronieken van de oostelijke barbaren |
|
| 86. | nan man ximan yi liezhuan (南蠻西南夷列傳) | kronieken van de zuidelijke en zuidwestelijke barbaren | Nanman |
| 87. | xi qiang zhuan (西羌傳) | kronieken van de westelijke Qiang | Qiang |
| 88. | xi yu zhuan (西域傳) | kronieken van de westelijke territoria | onder andere: |
| 89. | nan xiongnu liezhuan (南匈奴列傳) | kronieken van de zuidelijke Xiongnu | Xiongnu |
| 90. | wuhuan xianbei liezhuan (烏桓鮮卑列傳) | kronieken van de Wuhuan en de Xianbei |
|
Verhandelingen
[bewerken | brontekst bewerken]Zhi (志, verhandelingen). In 30 juan worden acht gebieden van staatsbemoeienis omschreven.
Juan 91-120 (101-130):
| Nr | juan | Titel | Vertaling | Opmerkingen |
|---|---|---|---|---|
| 1. | 91+92+93 | lü lizhi (律曆志) | verhandeling over buisklokken en de kalender A-B-C | harmonie (en meting) en kalender |
| 2. | 94+95+96 | liyi zhi(禮儀志) | verhandeling over riten A-B-C | |
| 3. | 97+98+99 | jisi zhi (祭祀志) | verhandeling over offers A-B-C | |
| 4. | 100+101+102 | tianwen zhi (天文志) | verhandeling over astronomie A-B-C | |
| 5. | 103+104+105+106+107+108 | wuxing zhi (五行志) | verhandeling over de Vijf Elementen A-B-C-D-E-F | |
| 6. | 109+110+111+112+113 | junguo zhi (郡國志) | verhandeling over (politieke) geografie A-B-C-D-E | |
| 7. | 114+115+116+117+118 | baiguan (百官) | de honderd overheidsfuncties A-B-C-D-E | de hoogste overheidsfuncties |
| 8. | 119+120 | yufu (輿服) | rijtuigen en kleding A-B |
Chinese tekst
[bewerken | brontekst bewerken]- 范曄, 後漢書 (130卷), 北京 (中華書局), 1973 (Fan Ye, Houhanshu (130 juan), Beijing (Zhonghua shu ju), 1973), 6 delen, 3684 pp.
- Herdrukt 1999, ISBN 9787101021288. De 'Zhonghua' uitgave van de Vierentwintig Geschiedenissen is de meest gebruikte uitgave. De teksten zijn voorzien van leestekens, ingedeeld in paragrafen en geschreven in traditionele karakters.
Vertalingen
[bewerken | brontekst bewerken]Er is geen volledige vertaling van de Houhanshu in westerse talen. Wel zijn er vertalingen van losse hoofdstukken:
- Streffer, Johann Michael, Das Kapitel 86 (76) des Hou Han Shu, Göppingen (Verlag Alfred Kümmerle) 1971, (Oorspr. proefschrift Tübingen).
- Hill, John E., Annotated Translation of the Chapter on the Western Regions according to the 'Hou Hanshu', 2nd Draft Edition, 2003, voor de internetversie klik hier.
- Vertaling van juan 88.
- Hill, John E., Through the Jade Gate to Rome. A Study of the Silk Routes during the Later Han Dynasty, First to Second Centuries CE, an Annotated Translation of the Chronicle on the 'Western Regions' in the Hou Hanshu , Charleston SC (BookSurge Publishing) 2009, ISBN 978-1-4392-2134-1.
- Uitwerking van de internetversie uit 2003.
- Tweede uitgebreide druk 2015 in 2 delen, ISBN 978-1500696702.
Literatuur
[bewerken | brontekst bewerken]- Bielenstein, Hans, 'The Restoration of the Han Dynasty, with Prolegomena on the Historiography of the "Hou Han Shu", vol. 1', in: Bulletin of the Museum of Far Eastern Antiquities, 26 (1954), p. 1-209.
- Hier is van belang pp.9f.
- Mansvelt-Beck, B.J., The Treatises of Later Han. Their Author, Sources, Contents and Place in Chinese Historiography, Leiden (Brill) 1990, ISBN 90-04-08895-4. (Sinica Leidensia, vol. 21). Over de 'verhandelingen' van de Hou Hanshu.
- Yu, Taishan, 2004. A History of the Relationship between the Western and Eastern Han, Wei, Jin, Northern and Southern Dynasties and the Western Regions, Philadelphia (Department of Asian and Middle Eastern Studies, University of Pennsylvania) 2004. (Sino-Platonic Papers, nr. 131 March, 2004). Voor een samenvatting klik hier.
Externe links
[bewerken | brontekst bewerken]- (en) Houhanshu Samenvattend overzicht door de Duitse sinoloog Ulrich Theobald.
- (en) Klik hier voor de vertaling van John Hill van juan 88 over de westelijke gebieden.
- (zh) De Zhonghua-uitgave is beschikbaar via het project Scripta Sinica van de Academia Sinica, Taipei. Klik daar op 免費使用 om op de site van Scripta Sinica te komen, open vervolgens 史 en open dan 正史. Ga naar 後漢書, het werk kan naar keuze worden geraadpleegd per hoofdstuk, per paragraaf of per pagina.
Werken van of over dit onderwerp zijn te vinden op de pagina 後漢書
(Houhanshu - Boek van de Late Han) op Wikisource.
(Houhanshu - Boek van de Late Han) op Wikisource.
· 
· 