Dikkopjes

Dikkopjes
Zwartsprietdikkopje (Thymelicus lineola)
Taxonomische indeling
Rijk: Animalia (Dieren) Stam: Arthropoda (Geleedpotigen) Klasse: Insecta (Insecten) Orde: Lepidoptera (Vlinders) Superfamilie: Papilionoidea
Familie
Hesperiidae Latreille, 1809
Typegeslacht
Hesperia Fabricius, 1793
Afbeeldingen op Wikimedia Commons
Dikkopjes op Wikispecies
Portaal    Biologie Insecten

De dikkopjes (Hesperiidae) zijn een familie van vlinders. De familie werd traditioneel als enige familie in de superfamilie Hesperioidea geplaatst, op basis van morfologische kenmerken. Recenter worden ze op basis van fylogenetisch werk als een van de families in de superfamilie Papilionoidea beschouwd. Er bestaan over de hele wereld ongeveer vierduizend soorten dikkopjes, waarvan de meeste in Zuid-Amerika voorkomen, de bakermat van het dikkopje; uit Europa zijn maar ongeveer veertig soorten van deze vlinderfamilie bekend. In België komen vijftien soorten voor en in Nederland veertien (waarvan vijf zeer zeldzaam zijn). Het typegeslacht van de familie is Hesperia.

Kenmerken

De dikkopjes bezitten stevige antennes met verdikte uiteinden. Opvallend is dat de uiteinden geknikt op de steel staan. De dikkopjes danken hun naam aan de dikke kop. In de kop bevindt zich de roltong, die in vergelijking met die van vlinders uit andere families erg lang is. De meeste dikkopjes hebben in verhouding tot hun zware lichaam vrij kleine vleugels, maar er zijn uitzonderingen: in de tropen komen soorten voor die een spanwijdte van wel 80 mm bereiken. Anatomisch gezien lijken dikkopjes veel op de lichtmotten. Dat komt ook tot uiting in de nervatuur en de vorm van het rupsenlichaam. De rupsen zijn onbehaard en maken van bladeren en zelfgesponnen zijde een beschermend omhulsel, dat ze alleen verlaten om te eten. De eitjes hebben ovale of bolle vormen. De meeste soorten zijn bruin met witte of oranje vlekken, sommige soorten zijn echter felgekleurd.

Leefwijze

De soorten uit deze familie zijn overdag actief.

Voortplanting

De eieren worden een voor een afgezet op waardplanten. De larven die hieruit komen zijn herbivoor en nachtactief.

Verspreiding en leefgebied

Deze familie komt voor in open begroeiingen, zoals akkers en graslanden, over de hele wereld, met uitzondering van Nieuw-Zeeland.

Onderfamilies

• Hesperiinae Latreille, 1809
• Barcinae Grishin, 2019
• Chamundinae Grishin, 2019
• Coeliadinae Evans, 1937
• Eudaminae Mabille, 1877
• Euschemoninae Kirby, 1897
• Heteropterinae Aurivillius, 1925
• Katreinae Grishin, 2019
• Pyrginae Burmeister, 1878
• Pyrrhopyginae Mabille, 1877
• Tagiadinae Mabille, 1878
• Trapezitinae Waterhouse & Lyell, 1914

Enkele geslachten

• Carcharodus
• Carterocephalus
• Erynnis
• Hesperia
• Heteropterus
• Ochlodes
• Pyrgus
• Sabera
• Spialia
• Tagiades
• Thymelicus
• Zela

In Nederland waargenomen soorten

• Genus: Carcharodus
  • Carcharodus alceae - (Kaasjeskruiddikkopje)
• Genus: Carterocephalus
  • Carterocephalus palaemon - (Bont dikkopje)
• Genus: Erynnis
  • Erynnis tages - (Bruin dikkopje)
• Genus: Hesperia
  • Hesperia comma - (Kommavlinder)
• Genus: Heteropterus
  • Heteropterus morpheus - (Spiegeldikkopje)
• Genus: Ochlodes
  • Ochlodes sylvanus - (Groot dikkopje)
• Genus: Pyrgus
  • Pyrgus alveus - (Groot spikkeldikkopje)
  • Pyrgus armoricanus - (Bretons spikkeldikkopje)
  • Pyrgus carthami - (Witgezoomd spikkeldikkopje)
  • Pyrgus cirsii - (Rood spikkeldikkopje)
  • Pyrgus malvae - (Aardbeivlinder)
  • Pyrgus onopordi - (Aambeeldspikkeldikkopje)
• Genus: Spialia
  • Spialia sertorius - (Kalkgraslanddikkopje)
• Genus: Thymelicus
  • Thymelicus acteon - (Dwergdikkopje)
  • Thymelicus lineola - (Zwartsprietdikkopje)
  • Thymelicus sylvestris - (Geelsprietdikkopje)

Afbeeldingen

• 
  Carcharodus alceae
  Kaasjeskruiddikkopje
• 
  Carterocephalus palaemon
  Bont dikkopje
• 
  Carterocephalus silvicola
  Geelbont dikkopje
• 
  Erynnis tages
  Bruin dikkopje
• 
  Heteropterus morpheus
  Spiegeldikkopje
• 
  Ochlodes sylvanus
  Groot dikkopje
• 
  Parnara guttata
• 
  Poanes zabulon
• 
  Pyrgus armoricanus
  Bretons spikkeldikkopje
• 
  Pyrgus cirsii
  Rood spikkeldikkopje
• 
  Pyrgus malvae
  Aardbeivlinder
• 
  Spialia sertorius
  Kalkgraslanddikkopje
• 
  Tagiades litigiosa
• 
  Telicota ancilla
• 
  Thymelicus lineola
  Zwartsprietdikkopje
• 
  Udaspes folus
• 
  Urbanus proteus

Externe link

• Overzicht Hesperiidae op waarneming.nl

Bronnen, noten en/of referenties

• Korolev, Vladimir A. (2014): Catalogus on the collection of Lepidoptera. Part I. Hesperiidae. - Moscow, 310 p. ISBN 978-5-00077-066-5 [1].
• Warren, A.D., Ogawa, J.R. & Brower, A.V.Z., 2008: Phylogenetic relationships of subfamilies and circumscription of tribes in the family Hesperiidae (Lepidoptera: Hesperiodea). Cladistics 24(5): 642-676.
• Warren, A.D., Ogawa, J.R. & Brower, A.V.Z., 2009: Revised classification of the family Hesperiidae (Lepidoptera: Hesperioidea) based on combined molecular and morphological data. Systematic Entomology 34(3): 467-523.
• (en) Zhang J, Cong Q, Shen J, Brockmann E, Grishin NV (2019). Three new subfamilies of skipper butterflies (Lepidoptera, Hesperiidae). ZooKeys 861: 91-105. DOI:10.3897/zookeys.861.34686
• (en) Mark C. Williams (2023). Sarangesa Moore, 1881. Afrotropical Butterflies. Metamorphosis, Official Journal of the Lepidopterists' Society of Africa. Geraadpleegd op 15-3-2024.
• David Burnie (2001), Animals, Dorling Kindersley Limited, London. ISBN 90-18-01564-4 (naar het Nederlands vertaald door Jaap Bouwman en Henk J. Nieuwenkamp).