Graafschap Tirol

Grafschaft Tirol
	vazal van het Heilige Roomse Rijk tot 1806, later van Keizerrijk Oostenrijk en Oostenrijk-Hongarije
	(Details)
Kaart
	Noord-, Zuid- en Oost-Tirol
Algemene gegevens
Hoofdstad	Meran

Het graafschap Tirol was van de twaalfde eeuw tot 1805 een vazal van het Heilige Roomse Rijk en onderdeel van de Oostenrijkse Kreits. Het territorium van het graafschap lag in Midden-Europa, bestaande uit de Oostenrijkse deelstaat Tirol, met als hoofdstad Innsbruck. Het Italiaanse Zuid-Tirol en het Ladinische Anpëz hoorden bij het territorium van het graafschap.

Geschiedenis

Het ontstaan van het graafschap Tirol tot het uitsterven van de eerste dynastie in 1253

Het latere Tirol maakte sinds ongeveer 600 deel uit van het stamhertogdom Beieren. Aan het eind van de zevende eeuw was er een Beierse grensgraaf te Bozen. In het begin van de achtste eeuw was ook het gebied rond Meran in Beierse handen. In het begin van de elfde eeuw droeg de keizer de mark Trente en de graafschappen Bozen en Vinschgau aan het prinsbisdom Trente over. De graafschappen in het Inndal, het dal van de Adige en het graafschap in het Pustertal kwamen aan het prinsbisdom Brixen. Ten koste van de wereldlijke macht van deze twee prinsbisschoppen ontstond het graafschap Tirol. Aanvankelijk waren er meer adellijke geslachten die een machtsbasis opbouwden: de graven van Flavon, de graven van Andechs en de graven van Tirol. Uiteindelijk kregen de graven van Tirol (naam van hun slot bij Meran) de overhand en werd het hele gebied naar dit slot genoemd. Een belangrijke stap werd gezet door graaf Albert IV, soms Albert III genoemd. Deze wist in 1210 de voogdij over het prinsbisdom Brixen te verwerven, terwijl hij die over het prinsbisdom Trente al had. De Rooms-Duitse keizer Frederik II ontnam aan de beide prins-bisschoppen hun wereldlijke macht, zodat Albert IV de feitelijke heerser werd over een uitgestrekt grondgebied Tirol. Met Albert IV stierf het gravenhuis in 1253 uit.

Het graafschap Tirol onder het huis Görz (Meinhardijnen) (1253-1335)

Na de dood van Albert IV in 1253 werd het graafschap verdeeld tussen zijn schoonzoons graaf Meinhard van Görz uit het Huis der Meinhardijnen en graaf Gebhard van Hirschberg. Gelukkig kon de eenheid grotendeels hersteld worden doordat Meinhard II het Hirschberger deel wist over te nemen. Anderzijds kreeg de broer van Meinhard II, Albrecht I in 1271 het graafschap in het Pusterdal. Dit gebied ging daardoor deel uitmaken van het voorste graafschap Görz. De Tiroolse tak van het huis Görz stierf in 1335 uit met graaf Hendrik.

Strijd tussen de huizen Luxemburg en Wittelsbach

De dochter van graaf Hendrik, Margaretha Maultasch, was gehuwd met markgraaf Johan Hendrik van Moravië, een jongere broer van keizer Karel IV. Hij regeerde in Tirol van 1335 tot 1341. Margaretha verstootte haar echtgenoot in 1341 en huwde vervolgens markgraaf Lodewijk van Brandenburg, een zoon van keizer Lodewijk IV. Tijdens deze strijd tussen de twee koninklijke geslachten Luxemburg en Wittelsbach wisten de prinsbisschoppen en de adel een deel van hun oude macht te herkrijgen. In de Magna Charta van 1342 gaf Lodewijk van Brandenburg de standen de verzekering dat hij hun oude rechten zou handhaven en geen belasting zou heffen zonder hun advies. Na de dood van hun zoon, graaf Meinhard III in 1363 had gravin Margaretha geen nakomelingen meer. Zij droeg het land vervolgens met toestemming van de standen over aan de hertogen van Oostenrijk, de broers Rudolf IV, Albert III en Leopold III, die via hun grootmoeder achterkleinzonen waren van graaf Meinhard II van Tirol.

Tirol onder de Habsburgse monarchie (1363-1805)

De broers Rudolf IV, Albrecht III en Leopold III regeerden gemeenschappelijk de Oostenrijkse landen. Na de dood van Rudolf IV bleven de twee overgebleven broers aan de regering. In 1379 deelden zij hun landen waarbij Albrecht III Neder-Oostenrijk kreeg en Leopold III hertogdom Karinthië, Stiermarken en Tirol kreeg.

Na de dood van Leopold III in 1386 vond er een nieuwe deling plaats onder zijn zoons waarbij Willem van Habsburg Karinthië kreeg, Leopold IV de bezittingen in de Elzas kreeg, Ernst van Oostenrijk Stiermarken kreeg en Frederik IV Tirol kreeg.

Rudolf IV versterkte de zuidelijke grens van Tirol doordat hij het prinsbisdom Trente in 1363 permanent tot een protectoraat van Tirol maakte. Ook het prinsbisdom Brixen werd een protectoraat. Verder werden in het zuiden verworven: Primiero (1373) en Valsugana (1412). Het grensgebied aan de rand van de Alpen dat de republiek Venetië had veroverd op het prinsbisdom Trient werd in 1516 door de Habsburgers veroverd.

Sinds 1400 resideerde de Tiroolse linie van de Habsburgers op slot Tirol bij Merano. Bij de landen van deze linie hoorde naast Tirol ook Voor-Oostenrijk. In 1420 werd de residentie verlegd naar Innsbruck.

In 1415 verviel Frederik IV in de Rijksban, waardoor er een versplintering van het graafschap dreigde. De Tirolers wisten dit te voorkomen en de boeren speelden hierin een belangrijke rol. Sindsdien waren de boeren vertegenwoordigd in de standen, wat vrij uniek is. Toen de zoon van Frederik IV, hertog Sigismund het land in 1487 aan Beieren wilde verkopen, namen de standen de regering over en voerden deze drie jaar lang tot koning Maximiliaan I de regering over het graafschap in 1490 overnam. Tirol bleef vervolgens tot 1564 in personele unie met Oostenrijk

In deze tijd werd het gebied sterk uitgebreid. Na het uitsterven van de graven van Görz in 1500 werden het Pustertal en het Lienzer bekken verworven. Na de Landshuter Successieoorlog werden in 1505 Rattenberg, Kitzbühel en Kufstein van Beieren verworven. Ten slotte werden in 1516 het gebied van Ampezzo en de Welsche Confinen van de Republiek Venetië verworven.

Na de dood van Ferdinand I in 1564 verdeelden zijn zoons opnieuw de Habsburgse landen waarbij Maximiliaan II aartshertogdom Oostenrijk kreeg, Ferdinand II Tirol kreeg en Karel II graafschap Stiermarken kreeg.

Na de dood van Ferdinand in 1595 viel Tirol terug aan de hoofdtak in Oostenrijk. Na het uitsterven van de hoofdtak in 1621 vielen alle landen toe aan hertog Ferdinand van Steiermarken. Deze droeg Tirol direct over aan zijn jongere broer Leopold V, waardoor er een nieuwe zijtak in Tirol ontstond. Deze linie stierf in 1665 uit, waarna Tirol definitief verenigd werd met het hertogdom Oostenrijk. In Innsbruck regeerden voortaan stadhouders.

In 1803 werden de prinsbisdommen Trente en Brixen definitief ingelijfd bij Tirol.

Na de nederlagen tegen Napoleon Bonaparte moest keizerrijk Oostenrijk het graafschap Tirol in 1805 bij de Vrede van Presburg afstaan aan het koninkrijk Beieren.

Regenten

Bron: Handbuch der Historischen Stätten Österreich, Band II Alpenländer mit Südtirol (1987)

regering	naam	geboren	overleden	familie
1142-1165	Albrecht II
1141-1164	Berthold			broer
1181-1190	Hendrik I		14-06-1190	broer
1190-1253	Albrecht III		22-07-1253	zoon
1253-1258	Meinhard I	17-01-1194	22-07-1258	schoonzoon
1258-1295	Meinhard II	1238	01-11-1295	zoon
1295-1305	Lodewijk		22-09-1305	zoon
1295-1310	Otto	1265	25-05-1310	broer
1295-1335	Hendrik	1265	02-04-1335	broer
1335-1363	Margaretha	1318	03-10-1369	dochter
1335-1341	Johan Hendrik van Bohemen	12-02-1322	12-11-1375	1e echtgenoot Margaretha
1342-1361	Lodewijk van Brandenburg	-5-1315	18-09-1361	2e echtgenoot Margaretha
1361-1363	Meinhard III	1344	13-01-1363	zoon Margaretha
1363-1365	Rudolf IV	01-11-1339	27-07-1365	schoonbroer
1363-1379	Albrecht III	09-09-1348	29-08-1395	broer
1363-1386	Leopold III	01-11-1351	09-07-1386	broer
1386-1395	Albrecht III	09-09-1348	29-08-1395	broer
1395-1406	Leopold IV	1371	03-06-1411	zoon van Leopold III
1406-1439	Frederik IV	1382	24-06-1439	broer
1439-1490	Sigismund	26-10-1427	04-03-1496	zoon
1490-1519	Maximiliaan I	22-03-1459	12-01-1519	achterkleinzoon van Leopold III
1519-1521	Karel V	24-02-1500	21-09-1558	kleinzoon
1519-1564	Ferdinand I	10-03-1503	25-07-1564	broer
1564-1595	Ferdinand II	14-06-1529	24-01-1595	zoon
1595-1602	Rudolf II	18-07-1552	20-01-1612	kleinzoon van Ferdinand I
1602-1618	Maximiliaan III	12-10-1558	02-11-1618	broer
1619-1632	Leopold V	09-10-1586	13-09-1632	kleinzoon van Ferdinand I
1632-1646	Claudia de Medici	04-06-1604	25-12-1648	echtgenote
1646-1662	Ferdinand Karel	17-05-1628	30-12-1662	zoon
1662-1665	Sigismund Frans	27-11-1630	25-06-1665	broer

Zie ook