Mensuur (studentenduel)

De mensuur^[1] (Duits: Mensur) is een traditionele vorm van schermen die gewoonlijk voorkomt aan Midden- en Noord-Europese universiteiten, hoofdzakelijk in het kader van plaatselijke studentencorporaties. De mensuur komt buiten Duitsland en Oostenrijk tegenwoordig ook nog voor in Zwitserland, Letland, Polen, Estland, Hongarije en België.

Techniek

De tegenstanders (Paukanten) staan op een vaste afstand van elkaar (de mensuur^[2]^[3]) en duelleren vanuit deze vaste positie. Ze proberen de onbeschermde delen van het hoofd en aangezicht van de tegenstander te raken. Een aanval afweren mag alleen met de "vechtarm" en het hoofd moet te allen tijde onbeweeglijk worden gehouden. Wie zijn hoofd wegtrekt (of muckt), begaat een 'moraalfout'.

De streng afgemeten afstand (een degen- of klinglengte) varieert naargelang het lokale reglement (de Comment), net zoals de toegelaten stoten en stootreeksen.

Oorsprong

Omdat de middeleeuwse student veel reisde met al zijn geld op zak, had die het recht om een wapen ter zelfverdediging te dragen tegen eventuele overvallers. Zij volgden dan ook schermles en datzelfde wapen werd dan ook maar gebruikt om "erezaken" onder studenten af te handelen.

Vanaf de 19e eeuw gold er in het katholieke kerkelijk recht (CIC 2350-2359) een verbod op de mensuur (in feite op het duel of tweegevecht) op straffe van excommunicatie, doch dit werd in 1983 weer herroepen.

In België beoefent alleen Corps Flaminea Leuven de verplichte mensuur.

Bescherming

De Paukanten dragen een maliënkolder (Kettenhemd) of een andere ondoordringbare bescherming rond het lichaam, de schermarm en de keel (vaak van kevlar). Men draagt ook een speciale handschoen van leer, metaal en kevlar als bescherming voor de vechthand. Ogen, neus en oren worden beschermd door een stalen veiligheidsbril met lederen riemen. Sommige reglementen laten bijkomende bescherming toe, zoals oor- of wangenleder.

Secondanten waken over de veiligheid van hun Paukant: volledig beschermend ingepakt, springen zij tussenbeide wanneer een vechtregel wordt geschonden of het reglementair vastgelegd aantal stoten is uitgewisseld.

De klingen worden tussen elke gang (aantal aanvallen) gedesinfecteerd.

Bij elk duel zijn twee artsen aanwezig. Een arts kan het duel beëindigen naargelang de aard van eventuele verwondingen. Wonden worden ter plaatse (zonder verdoving) gehecht.

Wapens

Er wordt gevochten met een Mensurschläger, een houwdegen. De meest voorkomende versie is de Korbschläger met een soort van beschermingskorf rond de handgreep. De andere versie is de Glockenschläger met een handgreepbescherming in de vorm van een bel. De Glockenschläger wordt voornamelijk gebruikt in de oostelijke deelstaten van Duitsland.

Litteken

Wanneer een deelnemer wordt geraakt, kan hij daar een litteken aan overhouden: de Schmiss. Een litteken gold vroeger als een ereteken, vooral in de 19e en 20e eeuw. Een litteken wordt vaak gezien als een bewijs van moed, karakter en trouw. Tegenwoordig zijn littekens gewoonlijk ongelukken en is deze connotatie niet meer zo sterk. Nochtans is in moderne populaire cultuur het concept van een "stoer litteken" nog steeds aanwezig, waardoor de positieve associatie niet volledig verdwenen is.

Zie ook

Externe links en bronnen

An Introduction into the Culture of the Schläger. Engelstalige website over de mensuur in Duitsland.
Blood Brothers. Engelstalig artikel over het Duitse Corps en de mensuur.
Een vrij accurate uitbeelding van een mensuur is te zien in Der Untertan (1951), een DDR-verfilming van het gelijknamige boek van Heinrich Mann (1914/'18). Hoewel Manns roman duidelijk een aanklacht is tegen het wilhelmijnse Duitsland en de hoofdpersoon Diederich Hessling een antiheld is, wordt de mensuur correct en neutraal weergegeven.
Een ander voorbeeld is te zien in een aflevering van de Duitse televisieserie Tatort.
Een goede Nederlandstalige bron met enkele bijdragen over de mensuur en Corps Flaminea vindt men in Coppens, C. (red.), En Garde: schermen verbeeld, tentoonstellingscatalogus Universiteitsbibliotheek Leuven, 1998.
In de zeer degelijke jaarboeken van de Verein für Corpsstudentische Geschichtsforschung ("Einst und Jetzt") verschenen tal van wetenschappelijke artikelen over de historische, maatschappelijke, juridische en zelfs medische aspecten van de mensuur, evenals over de artistieke, filmische en literaire beeldvorming hieromtrent. Zie bijvoorbeeld over de legendarische 19e-eeuwse Pruisische Fechtmeister en militair F. Bacmeister bij Huss, F., "Fritz Bacmeister: Corpsstudent und Abenteurer, in: Einst und Jetzt. Jahrbuch 2008 des Vereins für corpsstudentische Geschichtsforschung, deel 53, Neustadt an der Aisch, 2008, p. 366 e.v.
Verdere wetenschappelijke bijdragen (eveneens in het Duits) zijn bijvoorbeeld Rink, H., "Die Mensur, ein wesentliches Merkmal des Verbandes", in: Baum, R.-J. (ed.), „Wir wollen Männer, wir wollen Taten!“ Deutsche Corpsstudenten 1848 bis heute, Siedler, Berlin 1998, p. 383 e.v., en verder: Paschke, R., "Corpsstudentisches Wörterbuch", in: Handbuch des Kösener Corpsstudenten, deel 1, Verband Alter Corpsstudenten e.V., Würzburg, 1985, p. 329.
Een enthousiaste toeschouwer bij Duitse mensuren was Mark Twain, die hierover schreef in zijn A Tramp Abroad (1880).
Jerome K. Jerome was daarentegen erg negatief over de mensuur in zijn Three Men on the Bummel (1900).
De Amerikaanse sciencefictionschrijver Robert Heinlein verwijst naar de mensuur in twee van zijn bekendste werken. In Starship Troopers (1959) worden twee Duitse rekruten met een opvallende Schmiss bij de elitetroepen door de instructeur zelfs begroet met 'Korpsbruder' (sic), terwijl in Glory Road (1963) het hoofdpersonage E.C. Gordon mijmert over zijn tijd als Corpsstudent. Heinlein was duidelijk een bewonderaar, maar in de verfilming van Starship Troopers uit 1997 werd gekozen voor een vervorming van de oorspronkelijke ideeën van de auteur. Bovenstaande scène komt dan ook niet voor in de film.
In de merkwaardige film Royal Flash (1975) met Malcolm McDowell in de hoofdrol zijn de mensuur, de Schmiss en de legendarische Corpsstudent Otto von Bismarck een cruciaal onderdeel van de plot. De ondertitel van deze film is The greatest swordsman of them all.
In 2013 verscheen er een uitgebreid artikel over de mensuur in het Nederlandse dagblad Trouw: Gehard door de mensuur

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal, 12e druk, Utrecht 1995: mensuur (Latijn: mensura (meting, maat): studentenduel in Duitsland.
↑ Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal.
↑ Mensuur in het Kunstwoordenboek van P. Weiland, Leiden 1858. Gearchiveerd op 10 september 2024.

Zie de categorie Mensuur van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

[1] Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal, 12e druk, Utrecht 1995: mensuur (Latijn: mensura (meting, maat): studentenduel in Duitsland.

[2] Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal.

[3] Mensuur in het Kunstwoordenboek van P. Weiland, Leiden 1858. Gearchiveerd op 10 september 2024.

[1]

[2]

[3]