Telegonus

Telegonus of Telegonos (Oudgrieks Τηλέγονος) was volgens de Griekse mythologie een zoon van Odysseus en Circe.

Telegonus bij Hesiodus

In de Odyssee van Homerus is geen sprake van nakomelingen van Circe en Odysseus, maar reeds in de Theogonie van Hesiodus staat dat uit hun relatie Agrius, Latinus en Telegonus werden geboren en dat die heersten over de Tyrseniërs, waarmee de Etrusken in Italië worden bedoeld.

De Telegonie

Over Telegonus ging het laatste van de Cyclische Epen, de Telegonie, die niet bewaard is, maar waarvan we de inhoud kennen uit de Chrestomathie van Proclus. Deze vertelt dat dit epos uit twee boeken bestond en was geschreven door Eugammon van Cyrene, een dichter die in de eerste helft van de 6e eeuw v.Chr. actief was. Het beschrijft de belevenissen van Odysseus na de moord op de vrijers. Het tweede deel ervan beschrijft de dood van Odysseus door zijn zoon Telegonus. Samenvattingen van dit verhaal hebben we ook van Apollodorus (Epit. 7, 36-37) en van Hyginus (Fab. 127), die nog enkele extra details geven.

Telegonus is op zoek naar zijn vader en is op Ithaka geland. Hij verwoest het eiland. Odysseus keert terug naar Ithaka en schiet het te hulp, maar wordt door zijn zoon onwetend gedood met zijn speer die was voorzien van de staartpunt van een pijlstaartrog. Als Telegonus zijn vergissing verneemt, brengt hij het lichaam van zijn vader samen met Penelope en Telemachus over naar het eiland van zijn moeder, waar Circe ze onsterfelijk maakt. Het epos eindigde met het huwelijk van Telemachus met Circe en van Telegonus met Penelope. Hyginus voegt er nog aan toe dat Telegonus en Penelope een zoon Italus krijgen, die Italië naar zichzelf noemde.

De huwelijken van Telemachus en Telegonus werden ook al genoemd in het oudere epos Nostoi, aldus de schrijver Eusthatius (1796. 45). Eusthatius (1796. 35) meldt ook (kennelijk abusievelijk) dat Telegonus de zoon van Odysseus was bij Calypso. Over de dood van Odysseus heeft Sophocles een tragedie geschreven, Odysseus Akanthoplex (‘Odysseus gewond door de stekel van een vis’), die niet bewaard is.

Telegonus in de Romeinse traditie

De stad Tusculum, in de Albaanse Heuvels ten zuidwesten van Rome, zou door Telegonus zijn gesticht. De plaats wordt dikwijls de stad van Telegonus genoemd door Romeinse dichters (o.a. Ovidius, Fasti III, 92 en IV, 71, Propertius II, 32, 4, Silius Italicus VII, 692-3 en XII, 535). Horatius omschrijft de plaats als Telegoni iuga parricidae (‘de heuvels van de vadermoordenaar Telegonus’, Oden III, 29, 8). De Latijnse familie Mamilia uit Tusculum beweerde van Odysseus en Circe af te stammen, zo vertelt Livius (I, 49).

Bernard Andreae heeft in zijn boek Praetorium speluncae: Tiberius und Ovid in Sperlonga (Mainz 1994) gesuggereerd dat de keizerlijke familie van de Claudii ook zou hebben beweerd via Telegonus van Odysseus af te stammen (zoals de Julii beweerden via Julus van Venus af te stammen). Dat zou verklaren waarom er beeldengroepen met Odysseus’ avonturen in een grot bij het keizerlijke buitenhuis in Sperlonga stonden. Bronnen om deze veronderstelling te steunen zijn er echter niet.

Plutarchus (Paralella minora 41) vermeldt dat Telegonus de stichter was van Praeneste (het tegenwoordige Palestrina), waarvoor hij het 3e boek van de Italische geschiedenis van Aristocles als bron noemt. Toen Telegonus door zijn moeder eropuit werd gestuurd om zijn vader te zoeken, kreeg hij de opdracht een stad te stichten waar hij boeren met kransen zag dansen. Toen hij op een zekere plaats in Italië boeren met kransen van eikentakken (‘prininoi’) zag dansen, stichtte hij een stad die hij naar de eikentakken Prinistum noemde, wat later door de Romeinen verbasterd zou zijn tot Praeneste.