Verzetsgroep Van Dien
Verzetsgroep Van Dien, ook wel Groep Oosteinde genoemd, was een Nederlandse verzetsgroep uit Amsterdam die actief was tijdens de Tweede Wereldoorlog. De groep opereerde in de regio Amsterdam en in Kamp Westerbork.
Achtergrond
[bewerken | brontekst bewerken]De verzetsgroep heette aanvankelijk 'Groep Oosteinde' vernoemd naar Tehuis Oosteinde in Amsterdam vanuit waar de groep actief was. Tehuis Oosteinde was een opvangcentrum voor Duits-Joodse vluchtelingen dat was opgericht in 1937.[1] Daarnaast was het tehuis een cultureel en educatief centrum. Vanaf 1941 vestigde een afdeling van de Joodse Raad in het gebouw.[2]
In 1942 werd de verzetsgroep opgericht. De leden waren veelal uit Duitsland afkomstige joden die voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog naar Nederland waren verhuisd of gevlucht. De verzetsgroep was communistisch georiënteerd en hield zich bezig met het verspreiden van illegale kranten zoals De Waarheid en Het Parool, het verzorgen van voedsel aan onderduikers en met het vervalsen van persoonsbewijzen en andere documenten.[2][3][4][5][6]
Verzetswerk in Westerbork
[bewerken | brontekst bewerken]Naast verzetswerk in Amsterdam en omgeving, hielp de verzetsgroep bij het bevrijden van personen uit Kamp Westerbork.[3] Om met de Amsterdamse tak te kunnen overleggen over ontsnappingsplannen werden pakketten en brieven verstuurd naar een fictief persoon in het kamp die de naam ‘Karel Merksma’ kreeg. Handlanger Jupp Mahler onderschepte deze post zodat ze niet geopend en gecensureerd zouden worden. Mahler werd in 1943 ontdekt en op 1 september 1943 in de gevangenis van Düsseldorf geëxecuteerd.[7]
In Westerbork stond de groep onder leiding van Werner Stertzenbach. Doordat hij was aangesteld bij de dienst voor rioolwaterreiniging en bij het crematorium kwam hij regelmatig buiten het kamp. Door gebruik te maken van een kruiwagen of kiepkar smokkelde hij mensen uit het kamp. Boswachter Ger van Reemst, de zwager van Trudel van Reemst-de Vries[8], was de belangrijkste schakel tussen Westerbork en Amsterdam.[9] Hij zorgde ervoor dat gevluchten met een nieuw persoonsbewijs en voldoende geld naar Amsterdam werden overgebracht.[2][10] Onder meer Rosey E. Pool werd met behulp van de verzetsgroep uit Westerbork bevrijd.[11] In 1943 ontsnapte Stertzenbach zelf uit Westerbork en dook onder in Amsterdam.[3] Geschat wordt dat de groep tussen de twintig en zestig mensen heeft helpen ontsnappen.[12]
De groep werd in september 1944 opgenomen in de Vrije Groepen Amsterdam.[10] Vanuit de verzetsgroep ontstond op 30 mei 1944 de Vereniging van Duitse en Staatloze Antifascisten (VDSA).[13][14]
Leden (selectie)
[bewerken | brontekst bewerken]Van de volgende personen is het bekend dat zij onderdeel waren van de verzetsgroep:[1][2][3][15]
- Ludwig Boll[16]
- Nol Bueno de Mesquita[17]
- Max Eichwald[16]
- Max Gruber[18]
- Alice Heymann-David
- Susanne Heynemann
- J. Herschkowitz[16]
- Kurt Hirschfeld[16]
- Betty de Kadt[16]
- Fritz Klaber[16]
- Ernst Levy
- Uschi Littmann
- Jupp Mahler[16]
- Hedwig Mahler[16]
- Dr. Mannheim[16]
- Nathan (Notto) Notowicz
- Stella Pach
- Theo Pinkowitz[16]
- Rosey E. Pool
- Ger van Reemst
- Trudel van Reemst-de Vries
- Max Rubinstein
- Werner Stertzenbach
- Henk van der Tweel (geboren als Louis Kleerekoper)
Literatuur
[bewerken | brontekst bewerken]- Braber, B. (1987) Passage naar vrijheid: De groep-Van Dien: Duitse joden in Nederlandse illegaliteit. Amsterdam: Uitgeverij Balans. ISBN 9789050180214
- ↑ a b Groep Van Dien. www.oorlogsbronnen.nl. Geraadpleegd op 15 juli 2024.
- ↑ a b c d Jeensma, Jelle, Interviews belichten vergeten joods verzet. De waarheid (8 april 1987). Geraadpleegd op 15 juli 2024 – via Delpher.
- ↑ a b c d Braber, Ben, Joods verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog: “Wij hadden de moed te vechten”. geschiedenismagazine.nl (31 augustus 2022). Geraadpleegd op 15 juli 2024.
- ↑ Braber, Ben, De activiteiten van de Groep-Oosteinde. Het Parool (21 maart 1987). Geraadpleegd op 15 juli 2024 – via Delpher.
- ↑ (de) [CLI_Part_19 132041487 Markus Rubinstein]. Arolsen Archives (14 juli 2023). Geraadpleegd op 15 juli 2024.
- ↑ Joodse verzetsstrijders hielpen medegevangenen ontsnappen. Historiek (12 april 2018). Geraadpleegd op 15 juli 2024.
- ↑ Braber, Ben, Ontsnapping uit Westerbork. de Volkskrant (11 januari 1985). Geraadpleegd op 16 juli 2024 – via Delpher.
- ↑ Braber, Ben, Ontsnapt aan deportatie. De waarheid (26 april 1983). Geraadpleegd op 15 juli 2024 – via Delpher.
- ↑ Braber, Ben, Hoe Duitse joden ontsnappingen uit Westerbork organiseerden. Het Parool (23 maart 1987). Geraadpleegd op 17 juli 2024 – via Delpher.
- ↑ a b COLUMN : Als makke schapen. kampwesterbork.nl. Geraadpleegd op 15 juli 2024.
- ↑ Geerlings, Lonneke, Pool, Rosa Eva (1905-1971). Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. Huygens Instituut (27 november 2017). Geraadpleegd op 15 juli 2024.
- ↑ MENINGEN Hoe Duitse joden ontsnappingen uit Westerbork organiseerden door BEN BRABER De activiteiten van de Groep-Oosteinde. Het Parool (23 maart 1987). Geraadpleegd op 15 juli 2024 – via Delpher.
- ↑ Estella Pach (1910-1992). Stichting VHV. Geraadpleegd op 15 juli 2024.
- ↑ VDSA (pdf), p. 49.
- ↑ Levie, Victor; Carry van Lakerveld, Hoezo als makke schapen?. Issuu (2018). Geraadpleegd op 15 juli 2024.
- ↑ a b c d e f g h i j Verzet in Westerbork. Nieuw Israelietisch weekblad (19 oktober 1979). Geraadpleegd op 17 juli 2024 – via Delpher.
- ↑ PORTUGUSADE. NRC Handelsblad (25 juni 1988). Geraadpleegd op 15 juli 2024 – via Delpher.
- ↑ (en) Geerlings, Lonneke (2022). I Lay This Body Down: The Transatlantic Life of Rosey E. Pool. University of Georgia Press, p. 57. ISBN 0820362077.