Chubutprovinsen

Chubutprovinsen
provins
Flagg Symbol
Land	Argentina
Hovudstad	Rawson
Areal	224 686 km²
Folketal	592 621 (2022)
Chubutprovinsen 43.3°S 65.1°W / -43.3; -65.1
Wikimedia Commons: Chubut Province

Chubut (spansk uttale [tʃuˈβut]) er ein provins i det sørlege Argentina. Han ligg mellom den 42. sørlege breiddegrada som gjer ut for grensa mot Río Negro-provinsen i nord, og den 46. sørlege breiddegrada som gjer ut for sørgrensa mot Santa Cruz-provinsen. Grensa mot Chile i vest går gjennom Andesfjella, og Atlanterhavet ligg i aust. Provinsnamnet stammar frå tehuelche-ordet chupat, som betyr «gjennomsiktig», skildringa deira av Chubutelva.

Den største byen er Comodoro Rivadavia i sørlege del av provinsen; han har 180 000 innbyggjarar. Den administrative hovudstaden er Rawson. Andre viktige byar er Puerto Madryn, Trelew, Esquel og Sarmiento. Gaiman er eit kulturelt og demografisk senter i regionen kjent som Y Wladfa der walisisk-argentinarane er konsentrerte.

Historie

Regjeringsbygget i Rawson

Frå byen Trevelin

Cholila Lake

Frå byen Esquel

Rada Tilly ved atlanterhavskysten

Før spanjolane kom til Amerika, hadde dei nomadiske urfolka tehuelche-folket folkesett Patagonia-regionen i tusenvis av år. Dei levde som jegerar og samlarar og dekte territoriet i sesongbaserte syklusar etter byttedyr.

På 1600- og 1700-talet kom spanske misjonærar til området og grunnla San José Fort på Península Valdés. Urfolka øydela seinare fortet.

I 1865 kom walisarar til Chubut på skipet Mimosa og slo seg ned i Chubutdalen. Regionen vart omstridd mellom Chile og Argentina til 1881. Chile fråfall kravet sitt for å unngå ein tofrontskrig då Chile allereie kjempa mot Peru og Bolivia i stillehavskrigen.

Som ein del av Conquista del Desierto, «Erobringa av ørkenen», organiserte Argentina det nasjonale territoriet Chubut i 1884, etter at den siste urfolksleiaren, Inacayal, overgav seg til regjeringsstyrkane. Luis Fontana vart utnemnd til guvernør. På byrjinga av 1900-talet, etter boarkrigen, slo nokre boarar seg ned i byen Sarmiento og eit mindretal i andre nærliggjande byar.

Frå 1895 til 1915 busette hundrevis av spanske og italienskfødde innvandrarar seg i nedre Chubutdalen og dessutan meir enn hundre chilenarar.

I 1944 vart den sørlege delen av Chubut og den nordlege delen av Santa Cruz peika ut som Comodoro Rivadavia militærsone. Sona va rt oppløyst i 1955, og Chubut vart erklært som provins. Studiar på 1950-talet avdekte mineralrikdom i provinsen, som styresmaktene har prøvd å utvikle.

Befolkningsendringar på slutten av 1900-talet, spesielt frå Buenos Aires, auka befolkninga jamt frå 190 000 (1970), til 357 000 (1991) og 413 237 (2001). Regjeringa har oppmuntra folk til å busetje seg her. Dei fleste innbyggjarane bur i dei største byane. Dei har også busett seg langs Chubut-elva. Dei fleste områda har ein befolkningstettleik på mindre enn 1 innbyggjar per kvadratkilometer.

Geografi

Chubut strekkjer seg frå Atlanterhavet til Andesfjella med 3 distinkte miljøregionar: Andesfjella, dei sentrale slettene og kystområda. Andesfjella i dei vestlegaste delane av provinsen strekkjer seg for det meste langs den chilenske grensa. Andesfjella er ikkje så høge i Chubut, med dei fleste toppane som gjennomsnittleg ligg rundt 1,500 og 2,000 meter, som blir lågare i høgda i dei sørlege delane. Den høgaste toppen er Cerro Dos Picos, som ligg aust for Lago Cholila med ei høgd på 2,515 meter. Andesfjella i denne provinsen er av tertiært opphav og er skilt av breie, djupe tverrdalar som er orienterte i aust-vest-retning. I desse dalane finst bresjøar og elvar som renn austover frå fjella. Dei fleste av desse dalane eksisterte før Andesfjella vart danna. Innsjøane, som for det meste ligg i dei vestlege delane av provinsen, er av glasialt opphav fordi rørsla av isbreane under den siste istida førte til danninga av omfattande område med depresjonar som vart fylte med vatn og skapte dagens innsjøar.

Klima

Andesfjella får fuktige vindar frå Stillehavet til å stige, slik at det meste av fukta fell på den vestlege sida av Andesfjella, og lèt etter seg alle bortsett frå den andinske delen av provinsen tørr. I Andes-regionen er klimaet kaldt for breiddegrada si på grunn av høgare høgder der og påverknaden av vindar frå Stillehavet. Toppane er vanlegvis snødekte heile året. I denne regionen varierer nedbøren frå 700 mm til over 2 500 mm i nokre område. Dei sentrale delane av provinsen har eit tørt klima med varme, solrike somrar, men kalde vintrar og gjennomsnittleg berre 200 mm nedbør i året. Dei sentrale delane av provinsen er svært vindfulle heile året. Kysten har eit tørt eller halvtørt klima med varme, men korte somrar og kalde vintrar. Det er den mildaste regionen i provinsen med dei varmaste gjennomsnittlege årlege temperaturane. Klimaet til kystregionen er ein overgang mellom dei meir tempererte klimaa i nord og dei kaldare klimaa i sør. Somrane har ein tendens til å vere mykje varmare enn Santa Cruz-provinsen i sør, spesielt om sommaren sidan subtropisk luft frå nord og ei grein av den varmen Brasilstrømmen kan nå provinsen opp til 46°. Fordi det er lite landsmassar på den sørlege halvkula, er dei fleste kaldfrontane, som vanlegvis rører seg i vest-aust-retning, moderert når dei passerer over Stillehavet. I og for seg er ikkje låge temperaturar like ekstreme som dei er på den nordlege halvkula. Til liks med resten av Patagonia er klimaet prega av sterke vindar heile året, noko som også fører til høgare evapotranspirasjon, ein annan faktor i at provinsen stort sett er tørr.

Økonomi

Chubuts økonomi, lenge ein av dei mest velståande i Argentina, er ein av landets minst diversifiserte. Nesten ein firedel av produksjonen i 2006, estimert til 4 652 milliardar USD, eller ei inntekt per innbyggjar på 11,256 USD, er generert av gruvedrift og petroleumsutvinning. Denne sektoren bidrog til å gi Chubut dei fjerde høgaste inntektene i landet per innbyggjar i 2011, 25 250 USD. Petroleumsraffinering er den viktigaste økonomiske aktiviteten i provinsen; det genererer 13 % av dei argentinske oljeprodukta, for det meste offshore. Den 21. mai 2014 kunngjorde Miguel Galuccio frå YPF og Chubuts guvernør Martin Buzzi den første ukonvensjonelle olje- og gassoppdaginga i Chubut frå ein frakturert brønn i den tidleg kretaseiske D-129-formasjonen i Golfo San Jorge-bassenget.

Chubut produserer 21 % av fiskefangsten i nasjonen.

Saueavl, sjølv om det er mindre enn halvparten så produktivt i det 21. hundreåret samanlikna med så nyleg som 1990, held fram med å vere viktig på lokalt nivå. Innføringa av syntetiske erstatningar for ull etter andre verdskrigen ramma sektoren hardt. Han vart ytterlegare svekt på grunn av Argentinas politiske uro og skadar frå naturkatastrofar. Ullproduksjonen har likevel auka sidan 2002, og utgjorde 71 000 tonn i 2006.

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Chubut Province» frå Wikipedia på engelsk, den 5. november 2024

Bakgrunnsstoff

Commons har multimedium som gjeld: Chubutprovinsen

• Offisiell nettstad
• Maren Goldberg. «Chubut - province, Argentina» (på engelsk). Encyclopædia Britannica, Inc. Henta 5. november 2024.