Det første slaget ved Marne

Første verdskrigen
Dato 5. september-9. september 1914 Stad Marne, aust for Paris i Frankrike Resultat Strategisk fransk-britisk siger
Partar
Tyskland Tyskland	Frankrike Storbritannia
Kommandantar
Helmuth von Moltke d.y.	Joseph Joffre
Tap
ca. 263 000	ca. 250 000

Kart over slaget.

Det første slaget ved Marne fann stad 5.-9. september 1914 ved den franske elva Marne. Det var eit av dei tidlege slaga i den første verdskrigen, og det første utkjempa mellom tyske styrkar på den eine sida og franskmenn og britar på den andre. Slaget stansa den tyske offensiven mot Paris. Etterpå blei krigen på vestfronten hovudsakleg ein stillingskrig.

Bakgrunn

Tidsline for utbrotet av første verdskrigen

28. juni: Skota i Sarajevo drap Franz Ferdinand og kona hans. 5./6. juli: Austerrike-Ungarn fekk full handlekraft og lovnad om støtte frå Tyskland 20. til 23. juli: Den franske regjeringa vitja St. Petersburg 23. juli: Austerrike-Ungarn la fram eit ultimatum til Serbia 25. juli: Serbisk hadde vilkår til delar av ultimatumet 25. juli: Delvis austerriksk mobilisering 28. juli: Austerrike-Ungarn erklærte krig mot Serbia 30. juli: Full russisk mobilisering 31. juli: Full austerriksk mobilisering 31. juli: Tysk ultimatum mot Russland om at landet måtte innstilla mobiliseringa 31. juli: Tysk ultimatum mot Frankrike, om å erklære seg nøytral 1. august: Full tysk mobilisering og krigserklæring mot Russland 3. august: Tyskland erklærte krig mot Frankrike 3. august: Tyske troppar marsjerte inn i Belgia 4. august: Storbritannia erklærte krig mot Tyskland 8. august: Storbritannia erklærte krig mot Austerrike-Ungarn

Etter krigserklæringa den 3. august følgde Tyskland den tidlegare utarbeidde Schlieffenplanen ved å gå til åtak gjennom Belgia og Nord-Frankrike. Etter slaget om grensene og slaget om Liège kunne dei sigrande tyske styrkane flytta sine første, andre og tredje arméar inn i nordre Frankrike. Mot dei stod den belgiske hæren, som trekte seg tilbake til Antwerpen, det britiske ekspedisjonskorpset og den franske 5. armén. Franskmennene og britane blei overvunne i slaga ved Sambrai og Mons 21.-24. august, og tvinga til å gjera retrett.

I mellomtida hadde den franske offensiven aust i Elsass-Lothringen mislukkast. Den franske øverstkommanderende, general Joseph Joffre, hadde innsett faren i nord og prøvde å dra ut forband i strid i aust for å transportera dei vestover for å stoppa den tyske frammarsjen. Den raske tyske frammarsjen gjorde at han heile tida måtte trekka forsvarslinja bakover. Samtidig samla militærguvernøren i Paris, general Joseph Gallieni, saman forband for forsvar av byen.

I slaget ved St. Quentin 29. august lukkast den franske 5. arméen i å stoppa offensiven til den tyske 2. arméen. Arméen trengde ein dag til å kvila og organisera seg. No såg øvstkommanderende til den tyske 1. arméen, general von Kluck, eit høve til å angripa den 5. arméen i flanken. Det hadde også oppstått ei luke til den 2. arméen som berre var dekt av kavaleri. Kursendringa innebar at idéen frå Schlieffenplanen om å gå vest for Paris blei gjeven opp.

Deltakande arméar

Kvilande franske soldatar under slaget ved Marne.

Frå vest til aust

Tyskland
Armé	Øvstkommanderande
Keisarriket Tyskland 1. armé	Alexander von Kluck
Keisarriket Tyskland 2. armé	Karl von Bülow
Keisarriket Tyskland 3. armé	Max von Hausen
Ententen
Armé	Øvstkommanderende
Frankrike 6. armé	Michel Maunoury
Storbritannia BEF	John French
Frankrike 5. armé	Louis Franchet d'Espérey
Frankrike 9. armé	Ferdinand Foch
Frankrike 4. armé	Ferdinand de Langle de Cary

Slaget

Tyske soldatar med skipskanon gjort om til feltkanon under slaget ved Marne.

Takka vera flyspaning kjende franskmennene til luka mellom dei tyske 1. og 2. arméane. Joffre gav ordre til den 6. arméen om å angripa den tyske 1. arméen i flanken og pressa han over Ourcq, samtidig som BEF angreip i luka mellom arméane i retning mot Montmiral. Den britiske feltmarskalken John French var rett nok misnøgd med å måtta setje inn troppane sine i kampane ettersom dei var utslitne, men han gjekk med på åtaket.

BEF hadde likevel eit godt stykke att før dei kunne angripa, og i mellomtida blei den franske 6. arméen hardt pressa av den 1. arméen under Kluck. I ein kritisk augneblink blei dei redda av ein artilleridivisjon under kommando av Nivelle og av Paris garnison som var blitt kjørt dit i drosjebilar. No verka det som om Schlieffenplanen fungerte og at Paris skulle falla. Men offensiven til Kluck hadde utvida luka mellom 1. og 2. armé, og BEF kunne nesten uforstyrra marsjera mot Marne.

Tysk retrett til Aisne

Tyskarane såg ut til å ha overtaket i kampane då det kom ein ordre om retrett frå hovudkvarteet til den tyske hæren, som hadde vurdert situasjonen som uhaldbar. Tyskarane trekte seg tilbake til Aisne og byrja byggja befestningar. Shlieffenplanen hadde dermed mislukkast, og den tyske øvstkommanderande von Moltke blei erstatta av Erich von Falkenhayn.

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Det første slaget ved Marne» frå Wikipedia på bokmål, den 22. juli 2014.
  • Wikipedia på bokmål oppgav desse kjeldene:
    • David, Daniel, The 1914 Campaign, August-October 1914 (1987)
    • Keegan, John, Det första världskriget (1998)