Aude (flume)

Pels articles omonims, vejatz Aude (omonimia).

Aude

Caracteristicas
Longor	224 km
Bacin	?
Bacin collector	Aude
Debit mejan	49 m³⋅s^-1 (l'embocadura)
Riu
S'escampa dins	Mar Mediterranèa
Geografia
Païses traversats	França, Occitània

Aude (Aude en grafia mistralenca^[1]; Aude en catalan, del latin Atax Atacis), es un flume costièr d'Occitània e de Catalonha (ont se tròba sa font); son cors se situa entierament dins la region d'Occitània, en França, e es long de 224 km^[2]. Sa valada es apelada l'audenca (audenco en grafia mistralenca^[1]).

A balhat son nom al departament d'Aude.

Geografia

Lo flume nais dins lo massís de Carlit al lac d'Aude a 2185 m d'altitud, dins la comuna dels Angles (departament dels Pirenèus Orientals) e se trai dins la Mediterranèa, prèp de Narbona, al grau de Vendres (prèp de las Cabanas de Fluris, al limit dels departaments d'Aude e d'Erau.

Del massís pirenenc a Carcassona, son cors es orientat sud-nòrd. Aude presenta alara las caracteristicas d'un riu de montanha, travèrsa Capcir, alimenta mai d'un lac de barratge (Matamala, Puigbalador), s'enfonsa dins de gorgas (las de Sant Jòrdi son las mai pintorescas) a travèrs de terrens ancians.

Mapa del flume Aude amb las vilas màgers

A partir d'Atsat, aprèp aver recebut las aigas d'Aigueta en riba dreita e de Rebenti en riba esquèrra, lo flume travèrsa las barras calcàrias dels Prepirenèus (frau de Pèira Lis) e asaga una tièra de comunas pichonas Quilhan, Esperasan, Coisan, Alet e Limós. En aval de la bèla ciutat medievala, Aude s'acorba cap a l'èst. Aqueste coide es la resulta d'una captura, Aude avent un còp èra rajat dins la val d'Ers, indici de subrecavatge per una idrologia anciana d'arreu lo joslevament dels Pirenèus. A partir de Carcassona, lo flume, s'apasimant, seguís la bèla rega tectonica que sompartís Pirenèus (Corbièras) del Massís Central (Montanha Negra), recebent d'aquestes relèus una tièra d'afluents que los màgers son Orbiu en riba dreita, Argentdoble e Cessa en riba esquèrra. D'aicí d'endavant, bordejat per lo canal del Miègjorn, serpentejant al mièg de las vinhas, Aude penètra dins la larga plana alluviala de Narbona, en partida conquerida sus lo golf del Leon e escampilhada de sits d'ancians estanhs, abans de se getar dins la Mediterranèa.

Idrologia

Dins son cors superior, Aude presenta un regim nivo-pluvial (amb un maximum a la prima pr'amor de la fonda de las nèus). Puèi, a partir de Carcassona^[3] ont son debit atenh 21 m³/s, lo regim deven gaireben exclusivament pluvial (lo debit al Grau de Vendres, quand rescontra la mar Mediterranèa, es pròche de 50 m³/s).

Aude se caracteriza donc, dins son cors inferior, per un regim pluvio-nival de tipe meridional amb d'estiatges sevèrs pendent lo periòde estival (9,8 m³/s en agost a Mossan^[4], dins sa bassa plana alluviala, a proximitat de son embocadura, contra una mejana annala de 44,5 m³/s). Las fòrtas pluejas d'auton permeton una remontada rapida del debit qu'atenh son maximum en febrièr (79,8 m³/s) e demòra important a la prima gràcias a la fonda de las nèus del massís pirenenc.

Los aigats de 1999

De precipitacions excepcionalas e brutalas, tan caracteristicas del climat mediterranèu a la sason automnala, pòdon èsser a l'origina d'aigats devastators coma aqueles dels 12 e 13 de novembre de 1999. Lo bilanç d'aquestes darrièrs, qu'afectèron la val bassa d'Aude, foguèt catastrofic : 26 victimas, de centenats de personas eliportadas o recuperadas per de mejans nautics, de milieirats d'abitacions, d'entrepresas e de locals comercials pauc o pro endaumatjats, 5000 ha de vinhas pauc o pro devastadas, las rotas, los malhums d'aiga potabla e d'assaniment durament tocats. L'amplor de la catastròfa s'explica per la conjugason de dos fenomèns : de precipitacions auratjosas d'una amplor jamai egalada (fins a 620 mm tombèron en dos jorns a Lesinhan de las Corbièras, es a dire mai que lo total annal) e una fòrta tempèsta sus lo golf del Leon qu'entraïnèron una montada de 80 cm del nivèl de la mar e entrepachèron, conjugadas amb la fòrta ersada e lo vent, lo bon escolament d'aigas ja confladas per las pluèjas diluvianas.^[5]