Baiona

Pels articles omonims, vejatz Baiona (Pontevedra).

Baiona^[1] qu'ei ua vila d'Occitània, o de Bascoat, situada dens lo parçan deu Baish Ador. Qu'ei administrada peu departament deus Pirenèus Atlantics dens la region de Navèra Aquitània, ancianament d'Aquitània.

Baiona
Bayonne

Vista de la Niva a Baiona.

Armas

Geografia fisica

Coordenadas

43° 29′ 37″ N, 1° 28′ 30″ O

Superfícia

21,68 km²

Altituds
· Maximala
· Mejana
· Minimala

52 m
4 m
0 m

Geografia politica

Gasconha Bascoat

França

Baiona

burèu centralizator de 3 cantons

Intercom
246400030

CA deu Bascoat (residéncia)

Cònsol

Jean-René Etchegaray
(2020-2026)

Geografia umana

Populacion
Populacion totala
(2019)

51 894 ab.

Evolucion de la populacion

53 063 ab.

Densitat

2 190,59 ab./km²

Autras informacions

baionés, baionesa

64100

Qu'apartiengó a Labord au sègle XII, arron n'estó desligada. Totun, qu'ei generaument citada dens las listas de comunas de Labord. Qu'estó lo sièti d'ua senescaucia segondària dependenta de la Senescaucia Principau de las Lanas. Que hè partida deu « Bascoat » dens lo sens de la lei Pasqua de 1995.

Lo gentilici qu'ei baionés -esa.

Geografia

Aquesta seccion es voida, pas pro detalhada o incompleta. Vòstra ajuda es benvenguda !

Comunas a l'entorn.

Lengas

Mapa de las sèt províncias bascas (1), 1863

Mapa de las sèt províncias bascas (2), 1863

Las duas versions de la Carte des sept provinces basques montrant la délimitation actuelle de l'euscara en dialectes, sous-dialectes et variétés (Mapa de las sèt províncias bascas qui mòstra la delimitacion actuala de l'euscarà en dialèctes, sos-dialèctes e varietats) dessenhadas en 1863 per lo prince Loís Lucian Bonaparte que plaçan Baiona hòra de l'aira bascofòna.

La lenga tradicionau de la conurbacion formada per Biàrritz, Baiona e Anglet (nuclèu deu Baish Ador) qu'ei l'occitan (gascon), segon las enquistas filologicas deus sègles XIX e XX (vejatz en particular l'Atlas linguistique de la Gascogne), mes que i a ua hòrta preséncia deu basco deguda a ua immigracion rurala recenta de l'arrèrpaís bascofòn. En tot cas la lenga dominanta i es lo francés dempuish lo sègle XX. Los movements culturaus locaus que revendican l'occitan e lo basco e qu'an obtengut ua senhalizacion trilingüa en francés, en basco e en occitan. Ara el basco es ganren mai parlat.

Los movements occitanistas que revendican lo Baish Ador (dab Baiona) com ua part d'Occitània, qu'es çò que hè en particular l'associacion culturala locala Ací Gasconha. Los movements basquistas que'u revendican com ua part deu Bascoat.

Citacions

Pendant la darrèra tienuda deu biltzar, lo 18 de noveme de 1789, lo delegat Mundutéguy qu'explicava Bascos e Baionés amassats dens ua instància politica, non se poderén entene « pr'amor de la diferéncia de las lengas » (traduccion) ^[2].

« Baiona (…) plaça hòrta frontalèra, pòrt maritime e fluviau, vila episcopau e religiosa d’ua diocèsi de populacion en majoritat basca, vila de tradicion e de lenga gasconas (…) » (traduccion), segon Pierre Hourmat, professor d'istòria.

« Baiona qu'ei la capitau d’ua region, lo Baish-Ador, dab las tres províncias bascas e ua partida de la Gasconha ; (…) » (traduccion), segon Eugène Goyhenèche, istorian du Bascoat.

Toponimia

La prononciacion qu'ei [ba'junə]. Las fòrmas ancianas que son de Lapurdo, en latin, au sègle VI, Baiona en 1063 e 1122, Sancta Maria Baionensis, en latin, en 1105, Baione en 1130-1198, Boazone (bulla deu papa, shens data), Bizone (bulla de Micolau IV, en 1291), Bayonne (mapas de 1630 e 1638), Bayone (mapa de 1647), Bayonne o Bayone (mapa de 1651), Bayonne (mapa deu sègle XVII, shens data), Bayone (mapa de 1714), Bayonne (mapa deu començament deu sègle XVIII e de 1733) ^[3].

Per Dauzat qu'ei un nom benlhèu aquitan, de sens pas coneishut. Que cambiè de nom a l'Edat Mejana. Nom benlèu derivat deu bas latin, probablament aquitanic, baia , « gòlfe » ^[4].

Segon Negre, citat per Bénédicte Boyrie-Fénié, lo nom que vien deu basco ibai-on-a, « lo bon flume », a prepaus de Niva ^[3].

Segon J.B. Orpustan, citat per Bénédicte Boyrie-Fénié, lo nom que vien d'ua basa idronimica basca ibai e d'un sufixe locatiu -un; que torna préner lo sens deu nom precedent, Lapurdo, qui significava benlhèu « lòc de (cors d') aigas » (malurosament avèm pas ací l'explicacion detalhada). Après que modifiquè son explicacion en cambiant lo sufixe -un per la terminason -ona, « haut, delà ». Lo sens que seré « hautor deu flume » (Niva)^[3].

Istòria

Administracion

Lista deus cònsols successius
Periòde		Identitat	Etiqueta	Qualitat
abriu de 2014	2026	Jean-René Etchegaray	UDI	avocat, president de la CA
heurèr de 1995	2014	Jean Grenet	UDF, puis UMP-PR, puish divèrs dreta puish UDI	hilh deu precedent, çurgent, deputat de la 5na circonscripcion (1995-1997 puish 2002-2012), conselhèr regionau (1998-2002), conselhèr generau deu canton de Baiona Èst (1992-1995), president de l'Aglomeracion-Còsta Basca-Ador (2008-2014)
març de 1959	gèr de 1995 (demission)	Henri Grenet	radicau puish UDF	çurgent, deputat de la 4au circonscripcion (1962-1967), conselhèr generau deu canton de Baiona Nòrd-Èst (1961-1973), puish de Baiona Èst (1973-1992), president deu Conselh Generau (1985-1992), president deu districte Baiona-Anglet-Biàrritz (1972-1995)
junh de 1958	1959	Georges Forsans
octobre de 1947	mai de 1958 (demission)	Maurice Delay	radicau	çurgent, conselhèr generau deu canton de Baiona Nòrd-Èst (1949-1955)
	1947
Totas las donadas non son pas encara conegudas.

Embessonatges

Demografia

modificar « persona »
v · d · m

Evolucion demografica
Populacion comunala actuala (2013): 47492, totala: 48873

17 303

18 120

18 870

-

27 416

-

-

27 886

-

36 941

Cercar

40 078

44 406

44 498

44 506
45 722

2009

2010

44 900
46 237

44 820
46 191

Fonts

Base Cassini de l'EHESS (recercar) - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE

Evolucion de la populacion 1962-2008

Espòrt

Aviron Baionés

Cultura locala e patrimòni

Lòcs remarcables

Castèth Vielh
Catedrau
Claustre
Pòrta d'Espanha
Ciutadèla
Muralhas
Comuna-Teatre
Cais de la Niva
Musèu Basco e de l'Istòria de Baiona
Musèu Bonnat
Glèisa de Sant Andrieu
Castèth Nau
Glèisa deu Sant Esperit
Sinagòga
Jardin botanic

Arreproèr

A Baiona, tot que s'i dona ; quan ès arribat, tot qu'es dat.

Lengas

Personalitats ligadas dab la comuna

Las hèstas

Las hèstas de Baiona que son ua de las mei bèra de França. Qu'atraçan mei d'un milion de personas cada an. Que començan lo darrèr dimècres deu mes de julhet e que s'acaban lo dimenge qui segueish. Que son estadas creadas, suu medish modèle que las hèstas de la Sent Fermin de Pampalona, en 1932. Lo blanc e roi navarrés qu'estón adoptats a las hèstas de Baiona.

A notar que l'obertura de las hèstas que's hè en occitan gascon a costat deu basco.

Véder tanben

Comunas deus Pirenèus Atlantics

Ligams extèrnes

Baiona en 2005, INSEE

Nòtas

↑ https://web.archive.org/web/20170511182056/http://www.locongres.org/fr/applications/top-oc/topoc-recherche/
↑ Maurice Sacx in collectiu, Bidart-Bidarte, ed. Ekaina, 2004, Sent Joan de Luç isbn=2-9507270-8-5}}
↑ ^3,0 ^3,1 et ^3,2 Bénédicte Boyrie-Fénié, Dictionnaire toponymique des communes. Landes et Bas-Adour, ed. Institut occitan e CAIRN, Pau, 2005, p. 257-258
↑ Albert Dauzat, Charles Rostaing, Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France, Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 60

Portau de Gasconha

Portal del País Basc

[1] ttps://web.archive.org/web/20170511182056/http://www.locongres.org/fr/applications/top-oc/topoc-recherche/

[2] Maurice Sacx in collectiu, Bidart-Bidarte, ed. Ekaina, 2004, Sent Joan de Luç isbn=2-9507270-8-5}}

[bbf-3] 3,0 ^3,1 et ^3,2 Bénédicte Boyrie-Fénié, Dictionnaire toponymique des communes. Landes et Bas-Adour, ed. Institut occitan e CAIRN, Pau, 2005, p. 257-258

[4] Albert Dauzat, Charles Rostaing, Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France, Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 60

[1]

[2]

[3]

[4]