Legisme

Lo legisme ò escòla dei lèis es un corrent de pensada politic e filosofic chinés dau periòde dei Cent Escòlas de Pensada. Aparegut au sègle VIII avC, èra basat sus l'idèa que la natura de l'èsser uman es pas intrinsècament bòna, compres aquela dei foncionaris e dau prince. Ansin, per assegurar lo foncionament eficaç de la societat e de l'Estat dins lo cas d'un sobeiran ò d'una administracion incompetenta, èra necessari d'aver un quadre estricte constituït per un govèrn fòrt capable d'impausar lo respècte de lèis conegudas per l'ensemble deis abitants. Pasmens, lo legisme conoguèt de formas variadas car formèt pas una escòla unificada. Foguèt aplicat per divèrsei dinastias mai l'absolutisme dau rèine de Qin Shi Huang o descreditèt fòrça e lo legisme declinèt rapidament après lo sègle III avC au profiech dei movements inspirats per lo taoïsme e lo confucianisme.

Lei basas dau legisme

Lo legisme es pas un corrent de pensada unificat car es pas estat fondat per un mèstre. Lo tèrme foguèt inventat durant lo periòde Han per descriure plusors movements presentant de similituds. D'un biais generau, lei legistas se fisan pas de la natura umana e preferisson crear un sistèma politic foncionau capable d'assegurar lo ben comun que que siegue la vertut e la competéncia de seis agents (compres lo prince). Aquelei premícias son donc fòrça marcadas per lei conflictes recurrents que devesiguèron China entre lei sègles VII e III avC. An donc pas l'ambicion de melhorar l'uman mai vòlon lo fòrçar a agir corrèctament. Per aquò, definisson tres principis fondamentaus :

• la lèi (Fa) es lo concèpte centrau. Es encargada d'assegurar la coësion sociala gràcias a una aplicacion estricta, universala e objectiva. Sa difusion dèu èsser larga per favorizar son respècte per lo pòble e per limitar lo poder arbitrari dei foncionaris. Au nivèu filosofic, la lèi es sufisenta per assegurar lo foncionament armoniós de la societat. A donc pas besonh d'autrei fondaments e lei legistas èran sovent opausats a la tradicion. En particular, lei rites sociaus non inscrichs dins la lèi, èran vists coma sensa interès.
• la fòrça es vista coma la basa dau poder. Aquò èra una diferéncia importanta amb leis escòlas nombrosas que consideravan l'existéncia d'una « poissança morala » coma origina dau poder. D'efiech, per lei legistas, l'existéncia d'aquela poissança auriá per consequéncia l'existéncia frequenta de sobeiran bòn e competent, çò qu'es pas lo cas. Per elei, lo poder e leis institucions encargadas de mantenir l'òrdre dèvon donc èsser independents de la valor dau prince.
• lei tecnicas de contraròtle dèvon permetre de mantenir lo sistèma en plaça. Lei legistas considèran donc coma necessari l'existéncia d'un còrs de foncionaris encargats d'assegurar lo foncionament deis institucions. Pasmens, aqueu còrs dèu èsser l'objècte d'un contraròtle e d'una susvelhança estricta e constanta. Lei sancions prepausadas per una infraccion son donc sovent fòrça violentas (punicion collectiva...) per permetre la mesa en plaça un contraròtle collectiu assegurat per leis individús elei meteissei.

Lo legisme foguèt fòrça contestat per lo confucianisme e dispareguèt pauc a pauc a partir dau sègle III avC car la tirania dau rèine de Qin Shi Huang descreditèt largament seis idèas. Pasmens, influencièt mai d'un corrent posterior, especialament au nivèu dei practicas administrativas e dau drech penau.

Lista de pensaires legistas

• Han Fei Zi.
• Li Kui.
• Li Si.
• Shang Yang.
• Shen Buhai.
• Shen Dao.

Annèxas

Liames intèrnes

• Cent Escòlas de Pensada.

Bibliografia

• (fr) Jean Escarra, « La conception chinoise du droit », Archives de philosophie du droit et de sociologie juridique, n° 1-2,‎ 1935, pp. 7-73.