Tilia
Telh de fuèlhas pichonas (Tilia cordata).
| Règne | Plantae |
|---|---|
| Sosrègne | Tracheobionta |
| Division | Magnoliophyta |
| Classa | Magnoliopsida |
| Sosclassa | Dilleniidae |
| Òrdre | Malvales |
| Familha | Tiliaceae |
| Òrdre | Malvales |
|---|---|
| Familha | Malvaceae |
Lo genre Tilia regropa los telhs, arbres salvages e ornementals que las flors odorantas e las bractèas son utilizadas en infusions amaisantas e calmantas. Los tilhs apartenon a la familha de las Tiliaceae segon la classificacion classica, o aquela de las Malvaceae segon la Classificacion filogenetica.
Caracteristicas
[modificar | Modificar lo còdi]Los telhs son d'arbres de creissença aviada, podent aténher 35 m de naut, de brancas pro largament espandida. La camba presenta una rusca liça, se fendilhant amb l'edat. Las fuèlhas, caducas, son simplas, altèrnas, mai sovent en forme de còr amb une longa punta a tèrme e de bòrd dentat. Las flors son ermafroditas. An cinc sepals e cinc petals liures de color blanc jaunenca, amb fòrça etaminas. Son amassada en cimas biparas, cada cime avent a la basa una bractèa oblonga e translucida, de color jaunenca. Los fruchs son de pichonas capsulas sèches et globuleuses.
Principales espècias
[modificar | Modificar lo còdi]
|
|
Una longevitat remarcabla
[modificar | Modificar lo còdi]
En Baissa Bavièra, un telh de grandas fuèlhas domina la plaça del vilatge de Ried. Selon Thomas Parkenham, autor del Torn del monde en 80 Arbres, es un dels mai bels arbres qu'a jamai vist. Pendent mai d'un sègle aquel arbre se nomenèt Wolframslinde, es a dire lo telh de Wolfram von Eschenbach, trobador autor de la version originala alemanda de Parzival que l'auriá inspirat per escriure los seus poèmas. segon las estimacions dels istorians, l'arbre auriá mil ans. Sembla que seriá un maximum, la fusta del telh essent tròp tendre per èsser resistant. Pasmens, a una capacitat de reviscol important que li permet de restablir una tèsta arrancada per una tempèsta. La majoritat dels tilhs passant gaire 400 ans, e los tilhs de grandas fuèlhas semblan èsser mai resistants[1],[2].
Usatges e proprietats
[modificar | Modificar lo còdi]Caracteristicas comunas de las fustas de telhs
[modificar | Modificar lo còdi]
La fusta de telh[3] es omogenèa, amb de fendilhas pauc marcadas. L'albenca e la fusta al còr son pas distinctes. Es jaunenc a rossenc, blancós o rosenc, a vegadas venat de verd amb de tacas medullaras. A una odor de posca.
La fusta es de pauca densitat per las espècias europèas, e mejana per aquels d'America del Nòrd. Es tendre e aisit de trabalhar, de ressar, tornar e escultar. Al secatge, se retracta fortament. Un còp sec e trabalhat, es plan estable. Aquela fusta es gaire duradissa e pas adaptadas a las utilizacions exterioras, mas es corrèctament duradissa a l'estat sèc.
En Euròpa, la fusta de Tilia cordata]] es mai apreciada qu'aquel del tilh de grandas fuèlhas, car lo darrièr es reputat mens tendre e mens resistant, la camba es sovent mai larga mas presentant de formas mens bèlas. Sens estudi scientific, es ara impossible de distinguir amb certitud de fusta de Tilia platyphyllos o Tilia cordata.
Presada per son omogeneitat e son trabalh aisit, la fusta de Tilia cordata conven gaire quand una fòrta resistança mecanica es necessari. Las utilizacion son:
- Tradicionalas: escultura, esclòps, espleches de cosinar e de dessenh (pincèls plans, gredon), bobinas de fials, plan d'estampariás, alumetas, mòtles de fondariá, mòbles, joguinas, caissas e aisinas divèrsas, luteria, bornats, protèsis, eca. Dins l'art sacrat ortòxe, lo telh es la sola fusta autorizada coma supòrt de las icònas.
- Contemporanèas: fusta d'ebenisteriá (partidas escultada), esculturas de tota mena, obrador de tornièr, gredon, placatges, pasta de papièr, pans de fibras e de particulas.
Lo carbon de fusta es avalorat pel dessenh e las proprietats filtrantas, es un combustible mediòcre mas de fòrta calor radianta[4]. Èra tanben utizat per la fabricacion de la pòlvera de fusil[5].
Cordariá
[modificar | Modificar lo còdi]S'utiliza la rusca intèrna per fabricar de ficèlas e Còrdas de granda qualitat.
Perfumariá
[modificar | Modificar lo còdi]Los coeissaires sabon distingar los parfums de las flors de telh de diferentas provenenças. La substáncia produsent la sentor, lo farnesol, foguèt descoberta a Züric en 1923 per Leopold Ruzicka, Prèmi Nobèl de quimia en 1939. Dempuèi, lo famesol ocup una granda plaça en perfumariá[6]. Per o extraire, s'utiza de flors secadas amb etèr de petròli. La concrèta obtenguda es verd escur e possedís un odor erbacèu de fen sec. L'absoluda es viscosa e verdenca[7].
Proprietats medicinalas
[modificar | Modificar lo còdi]Las flors
[modificar | Modificar lo còdi]
Las flors[8] del tilh comun tenon de mucilage, d'òlis essencials (38 %, que lo farnesol) de tanins, de glucosids, de gomas, de sucres, de manganès e de vitamina C. En tintura maira een infusion, son recomandadas[9] dins fòrça casses de trobles nervioses (cassièra, ànsia, neurastenia), de migrans, de gripa, et d’insomnias. Aquelas flors son d'antidepressors, d"euforisants e de sedatius. Serián tanben antispasmodicas, diaforeticas[10] e fasent lo sang mai fluide e favorizant la circulacion[11]. Amb dòsi máger, l'infusion ven excitanta e pòt causar d'insomnias[12]. Mas serán surestimadas[13] las capacitats del tilh per curar de vertadièras nevròsis o l'epilepsia.
La forma mai comun es l'infusion de flors secadas. En 1957, an de fòrta gripa en França, s'infusèt 500 tonas de flors de tilh (20 % de mai que la mejana). Los banhs calmants son tanben recomendats. En Euròpa, la tisana de tilh ne seriá utilizada sonque dempuèi lo sègle XVI[14].
En Provença, existís una vertadièra produccion industriala de flors de tilh dempuèi dos sègles, la culhida se fa tant suls arbres isolat que dins de plantacion talhadas e empeutada especificament. Las flors son secadas dins des secadors ostalièrs o de forns ont son mesclda de contunh. Quatre quilogramas frèsc donan un quilograma de flors secadas. Existís de cultivars particulars favorisant la resisténcia de las brancas al pés de las escalas. La culhida de Carpentràs, Comtat Venaicin, Auts Aups, Aups d'Auta Provença) es de las mai reputadas. Se cultiva lo tilh comun. Aquela region dona mai de 80 % de la produccion francesa (250 tonas). Realizada per seleccion empirica, la varietat « Benivay » (de Bénivay-Ollon a una bractèa mesurant de 15 a 20 cm. En 1985, prèp del Ventor, i a la Confrairiá dels Cavalièrs del Tilh de las Baroniás organisant la feira del Tilh, al Bois dei Baroniás[15],[16].
L'albenca
[modificar | Modificar lo còdi]Ara, l'albenca del Tilia platyphyllos e de Tilia cordata son considerat comme un drenaire general qu'interven especificament sul fètge e la vesicula biliara. Es utilizada en infusion, tintura maire o extrat aquòs. Es un coleretic[17]. Permet d'eliminar melhor las toxinas organicas e acids metabolics perturbators. Son accion epatotonica permet una filtracion melhora de las toxinas presentas dins lo sang e lor eliminacion dins l’intestin par la bila que lo volum e la difusion son aumentadas. Es considerada pel Professor Jean Valnet coma un dissolvent especific de l'acid uric e un diuretic remarcable. Es tanben un antispasmodic que permet de dissipar de migranas. A, encara, una accion suls fenomèns d'ipertension[18]. Los fitoteurapeutas lo donan contra los rumatismas aguts, e la crisis de gota, fa tanben partit de regims amagrissents[19],[20].
Los borrons
[modificar | Modificar lo còdi]
En gemmoterapia, se recomanda d'utilizar los borrons a pèna sortits a la prima, subretot aqueles de Tilia tomentosa. La dilucion omeopatica del macerat glicerinat de borrons es utilisada per curar la menopausa[21]. Segon P. Andrianne, «lo macerat glicerinat de tilh s'indic dins totes los cas d'insomnia, especialament pels enfants. Remarcaable drenaire del sistèma nerviòs, favoriza lo sòm mas n'aumenta tanben la durada. Sa presa regulara contribuís a destoxificar l'organisme, subretot del colesteròl e de l'acid uric, uricemia»[22]. De biais mai subtil, curriá los problèmas de tiroída, seriá antiinflammatòri e utisat dins de regims amagrissent[23].
Lo Doctor Bach, pels Elixirs florals utilisa lo borron de Tilia tomentosa per curar las « Penas d'Amors que se pensava eternals »[24].
Nectar, melat e pollèn
[modificar | Modificar lo còdi]
Los tilhs representan per las abelhs un apòrt important en nectar e pollèn en junh e julhet. Lo mel de tilh se culhís subretot en Romania. En França, se pren dins le bassin parisienc, en Jura e en Ocitània dins qualques luòcs dels Pirinèus, dels Alps e Massís Central. La secrecion de nectar es mai importanta per temps pauc umid e pro caud. Intensa e fòrça aviada, la melada s'acada en qualques jorns. De fach, la produccion es capriciosa.
Usatges alimentaris
[modificar | Modificar lo còdi]Las flors
[modificar | Modificar lo còdi]Lo tilh es conegut per las inflorescèncis parfumadas, que se fa infusions de gost agreable[25]. Etanben se'n pòt apondre a de saladas estivalasr[26].
La saba
[modificar | Modificar lo còdi]Amassada a la sortida dels borrons, la saba de tilh se la pòt veure de meteis biais qu'aquel del bèç. Es possible de ne far de siròp (operacion fastidiosa a causa de la flaca quantitat saccaròsi presenta dins la saba).[27].
Las fuèlhas
[modificar | Modificar lo còdi]Las fuèlhas jovas dels tilhs originaris d'Euròpa son comestibles crudas. Son un pauc mucilaginosas e na un gost agradable. Acompanhan aisidament una salada. Aquelas fuèlhas contenon de sucres intervertits, pro assimilables, quitament pels diabetics[28].
Las fuèlhas maduras, secadas, polverizada, criveladas, donan una farina verda fòrça nutritiva (rica en proteïnas) que foguèt utilisada pendent la Segonda Guèrra Mondiala. Un quilograma de fuèlhas fresas dona 300 gramas de farina. Mesclada a d'autras farinas se fa de pan o farinetas[29],[11].
Los fruchs
[modificar | Modificar lo còdi]Los fruchs contenon d'òli grasse qu'un mètge n'auriá fach apondent de fuèlhas un produch de gost semblant al chocolat[30] mas lo quimista prussian Andreas Margraff apitèt pas a ne reproduire tenta de reproduire.
Los fruchs torrats, fa un substitus de cafè[31].
Malautiás e parasits
[modificar | Modificar lo còdi]
.jpg)
Nòtas e referénciss
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ name="Rameau"
- ↑ "Pakenham"
- ↑ "Rameau">Flore forestière française Montagne ; J.-C. Rameau, D. Mansion G. Dumé, IDF, 1989
- ↑ "Rameau"
- ↑ "Domont"
- ↑ "Lieutaghi"
- ↑ Les arbres parfumeurs, Jean-Luc Ansel, Éd. Eyrolles, 2003
- ↑ Lieutaghi">Lieutaghi P. Livre des arbres, arbustes et arbrisseaux, Arles, Actes Sud, 2004
- ↑ "Ducerf">Guide ethnobotanique de Phytothérapie, Gérard Ducerf, Éditions Promonature, 2006
- ↑ Les plantes médicinales, Guide vert, Roberto Chiej (ISBN 2-263-00667-2)
- ↑ 11,0 et 11,1 Error de citacion : Balisa
<ref>incorrècta ; pas de tèxte per las referéncias nomenadasCouplan. - ↑ name="Couplan"
- ↑ name="Lieutaghi"
- ↑ name="Lieutaghi"
- ↑ "Lieutaghi"
- ↑ "Domont"
- ↑ "Couplan"
- ↑ "Couplan"
- ↑ "Ducerf"
- ↑ "Lieutaghi"
- ↑ "Ducerf"
- ↑ La gemmothérapie, Philippe Andrianne, Editions AMYRIS, 2004
- ↑ "Ducerf"
- ↑ "Ducerf"
- ↑ "Domont"
- ↑ "Couplan"
- ↑ "Couplan">Le régal végétal, Plantes sauvages comestibles, Vol I ; François Couplan, Ed Equilibres, 1989
- ↑ "Couplan"
- ↑ Error de citacion : Balisa
<ref>incorrècta ; pas de tèxte per las referéncias nomenadasDomont. - ↑ Jean-Baptiste de Monet de Lamarck, Encyclopédie méthodique : Botanique, vol. 7, Paris, Panckoucke, 1792, p. 677
- ↑ name="Couplan"
Vejatz tanben
[modificar | Modificar lo còdi]- Unter den Linden (« jols tilhs »), celèbra avenguda berlinesa
