Karjalan kieli

Karjalan kieli
Lyhyt nimi	карелаг
Valdivo	Ven'a  Suomi
Kotoisin	Suvi-Karjalan muakundu, Pohjas-Karjalan muakundu, Karjalan tazavaldu, Murmanskan aloveh, Tverin alue[d], Leningradin alue[d] и Karjalan historiallinen maakunta[d]
Lingvistinen typologia	SVO-kieli[d] и agglutinatiivinen kieli[d]
Kirjoitusjärjestelmä	latinalaiset aakkoset[d]
Puhujien määrä	35 600 hengi
UNESCO language status	3 selvästi uhanalainen[d]
Ethnologue language status	6b Threatened[d]
Wikimedia Incubator URL	incubator.wikimedia.org/wiki/Wp/krl
Wikimedien kielikod	krl
Mediafailat Wikiskluavul

Karjalan kieli on baltiekkusuomelaine kieli, kudai paistah Karjalas, Suomes da Ven'al. Sidä pagizou Karjalas 22 800 hengie (2002). Suurimbat karjalankielizet vähembistöt ollah Suomes da Ven'an Tveris.

Variatsii

Murdehet

Piäkirjutus: Karjalan kielen murdehet

Karjalan kieles eroitetah 3 piämurrehtu: liygi libo livvinkarjala (livvin kieli), lyydi (lyydin kieli) da varzinkarjal (varzinkarjalanmurreh), kuduah kuulutah vienankarjala, suvikarjala sego tverinkarjala (tiveri-karielan libo tverin karjalan kieli). Lyydin kieldy puaksuh pietäh omannu kielenny .

Livvikse paistah Karjalan Tazavallas enimyölleh Anuksen da Priäžän piirilöis sego Petroskois.

Lyydiläzien elopaikat ollah Oniegujärvin päivänlaskurannikol da Anuksen piiris.

Varzinkarjalastu piämurrehtu käytetäh Karjalan Tazavallan pohjazembil liygiläzis da lyydiläzis alovehil da sidä paici Tverin alovehil.

Kielenkäyttö

Joga kielen elokseh, mugaže i karjalan kielen elokseh, kuuluu kielele tarkoitettuloin tavoittehien täyttämine, kudamii on moni. Tärkimih niilöis kuulutah: olemine rahvahan kommunikatiivizennu välinehenny; olemine tiedovälinehenny; olemine esteetiekallizennu välinehenny.

Kuibo karjalan kieli täyttäy nämmii piätavoittehii?

Karjalazet ijän kaiken ollah paistu omah karjalan kieleh. Hyö jätettih oma kieli paistavakse nygyzile karjalazile sugupolvile. Tänäpäi karjalazet jatketah paista toine toizenke omal muamankielel. Sanottu merkiččöy sidä, gu karjalan kieli on ainos täyttänyh da jatkau kommunikatiivizen funksien täyttämisty.

Ku kerran karjalan kieldy opastetah kaikil opastustazoloil algajen päivykodilois yliopistoloih suate; ku kerran on olemas karjalankielizii lehtii da karjalan kieldy käytetäh raadivos da televiidenies; ku kerran karjalankielisty literatuurua on olluh enne da on nygöi, kudamua karjalazet lugietah da suajah tieduo lugemizen kauti, se merkiččöy sidä, gu karjalan kieli on täyttänyh da jatkau tiedofunksien täyttämisty.

Karjalan kielen rikkahus da kaunehus andau vallan kuvailla eloksen kaikkii puolii parahimah tabah. Sikse ei ole kummallistu, ku karjalan kielel on piästetty ilmah erilazii korgeitazozii da merkičyksen puoles syvii kirjutuksii. Se protsessu jatkuu tänäpäigi. Täs on kohtalleh mainita se, ku karjalazet lahjoitettih kul'tuurumuailmale verrattoman suuri da kallis lahju — oma suusanalline perindö — kalevalamittahizet runot. "Kalevala"-eepossua verdaillah muailmas Gomeran "Iliadah". Tämä kai merkiččöy sidä, gu karjalan kieli on täyttänyh da jatkau esteetiekallizen funksien täyttämisty.

Kielihistouries

Karjalan kieli on igivahnu kieli. Sen peräjuuret upotah syväle hämäräh muinažuoh. Kaikis suomi-ugrilazis kirjutettulois mustomerkilöis, midä on löydynyh täh aigah suate, karjalankielizet kirjutukset ollah toizekse vahnimat kogo suomi-ugrilazes kieliperehes (kaikis vahnimat ollah ungarinkielizet 1100-vuozisuan aigah kirjutetut tekstat). Karjalankielizet tuohikirjutukset, kudamii on löytty arheologat Suures Novgorodas, kuulutah 1200—1300 vuozisavoin aigoih. Kai toizet muinazet suomi-ugrilazet kirjutetut mustomerkit kuulutah myöhembih aigoih.

Kirjalližuon kehitys

Enzimäzet karjalankielizet kniigat on piästetty ilmah 1800-luvul. Vahnimat ilmestyttih vuozinnu 1804 da 1820. Net ollah kirikköh kuulujien tevoksien kiännökset ven'an kieles karjalakse. Algajen vuvves 1870 vuodeh 1939 suate oli ilmestynnyh vägi äijy karjalankielisty literatuurua. Ylen aktiivizesti painettih kniigoi vuozinnu 1931—1939, konzu karjalan kieldy ruvettih opastamah sego Karjalas, sego Tverin alovehel.

Karjalan kieli nygöi

Algajen vuvves 1990 Ven'an yhtehiskunnallizen poliitiekan muutoksen jälgeh se prosessu on ruvennuh elbymäh uvvessah. Aktiivizesti painetah karjalankielisty literatuurua. Sih joukkoh kuuluu ei vaiku kaunehliteratuuru, opastusliteratuuru da muu literatuuru, no i hengelline literatuuru. Karjalan kielel eripainoksinnu on piästetty ilmah kai Uvven Sanan piäozat. Kogonah yhteläzenny kniigannu Uuzi Sana ilmestyy vuvven 2003 algupuoles.

Karjalan kieli, kui i joga elävy kieli, on kehittyi sistiemu. Kielen kehitysty äijäl kannatetah opastuslaitokset, kai kommunikatiivizet viestivälinehet da toizet eloksen puolet. No parahači kielen kehitysty kannatetah rahvahan eloksen tavat da kul'tuuruperindöt.

Kirjaimikko

A a [aa]	B b [bee]	Č č [čee]	D d [dee]	Dž dž [džee]	E e [ee]	F f [ef]
G g [gee]	H h [hoo]	I i [ii]	J j [jii]	K k [koo]	L l [el]	M m [em]
N n [en]	O o [oo]	P p [pee]	R r [er]	S s [es]	Š š [šee]	Z z [zee]
Ž ž [žee]	T t [tee]	U u [uu]	V v [vee]	Y y [yy]	Ä ä [ää]	Ö ö [öö]

Aihies toiziel

• Karjalan kieli
• Karjalan gruammatikku
• Sanakniigu