ਪਰਬਤ ਲੜੀ
ਇੱਕ ਪਰਬਤ ਲੜੀ ਜਾਂ ਪਹਾੜ ਲੜੀ ਜਾਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਹੈ, ਇੱਕ ਲਾਈਨ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਹਾਈ ਮੈਦਾਨ ਨਾਲ ਜੁੜੀ। ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਜਾਂ ਪਹਾੜਬੰਦੀ ਪੱਟੀ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਲੜੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਰੂਪ, ਢਾਂਚਾ ਅਤੇ ਅਨੁਕੂਲਤਾ ਵਿੱਚ ਸਮਾਨਤਾ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਹੈ, ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਇੱਕ ਔਗੁਣ।[1] ਪਹਾੜੀ ਲੜੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭੂਗੋਲਿਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰੰਤੂ ਧਰਤੀ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਵਿਅਕਤੀ ਪਲੇਟ ਟੇਕਟੋਨਿਕਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਹਨ। ਸੋਲਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਉੱਤੇ ਮਾਊਂਟੇਨ ਰੇਂਜ ਵੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਗ੍ਰਹਿਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਮਾਊਂਟੇਨ ਦੀਆਂ ਸੀਮਾਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰਾਂ ਅਤੇ ਵਾਦੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕੋ ਪਹਾੜੀ ਲੜੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਹਾੜਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਢਾਂਚੇ ਜਾਂ ਪੈਟਰੋਲੋਜੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਵੱਖਰੇ ਔਗੈਸਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਅਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਧੂੜ ਚਾਦਰਾਂ, ਉਤਾਰਿਆ ਹੋਇਆ ਬਲਾਕ, ਗੁੱਛੇ ਪਹਾੜਾਂ ਅਤੇ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਭੂਮੀਫਾਰਮ ਦੇ ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੇ ਚੱਟਾਨਾਂ।
ਮੁੱਖ ਲੜੀਆਂ
[ਸੋਧੋ]ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਭੂਗੋਲਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਧਰਤੀ ਦੀ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਤਹ ਤੇ ਜਵਾਨ ਪਰਬਤ ਲੜੀ ਜਾਂ ਤਾਂ ਪੈਸੀਫਿਕ ਰਿੰਗ ਆਫ ਫਾਇਰ ਜਾਂ ਐਲਪਾਈਡ ਬੇਲਟ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ। ਪੈਸਿਫਿਕ ਰਿੰਗ ਆਫ ਫਾਇਰ ਵਿੱਚ ਐਂਡੀਜ਼ ਆਫ਼ ਸਾਊਥ ਅਮੈਰਿਕਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਨੂੰ ਕਾਮਚੈਟਕਾ, ਜਪਾਨ, ਤਾਈਵਾਨ, ਫਿਲੀਪੀਨਜ਼, ਪਾਪੂਆ ਨਿਊ ਗਿਨੀ, ਰਾਹੀਂ ਪੈਂਟੀਨਿਕ ਕੋਸਟ, ਅਲੂਟੀਅਨ ਰੇਂਜ ਦੇ ਨਾਲ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਕੋਰਡੇਲੀਰਾ ਰਾਹੀਂ ਲੰਘਦਾ ਹੈ।[2] ਐਂਡੀਜ਼ 7,000 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (4,350 ਮੀਲ) ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬੀ ਪਹਾੜੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[3]
ਅਲਾਪਾਈਡ ਬੈਲਟ ਵਿੱਚ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਪੂਰਬ ਏਸ਼ੀਆ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ, ਅਤੇ ਐਲਪਸ, ਸਪੇਨ ਅਤੇ ਐਟਲਸ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿੱਚ ਖਤਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।[4] ਬੈਲਟ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਯੂਰਪੀਅਨ ਅਤੇ ਏਸ਼ੀਆਈ ਪਹਾੜ ਰੇਣੀਆਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਪਹਾੜਾਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਾਊਂਟ ਐਵਰੇਸਟ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 8,848 ਮੀਟਰ (29,029 ਫੁੱਟ) ਉੱਚੀ ਅਤੇ ਚੀਨ ਅਤੇ ਨੇਪਾਲ ਵਿਚਕਾਰ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।[5]
ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਆਰਕਟਿਕ ਕੋਰਡੀਲੇਰਾ, ਯੂਆਰਲਾਂ, ਐਪੀਲਾਚੀਆਂ, ਸਕੈਂਡੀਨੇਵੀਅਨ ਪਹਾੜਾਂ, ਅਲਤਾਈ ਮਾਉਂਟੇਨਜ਼ ਅਤੇ ਹਿਜਾਜ਼ ਪਹਾੜ. ਜੇ ਪਹਾੜੀ ਲੜੀ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੇ ਝਰਨੇ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਖਿੱਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਰੇਗੇਜ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਮੀ ਲਗਾਤਾਰ ਪਹਾੜੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਬਣਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 65,000 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (40,400 ਮੀਲ) ਹੁੰਦੀ ਹੈ।[6]
ਜਲਵਾਯੂ
[ਸੋਧੋ]ਪਹਾੜਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਜਲਵਾਯੂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੀਂਹ ਜਾਂ ਬਰਫਬਾਰੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਹਵਾ ਦੇ ਪਹਾੜ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਹਾੜਾਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ, ਹਵਾ ਆਧੁਨਿਕ ਵਰਖਾ (ਬਾਰਸ਼ ਜਾਂ ਬਰਫ਼) ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਵਾ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਇਹ ਦੁਬਾਰਾ (ਏਡੀਆਬੈਟਿਕ ਲੈਪਸ ਰੇਟ ਅਨੁਸਾਰ) ਗਰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੁੱਕ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਮੀ ਨੂੰ ਲਾਹਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਕਸਰ, ਇੱਕ ਬਾਰਿਸ਼ ਦੀ ਸ਼ੈਡੋ ਇੱਕ ਸੀਮਾ ਦੇ ਨਿਕਾਸੀ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰੇਗਾ।
ਖਾਈ
[ਸੋਧੋ]ਮਾਊਂਟੇਨ ਦੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਕਠੋਰ ਤਾਕਤਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਢਾਹੁਣ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਖੁਰਦਲੀ ਪਹਾੜ ਲੜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਲਗਦੇ ਬੇਸਿਨਾਂ ਨੂੰ ਫਿਰ ਦੇ ਤਪਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਦੱਬੇ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਗਰਮ ਪੱਥਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਏ ਹਨ। ਖਾਈਆਂ ਦਾ ਕੰਮ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਪਹਾੜਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਪਹਾੜਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਪਹਾੜੀਆਂ ਅਤੇ ਮੈਦਾਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
ਕੋਲੋਰਾਡੋ ਦੇ ਰਾਕੀ ਮਾਉਂਟੇਨਜ਼ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸੇਨੋਜੋਇਕ ਅਪਲੀਫਾਈ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਚਾਈ ਲਗਭਗ 10,000 ਫੁੱਟ (3,000 ਮੀਟਰ) ਜਿਆਦਾਤਰ ਮੇਸੋਜ਼ੋਕੀ ਸਲਿਪਰੀਲ ਸਟਰਟਾ ਨੂੰ ਪਹਾੜੀ ਲੜੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਤੋਂ ਹਟ ਕੇ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੇਟ ਪਲੇਨਜ਼ ਵਿੱਚ ਰੇਤ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।[7] ਰੇਂਜ ਦੇ ਇਹ ਪੁੰਜ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਲੜੀ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵੱਧ ਰਹੀ ਸੀ। ਰੇਂਜ ਦੇ ਕੋਰ ਤੋਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੰਜ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅੱਗੇ ਵਧਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਹਟਾਏ ਗਏ ਭਾਰ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਆਈਸੋਸਟੇਟਕਲੀ ਐਡਜਸਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਨਦੀਆਂ ਨੂੰ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਹਾੜੀ ਲੜੀ ਦੀ ਹਵਾ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਿਰਾਇਆ ਕੱਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੰਢਿਆਂ ਦੀ ਢੋਆ-ਢੁਆਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਿਮੂਲੇਸ਼ਨ ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਪਹਾੜੀ ਬੈੱਲਟ ਟੈਕਨਟੋਨਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸਰਗਰਮ ਤੋਂ ਨਿਸ਼ਕਿਰਿਆ ਤੱਕ ਬਦਲਦੇ ਹਨ, ਕਟੌਤੀ ਦੀ ਦਰ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਘੁਲਣ ਵਾਲੇ ਛੋਟੇ ਕਣ ਹਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕਣ ਹਨ।[8]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ "Definition of mountain system". Mindat.org. Hudson Institute of Mineralogy. Retrieved 26 August 2017.
- ↑ Rosenberg, Matt. "Pacific Ring of Fire". About.com. Archived from the original on 2010-12-04. Retrieved 2018-05-21.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ Thorpe, Edgar (2012). The Pearson General Knowledge Manual. Pearson Education India. p. A-36.
- ↑ Chester, Roy (2008). Furnace of Creation, Cradle of Destruction. AMACOM Div American Mgmt Assn. p. 77.
- ↑ "Nepal and China agree on Mount Everest's height". BBC. 8 April 2010.
- ↑ "The mid-ocean ridge is the longest mountain range on Earth". US National Oceanic and Atmospheric Service. 11 Jan 2013.
- ↑ "A Guide to the Geology of Rocky Mountain National Park, Colorado". USGS. Archived from the original on 2012-10-24.
- ↑ Egholm, David L.; Knudsen, Mads F.; Sandiford, Mike (2013). "Lifespan of mountain ranges scaled by feedbacks between landsliding and erosion by rivers". Nature. 498 (7455): 475–478. doi:10.1038/nature12218.