Powiat olkuski
Powiat olkuski – powiat w Polsce w województwie małopolskim, utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Olkusz. Powiat położony w północno-zachodniej jego części, w obrębie czterech makroregionów geograficznych: Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, Wyżyny Śląskiej, Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej i Niecki Nidziańskiej, oraz pięciu mezoregionów: Wyżyny Olkuskiej, Wyżyny Częstochowskiej, Wyżyny Miechowskiej, Pagór Jaworznickich oraz Kotliny Siewierza[4].
| powiat | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
| Państwo | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||
| TERC |
1212 | ||||||||
| Siedziba | |||||||||
| Starosta |
Bogumił Sobczyk[1] | ||||||||
| Powierzchnia |
618,14[2] km² | ||||||||
| Populacja (31.12.2020) • liczba ludności |
| ||||||||
| • gęstość |
178,8 os./km² | ||||||||
| Urbanizacja |
50,24% | ||||||||
| Tablice rejestracyjne |
KOL | ||||||||
Adres urzędu: ul. Mickiewicza 232-300 Olkusz | |||||||||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||||||||
| |||||||||
Położenie na mapie województwa
| |||||||||
| Strona internetowa | |||||||||
| Biuletyn Informacji Publicznej | |||||||||
W skład powiatu wchodzą:
- gminy miejskie: Bukowno
- gminy miejsko-wiejskie: Olkusz, Wolbrom
- gminy wiejskie: Bolesław, Klucze, Trzyciąż
- miasta: Bukowno, Olkusz, Wolbrom
Według danych z 31 grudnia 2019 roku[5] powiat zamieszkiwało 111 217 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwało 110 900 osób[6].
Demografia
Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2005):
| Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| osób | % | osób | % | osób | % | |
| Ogółem | 114 426 | 100 | 58 547 | 51,17 | 55 879 | 48,83 |
| Miasto | 57 402 | 50,17 | 29 648 | 25,91 | 27 754 | 24,25 |
| Wieś | 57 024 | 49,83 | 28 899 | 25,26 | 28 125 | 24,58 |
- Piramida wieku mieszkańców powiatu olkuskiego w 2014 roku[7].
Największe miejscowości
| Miejscowość | Liczba mieszkańców | Powierzchnia | Gęstość | |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Olkusz | 35 737 | 25,65 km² | 1393 os./km² |
| 2 | Bukowno | 10 488 | 64,59 km² | 162,4 os./km² |
| 3 | Wolbrom | 8942 | 10,12 km² | 890 os./km² |
| 4 | Klucze | 5048 | ? | ? |
| 5 | Bolesław | 2500 | ? | ? |
| 6 | Chechło | 2000 | ? | ? |
| 7 | Jaroszowiec | 1700 | ? | ? |
| 8 | Osiek | 1500 | ? | ? |
| 9 | Gorenice | 1350 | ? | ? |
| 10 | Żurada | 1200 | ? | ? |
Historia
Początki powiatu (obwodu) olkuskiego związane są nierozerwalnie z górnictwem rud galmanu, które rozwinęło się tutaj po 1816 r. w ramach rządowego Dozorstwa Olkusko-Siewierskiego.
- Po raz pierwszy powiat olkuski utworzony został w 1810 r. jako jednostka administracyjna departamentu krakowskiego w rozszerzonym Księstwie Warszawskim. Istniał do 1815 r.
- W latach 1815–1841 jako obwód olkuski w województwie krakowskim (do 1837 r.), potem w guberni krakowskiej, przemianowanej następnie na kielecką. Od 1842 r. jako powiat olkuski, tożsamy terytorialnie z wcześniejszym obwodem.
- W latach 1845–1866 powiat w guberni radomskiej.
- W 1866 r. poważnie okrojony, m.in. poprzez wydzielenie powiatu będzińskiego. W latach 1867–1914 funkcjonował jako w przeważającej mierze rolniczy powiat guberni kieleckiej.
- W 1939 przed wybuchem wojny należał do województwa kieleckiego i zajmował 1364,6 km², zamieszkiwało go ok. 175 tys. ludności. Posiadał 2 gminy miejskie (Olkusz, Wolbrom), 1 osadę (Skała) i 13 gmin wiejskich, w sumie 198 miejscowości.
- W okresie okupacji hitlerowskiej zachodnia część powiatu wraz z Olkuszem, stanowiąca ok. 1/4 terytorium z ok. 30% ludności, została przyłączona do Rzeszy jako Landkreis Olkusz, Landkreis Olkusch i Landkreis Ilkenau. Pozostała, wschodnia część, o powierzchni 1015,2 km² i liczbie ludności 123 tys., weszła w skład Generalnego Gubernatorstwa i została przyłączona do starostwa miechowskiego, tworząc Landkommissariat, czyli komisariat ziemski w Wolbromiu. Planowano przywrócenie niemieckiej nazwy
- Rabsztyn: Rabenstein O.S.,
oraz zniemczenie polskich nazw miejscowości, np.
- Bolesław: Zinkberg,
- Ogrodzieniec: Bonerburg,
- Sławków: Schlockau,
- Żelazko: Eisenhübel,
- Zimnodół: Kaltengrund,
którego jednak nie przeprowadzono.
- Od 20 sierpnia 1945 do czasu reformy administracyjnej w 1975 leżał w północno-zachodniej części województwa krakowskiego i zajmował 1112 km², co stanowiło 7,3% powierzchni województwa. Graniczył od południa z powiatami Chrzanów i Kraków oraz z miastem Jaworzno, od wschodu z powiatem Miechów (województwo krakowskie), od północnego wschodu z powiatami Jędrzejów i Włoszczowa (województwo kieleckie), od północnego zachodu i zachodu z powiatami Zawiercie i Będzin (województwo katowickie).
Zmiany administracyjne powiatu olkuskiego
Powiat olkuski powstał 10 kwietnia 1810 r., jako część składowa departamentu krakowskiego w Księstwie Warszawskim.
- W 1815 roku po likwidacji Księstwa Warszawskiego, został połączony z powiatami pilickim i lelowskim w jeden duży obwód, w województwie krakowskim w ramach Królestwa Polskiego.
- W 1837 roku, przemianowano województwo krakowskie na gubernię krakowską.
- Z kolei w 1842 roku zmieniono obwody na powiaty a gubernię krakowską na gubernię kielecką.
- W 1845 roku powiat olkuski, znalazł się w nowo utworzonej guberni radomskiej.
- W 1867 roku po powstaniu styczniowym, wrócił do guberni kieleckiej, bez utworzonego powiatu będzińskiego, który przyłączono do guberni piotrkowskiej.
W odrodzonej Polsce został powołany w 1918 w województwie kieleckim. Składał się z dwóch miast Olkusz, Wolbrom od 1931 roku i 14 gmin Bolesław, Sławków, Rabsztyn, Dłużec, Ogrodzieniec, Kidów, Kroczyce, Pilica, Żarnowiec, Jangrot, Skała, Minoga, Cianowice i Sułoszowa
- 1 kwietnia 1939 r. odłączono z powiatu wieś Mostek, z gminy Jangrot i włączono do powiatu miechowskiego, gminy Szreniawa[8].
- Po II wojnie światowej 7 lipca 1945 r. doszło do zmiany przynależności wojewódzkiej, powiat przeszedł z województwa kieleckiego do województwa krakowskiego[9].
- W 1951 r. odłączono do powiatu zawierciańskiego gminę Kroczyce[10].
- Z powiatu wyłączono gromadę Sieciechowice i włączono ją do powiatu miechowskiego w roku 1955[11].
- Na podstawie rozporządzenia z 12.11.1955r odłączono z powiatu olkuskiego także gromady Giebło, Ogrodzieniec, Podzamcze i Ryczów i przyłączono do powiatu zawierciańskiego[12].
- Z kolei w 1958 r. z powiatu olkuskiego wyłączono gromady: Bębło, Biały Kościół i Przybysławice, które włączono do powiatu krakowskiego. Z powiatu wyłączono też wieś Lgota, z gromady Niesułowice i włączono do powiatu chrzanowskiego. Natomiast z powiatu miechowskiego do olkuskiego włączono gromady: Jeżówka, Wierzchowisko i Poręba Górna[13].
- W 1962 r. z powiatu olkuskiego wyłączono wieś Wierzbie i przyłączono do powiatu miechowskiego[14].
- W 1968 r. z powiatu miechowskiego, z gromady Wysocice wyłączono wieś Gołyszyn i włączono do powiatu olkuskiego, do gromady Minoga[15].
- W 1973 r. Dokonano powiększenia miasta Olkusza o wieś Pomorzany oraz części wsi Sieniczno, Olewin, Witeradów i Żurada[16].
- 1 czerwca 1975 r. zostały zlikwidowane powiaty. Wprowadzono dwu stopniowy podział terytorialny kraju. Miasto Olkusz oraz gminy: Olkusz, Klucze, Bukowno, Sławków, Wolbrom, Pilica i Żarnowiec przeszły do województwa katowickiego. Natomiast gminy: Przeginia, Sułoszowa, Jerzmanowice, Trzyciąż oraz Skała pozostały w nowym województwie miejskim krakowskim[17].
- W 1991 r. została podzielona gmina Bukowno, na miejską Bukowno i gminę Bolesław[18]. Natomiast od 1 stycznia 1992 r. dokonano połączenia gmin miejskich i wiejskich w jedną jednostkę terytorialną. Dotyczyło to Olkusza i Wolbromia[19].
- Od 1 stycznia 1999 r. wprowadzono trójstopniowy podział administracyjny kraju. Gminy: Olkusz, Wolbrom, Bukowno, Sławków, Bolesław i Klucze weszły w skład województwa małopolskiego[20] Równocześnie utworzono ponownie powiat olkuski, składający się z miast Bukowno, Sławków; miasta i gminy Olkusz, Wolbrom oraz gmin: Bolesław, Klucze, Trzyciąż[21]. Natomiast nie weszły w skład powiatu olkuskiego gminy: Jerzmanowice-Przeginia, Sułoszowa, Skała, Pilica i Żarnowiec, które przed likwidacją powiatu wchodziły w jego skład.
- Od 1 stycznia 2002 r. wyłączono z województwa małopolskiego i powiatu olkuskiego miasto Sławków, które zostało włączone do województwa śląskiego i powiatu będzińskiego[22].
Geografia
Park Krajobrazowy Orlich Gniazd w granicach województwa małopolskiego obejmuje wyłącznie obszar Powiatu Olkuskiego (gminy Klucze, Olkusz, Trzyciąż i Wolbrom) o powierzchni 12 688 ha. Przebiega tędy Szlak Orlich Gniazd. Powiat leży w zachodniej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Do ciekawych miejsc należy również Pustynia Błędowska.
Religia
Oprócz katolików skupionych w 30 parafiach, istnieje na zachodzie powiatu liczna grupa wyznawców religii polskokatolickiej w parafiach w Bukownie, Bolesławiu i Małobądzu. Inna dość liczna grupa (ok. 1000) to Świadkowie Jehowy w 9 zborach (w tym grupie ukraińskojęzycznej), z własnymi Salami Królestwa w Olkuszu, Krążku k. Bukowna, Wolbromiu i Kluczach[23][24][25][26][27][28].
Poza tym mieszkają również m.in. zielonoświątkowcy, Adwentyści Dnia Siódmego czy epifaniści.
Sąsiednie powiaty
- powiat miechowski
- powiat krakowski
- powiat chrzanowski
- powiat będziński (śląskie)
- powiat zawierciański (śląskie)
- Dąbrowa Górnicza (śląskie)
- Jaworzno (śląskie)
Przypisy
<references> [4] [2] <references>
- ↑ Patrycja Dziadosz, Olkusz. Bogumił Sobczyk został nowym Starostą Olkuskim. Paweł Piasny został odwołany ze swojej funkcji [online], Gazeta Krakowska, 12 czerwca 2019 [dostęp 2019-06-13] (pol.).
- ↑ a b Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
- ↑ Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20].
- ↑ a b Geoserwis mapy [online], Geoserwis GDOŚ [dostęp 2024-11-04] (pol.), Folder „Inne dane środowiskowe”, warstwa „Mezoregiony fizycznogeograficzne”.
- ↑ l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019.
- ↑ GUS, TABL. II. LUDNOŚĆ, RUCH NATURALNY ORAZ MIGRACJE LUDNOŚCI WEDŁUG POWIATÓW W PIERWSZYM PÓŁROCZU 2020 R., 30 czerwca 2020.
- ↑ Powiat olkuski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Dz.U. z 1939 r. nr 24, poz. 157.
- ↑ Dz.U. z 1945 r. nr 27, poz. 167.
- ↑ Dz.U. z 1950 r. nr 48, poz. 437.
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 252.
- ↑ Dz.U. z 1955 r. nr 45, poz. 297.
- ↑ Dz.U. z 1957 r. nr 59, poz. 312.
- ↑ Dz.U. z 1961 r. nr 50, poz. 267.
- ↑ Dz.U. z 1968 r. nr 18, poz. 114.
- ↑ Dz.U. z 1972 r. nr 50, poz. 327.
- ↑ Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92.
- ↑ Dz.U. z 1991 r. nr 2, poz. 9.
- ↑ Dz.U. z 1991 r. nr 87, poz. 397.
- ↑ Dz.U. z 1998 r. nr 96, poz. 603.
- ↑ Dz.U. z 1998 r. nr 103, poz. 652.
- ↑ Dz.U. z 2001 r. nr 62, poz. 630.
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2019-12-13].
- ↑ * Paweł Mocny, Świadkowie Jehowy wznawiają zebrania stacjonarne w powiatach olkuskim, oświęcimskim, wadowickim i chrzanowskim [online], olkusz.naszemiasto.pl, 7 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-07].
- ↑ Świadkowie Jehowy w Wolbromiu i Miechowie wznawiają spotkania na żywo [online], wieści.info.pl, 9 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-09].
- ↑ Świadkowie Jehowy wznawiają spotkania na żywo [online], przeglad.olkuski.pl, 8 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-08].
- ↑ Paweł Mocny, Obchody Pamiątki śmierci Jezusa Chrystusa 2022. Uroczystości odbędą się w pow. olkuskim, wadowickim, oświęcimskim i chrzanowskim [ZDJĘCIA] [online], olkusz.naszemiasto.pl, 15 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-15].
- ↑ Świadkowie Jehowy w Olkuszu i Bukownie wznawiają publiczną działalność [online], przeglad.olkuski.pl, 27 czerwca 2022.