Aragonia

Aragonia (hiszp. i arag. Aragón, kat. Aragó) – wspólnota autonomiczna i region historyczny w północno-wschodniej Hiszpanii. Region historyczny Aragonii obejmuje środkową część biegu Ebro. Pełna nazwa hiszpańska brzmi "Comunidad Autónoma de Aragón".

Aragonia

Aragón

wspólnota autonomiczna
Herb Flaga
Hymn: Hymn Aragonii
Państwo	Hiszpania
Siedziba	Saragossa
Data powstania	16 sierpnia 1982
Prezydent	Jorge Azcón (od 2023)
Powierzchnia	47 719 km²
Populacja (2012) • liczba ludności	1 376 654
• gęstość	28,89 os./km²
Języki urzędowe	hiszpański, aragoński (luenga propia), kataloński (llengua pròpia)
Liczba przedstawicieli w parlamencie
Liczba senatorów	12
Liczba posłów	13
Położenie na mapie Hiszpanii
Strona internetowa

Aragonia graniczy na północy z Francją, na wschodzie z Katalonią, na południu z Walencją, a na zachodzie z Kastylią-La Manchą, Kastylią i Leónem, La Rioja i Nawarrą. Składa się z trzech prowincji – Saragossa, Huesca i Teruel oraz 33 comarcas (powiaty). Region jest górzysty, przecięty rzeką Ebro.

Królestwo Aragonii wraz z Hrabstwem Barcelony (Katalonia), Królestwem Walencji i Królestwem Majorki tworzyło historyczną Koronę Aragonii. Od 1978 jest wspólnotą autonomiczną Hiszpanii. Stolicą Aragonii jest Saragossa. 23 kwietnia obchodzone jest dzień Świętego Jerzego (San Jorge), będący dniem Aragonii.

Nazwa

Nazwa Aragonii pochodzi od rzeki Aragón, która wypływa z Pirenejów i uchodzi do Ebro. Jej nazwa pochodzi z kolei z czasów przedrzymskich, prawdopodobnie z indoeuropejskiego rdzenia *ar oznaczającego płynącą wodę.

Demografia

Ludność stolic prowincji:

• Saragossa – 647 373 mieszkańców
• Huesca – 52 059 mieszkańców
• Teruel – 33 238 mieszkańców

Inne miejscowości:

• Calatayud – 20 263 mieszkańców
• Ejea de los Caballeros – 16 941 mieszkańców
• Monzón – 15 806 mieszkańców
• Barbastro – 15 778 mieszkańców
• Alcañiz – 15 130 mieszkańców
• Utebo – 14 037 mieszkańców
• Fraga – 13 284 mieszkańców
• Jaca – 12 553 mieszkańców
• Tarazona – 10 875 mieszkańców
• Sabiñánigo – 9023 mieszkańców
• Binéfar – 8890 mieszkańców
• Caspe – 8206 mieszkańców
• Ateca – 2000 mieszkańców

Źródło INE (Instituto Nacional de Estadística), z 1 stycznia 2005.

Zgodnie ze spisem z 1991 Aragonię zamieszkiwało 1 178 000 osób, co stanowiło 2,95% całkowitej ludności Hiszpanii. Gęstość zaludnienia wynosiła 25,2 os./km².

W 2005 liczba ludności wzrosła do 1 269 027 osób.

Historia

Brama w Daroca

W starożytności ziemie późniejszej Aragonii wchodziły w skład rzymskiej prowincji Hispania Tarraconensis. Od V wieku opanowana została przez Wizygotów. W 795 roku w północnej części dzisiejszej Aragonii powstała Marchia Hiszpańska, natomiast południowa część znajdowała się pod panowaniem Maurów.

Królestwo Aragonii powstało w 1035, wraz z objęciem władzy przez Ramiro I. Aragonia rozpoczęła ekspansję na południe, aby wyprzeć Maurów z Półwyspu Iberyjskiego. Na skutek tej ekspansji zajęła Baleary i Walencję. W XIV wieku Francja wypiera Katalończyków z Prowansji, zmuszając ich do ekspansji w basenie Morza Śródziemnego. W 1412 bezpotomnie umiera ostatni kataloński król Barcelony, a na tron wstępuje Ferdynand I. W 1479 Aragonia tworzy z Kastylią królestwo Hiszpanii. Podczas wojny francusko-hiszpańskiej 1808–1809 w Aragonii miały miejsce zacięte walki w obronie Saragossy.

Prezydenci wspólnoty autonomicznej

• 1983–1987: Santiago Marraco (PSOE)
• 1987–1991: Hipólito Gómez de las Roces (PAR)
• 1991–1993: Emilio Eiroa (PAR)
• 1993–1995: José Marco (PSOE)
• 1995–1995: Ramón Tejedor (PSOE), p.o.
• 1995–1999: Santiago Lanzuela Marina (PP)
• 1999–2011: Marcelino Iglesias (PSOE)
• 2011–2015: Luisa Fernanda Rudi Ubeda (PP)
• od 2015: Javier Lambán (PSOE)

Język

W Aragonii mówi się głównie w języku kastylijskim, będącym językiem oficjalnym. W niektórych miejscach używa się także aragońskiego i zachodniego katalońskiego:

• Język kastylijski jest językiem oficjalnym i używanym na całym terytorium aragońskim, posiada on pewną odmienność dialektyczną (dialekt aragońsko-kastylijski), która wynika z kontaktu z językiem aragońskim, dominującym na tym obszarze do XV wieku, od kiedy to zaczęła się dominacja kastylijskiego.
• Język aragoński jest używany w małych miejscowościach prowincji Huesca, pewne jego ślady pozostały w języku mówionym w prowincjach Zaragoza i Teruel, a także poza Aragonią w La Rioja i Nawarra.
• Język kataloński jest używany w niektórych powiatach wschodniej części Aragonii, które tworzą tzw. "Franję" (Franja de Levante).

Zobacz też

• Królestwo Aragonii
• władcy Aragonii