Dąb bezszypułkowy

Dąb bezszypułkowy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bukowce
Rodzina	bukowate
Rodzaj	dąb
Gatunek	dąb bezszypułkowy
	Nazwa systematyczna
	Quercus petraea (Matt.) Liebl.; Fl. Fuld. 403 1784
Synonimy
	Quercus adriatica Gand. (nom. inval.); Quercus anglica Gand. (nom. inval.); Quercus approximata Gand. (nom. inval.); Quercus arnasensis Gand. (nom. inval.); Quercus arrecta Gand. (nom. inval.); Quercus attenuata Gand. (nom. inval.); Quercus ballica Gand. (nom. inval.); Quercus borealis Gand. (nom. inval.); Quercus brachylobus Gand. (nom. inval.); Quercus brevipedunculata Cariot & St.-Lag.; Quercus brumalis Gand. (nom. inval.); Quercus calcarea Troitsky; Quercus calcicola Gand. (nom. inval.); Quercus collivaga Gand. (nom. inval.); Quercus columbaria Vuk.; Quercus conformis Gand. (nom. inval.); Quercus coriacea Bechst.; Quercus coriascens Gand. (nom. inval.); Quercus coronensis Schur; Quercus decipiens Behlen; Quercus dispar Raf.; Quercus druidica Gand. (nom. inval.); Quercus dumetorum Gand. (nom. inval.); Quercus durinus Raf.; Quercus eboracensis Gand. (nom. inval.); Quercus eminens Gand. (nom. inval.); Quercus erythroneura Vuk.; Quercus esculus L.; Quercus gallica Gand. (nom. inval.); Quercus glaucina Gand. (nom. inval.); Quercus gothica Gand. (nom. inval.); Quercus granitica Gand. (nom. inval.); Quercus hypoleuca Gand. (nom. inval.); Quercus imponens Gand. (nom. inval.); Quercus insularis Gand. (nom. inval.); Quercus jactata Gand. (nom. inval.); Quercus juncta Gand. (nom. inval.); Quercus juvenilis Gand. (nom. inval.); Quercus lanciloba Gand. (nom. inval.); Quercus latifida Gand. (nom. inval.); Quercus lephrella Gand. (nom. inval.); Quercus limitanea Gand. (nom. inval.); Quercus longiaristata Gand. (nom. inval.); Quercus longipetiolata Schur; Quercus marmarophila Gand. (nom. inval.); Quercus mas Thore; Quercus mediocris Gand. (nom. inval.); Quercus mespilifolia Wallr.; Quercus moderata Gand. (nom. inval.); Quercus oblita Gand. (nom. inval.); Quercus ovalis Gand. (nom. inval.); Quercus pedunculata f. angustifolia Cout.; Quercus pedunculata f. brevipedunculata Cout.; Quercus pedunculata f. longipedunculata Cout.; Quercus pedunculata f. subocculata Cout.; Quercus peraffinis Gand.; Quercus petiolata Schur; Quercus petraea f. angulata (Vuk.) C.Vicioso; Quercus petraea subsp. austrotyrrhenica Brullo, Guarino & Siracusa; Quercus petraea f. emarginata C.Vicioso; Quercus petraea f. globosa (Borbás) C.Vicioso; Quercus petraea f. grandedentata Brujic; Quercus petraea f. heuffelii Mátyás; Quercus petraea var. laciniata (Lam.) C.Vicioso; Quercus petraea f. lobulosa (O.Schwarz) C.Vicioso; Quercus petraea var. macrocarpa Vuk. ex Asch. & Graebn.; Quercus petraea f. macrocarpa (Vuk. ex Asch. & Graebn.) Soó; Quercus petraea subsp. mas (Thore) C.Vicioso; Quercus petraea var. mespilifolia (Wallr.) Geerinck; Quercus petraea f. microbalanos Soó; Quercus petraea f. microcarpa Cristur.; Quercus petraea f. minima Cristur.; Quercus petraea subsp. petraea; Quercus petraea f. pinnata (C.K.Schneid.) C.Vicioso; Quercus petraea f. platyphylla (Lam.) O.Schwarz; Quercus petraea var. platyphylla (Lam.) C.Vicioso; Quercus petraea f. salicifolia Brujic; Quercus proximellla Gand. (nom. inval.); Quercus regalis Burnett ex Endl.; Quercus remotiuscula Gand. (nom. inval.); Quercus robur var. communis A.DC.; Quercus robur var. laciniata Lam.; Quercus robur var. mespilifolia Wallr.; Quercus robur var. petraea Matt.; Quercus robur var. platyphylla Lam.; Quercus robur subsp. sessiliflora (Salisb.) A.DC.; Quercus robur var. sessiliflora (Salisb.) Wahlb.; Quercus robur var. sessilis Martyn; Quercus sarcolepis Gand. (nom. inval.); Quercus sessiliflora Salisb.; Quercus sessiliflora f. angulata Vuk.; Quercus sessiliflora var. angustata Zapal.; Quercus sessiliflora f. bolleana Asch.; Quercus sessiliflora f. castanoides Vuk.; Quercus sessiliflora var. coriacea (Bechst.) Gürke; Quercus sessiliflora f. crassifolia Vuk.; Quercus sessiliflora var. decipiens Bechst.; Quercus sessiliflora var. fruticosa Schur; Quercus sessiliflora var. glabra Borbás; Quercus sessiliflora var. globosa Borbás; Quercus sessiliflora f. lobulata Christ; Quercus sessiliflora var. longicarpa Schur; Quercus sessiliflora var. longifolia Dippel; Quercus sessiliflora f. pinnata C.K.Schneid.; Quercus sessiliflora var. platyphylla (Lam.) DC.; Quercus sessiliflora var. sphaerocarpa (Vuk.) Gürke; Quercus sessiliflora var. sublobata (Kit.) Nyman; Quercus sessiliflora var. subtubulosa Schur; Quercus sessiliflora f. undulata Vuk.; Quercus sessilis Ehrh. ex Schur; Quercus sessilis var. acutiloba Olson ex A.Camus; Quercus sessilis var. angulata (Vuk.) Beck; Quercus sessilis var. columbaria (Vuk.) Borbás; Quercus sessilis var. coronensis (Schur) Asch. & Graebn.; Quercus sessilis var. decipiens (Bechst.) C.K.Schneid.; Quercus sessilis var. erythroneura (Vuk.) Asch. & Graebn.; Quercus sessilis var. fruticosa (Schur) Asch. & Graebn.; Quercus sessilis var. glabrata Schur; Quercus sessilis var. globosa Asch. & Graebn.; Quercus sessilis var. laciniata (Lam.) C.K.Schneid.; Quercus sessilis var. longicarpa (Schur) Asch. & Graebn.; Quercus sessilis var. longifolia (Dippel) C.K.Schneid.; Quercus sessilis var. longipedunculata Moss; Quercus sessilis var. louettei Petz. & G.Kirchn.; Quercus sessilis var. macrocarpa Asch. & Graebn.; Quercus sessilis var. mespilifolia (Wallr.) Koehne; Quercus sessilis var. microbalana Lojac.; Quercus sessilis var. microbalanos Boreau; Quercus sessilis var. pendula C.K.Schneid.; Quercus sessilis var. petiolata Asch. & Graebn.; Quercus sessilis f. pinnatifida Medw.; Quercus sessilis var. platyphylla (Lam.) Rouy; Quercus sessilis var. puigi Sennen ex A.Camus; Quercus sessilis var. spathulifolia (Vuk.) Asch. & Graebn.; Quercus sessilis var. sphaerocarpa (Vuk.) Asch. & Graebn.; Quercus sessilis var. sphaerocarpa Moss; Quercus sessilis var. stenophylla Zabel ex A.Camus; Quercus sessilis f. sublobata (Kit.) C.K.Schneid.; Quercus sessilis var. sublobata (Kit.) Asch. & Graebn.; Quercus sessilis var. subtubulosa (Schur) Asch. & Graebn.; Quercus sessilis var. undulata (Vuk.) Asch. & Graebn.; Quercus slavorum Gand. (nom. inval.); Quercus spathulifolia Vuk.; Quercus sphaerocarpa Vuk.; Quercus strangulata Gand. (nom. inval.); Quercus sublobata Kit.; Quercus sublobata var. sublobata; Quercus suecica Gand. (nom. inval.); Quercus talenceana Gand. (nom. inval.); Quercus vukotinovicii Gand. (nom. inval.); Quercus wahusiensis Gand. (nom. inval.); Quercus zagrabiensis Gand. (nom. inval.);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Dąb bezszypułkowy (Quercus petraea (Matt.) Liebl.) – gatunek drzewa liściastego z rodziny bukowatych. Występuje naturalnie w Europie Środkowej, Irlandii, Wielkiej Brytanii, południowej Skandynawii, aż po tereny Włoch i Bułgarii. W Polsce występuje rzadziej od dębu szypułkowego – ma w Polsce swoją północno-wschodnią granicę zasięgu.

Morfologia

Kwiaty

Owoce

Liście

Pokrój: Korona drzewa szerokojajowata, z czasem rozrasta się na szerokość.
Pień: Osiąga 40 m wysokości, zazwyczaj prosty, z wiekiem często staje się poskręcany. Kora u młodych drzew jest gładka, z czasem staje się szorstka, podłużnie bruzdowata, szarobrązowa.
Pąki: Szczytowe są jajowate, obłe. Pąki boczne słabo odchylone od pędu. Łuski brązowe, ciemnobrązowo obrzeżone, pokryte srebrzystym meszkiem.
Liście: Długości 5–14 cm, ustawione skrętolegle. Blaszka liścia z 5–8 zatokowato zaokrąglonymi klapami, z krótkim ogonkiem. Klapy blaszki regularne, niezbyt głęboko wcięte. Kształt nasady blaszki liściowej klinowaty. Młode liście pokryte puszystymi włoskami, które z czasem zanikają, pozostając tylko na spodzie blaszki. Nerwy boczne dochodzą prawie wyłącznie do szczytów klap.
Kwiaty: Kwiaty męskie tworzą zielonkawe, zwisające kotki. Kwiaty żeńskie, siedzące na szypułkach do 10 mm długich, są również zielonkawe, występują pojedynczo lub zebrane po 5.
Owoce: Orzech nazywany żołędziem. Długość 16–35 mm, grubość 8–16 mm. Najgrubsza część w 1/3 długości, rzadziej w połowie. Znamię wypukłe, szczyt zaostrzony (nie da się go ustawić pionowo^[5]). Miseczka obejmuje tylko żołądź. Dojrzały żołądź jest podługowato-owalny, zwykle jednolicie ciemnobrunatny. Waga 1000 sztuk w granicach 1,5-5 kg. W 1 kg mieści się ich 132 do 650 sztuk.

Najgrubszy dąb bezszypułkowy na gruntach w zarządzie Lasów Państwowych rośnie w nadleśnictwie Skierniewice i ma obwód 609 cm^[6]. Najstarszy okaz w Polsce rośnie w Turawie w województwie opolskim i ma 369 lat^[7].

Biologia i ekologia

Las z dębem bezszypułkowym w Szkocji

Kwitnie ok. 2 tygodnie później niż dąb szypułkowy. Gatunek jednopienny. Drzewo zaczyna owocować w wieku 40–50 lat, a gdy rośnie w zwarciu jeszcze później.

Preferuje klimat umiarkowany, łagodny i wilgotny. Tworzy czyste dąbrowy i lasy mieszane z innymi gatunkami dębów, kasztanem, bukiem i grabem. Najlepiej rośnie na glebach piaszczysto-gliniastych, lekko kwaśnych. Najwyżej stwierdzone występowanie - Alpy i Pireneje - 1800 m n.p.m., góry Elbrusu w Azji - 2400 m n.p.m. W Polsce na ogół nie przekracza wysokości 550 m n.p.m. Najwyżej odnotowano go w Gorcach – 750 m n.p.m.

Zmienność

W obrębie tego gatunku oprócz podgatunku nominatywnego wyróżniono trzy podgatunki^[3]:

Quercus petraea subsp. huguetiana Franco & G.López
Quercus petraea subsp. iberica (Steven ex M.Bieb.) Krassiln.
Quercus petraea subsp. pinnatiloba (K.Koch) Menitsky

Tworzy mieszańce z dębem omszonym i d. szypułkowym (Quercus x rosacea Bechst. = Q x intermedia Boenn.)^[8].

Zastosowanie

Drewno dębu bezszypułkowego, nieco bardziej miękkie i lżejsze niż dębu szypułkowego, jest jednym z najbardziej cenionych gatunków drewna i jest powszechnie wykorzystywane. Biel średnio twardy, o barwie biało-żółtawej. Twardziel zdecydowanie ciężka, odporna na ścieranie, bardzo twarda (może przewyższać twardością nawet drewno bukowe), barwy brunatnej. Dostarcza szczególnie cennego drewna, używanego do budowy okrętów, wytwarzania mebli i klepek podłogowych, sklejki i płyt wiórowych. Szczególnie nadaje się do budownictwa wodnego ze względu na swoją dużą wytrzymałość na gnicie. Wykorzystuje się je także do budowy antałków, w których leżakują cenne alkohole.
Roślina lecznicza: Ma podobne własności i zastosowanie jak dąb szypułkowy.

Szkodniki i choroby

Patrz dąb szypułkowy

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-03-18] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Quercus petraea (Matt.) Liebl.. The Plant List. [dostęp 2017-03-18]. (ang.).
↑ Quercus petraea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Tadeusz Andrzejczyk: Dąb szypułkowy i bezszypułkowy - hodowla. PWRiL 2009
↑ Najgrubsze drzewa w lasach państwowych. [dostęp 2007-11-17].
↑ Instytut Technologii drewna. [dostęp 2007-11-17].
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

Linki zewnętrzne

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-03-18] (ang.).

[tpl-3] Quercus petraea (Matt.) Liebl.. The Plant List. [dostęp 2017-03-18]. (ang.).

[iucn-4] Quercus petraea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[5] Tadeusz Andrzejczyk: Dąb szypułkowy i bezszypułkowy - hodowla. PWRiL 2009

[6] Najgrubsze drzewa w lasach państwowych. [dostęp 2007-11-17].

[7] Instytut Technologii drewna. [dostęp 2007-11-17].

[8] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]