Inuktitut

Inuktitut (ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ inuktitut, dosł. język ludzi albo „nasz język”), język eskimoski – język z rodziny eskimo-aleuckiej, używany głównie w Kanadzie. Z punktu widzenia typologii jest to język aglutynacyjny.

ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ
Inuktitut

Obszar	Kanada
Liczba mówiących	około 30 tys.
Pismo/alfabet	łacińskie, inuickie
Klasyfikacja genetyczna
Języki eskimo-aleuckie Języki eskimoskie Języki inuickie Inuktitut
Status oficjalny
język urzędowy	Alaska, Nunavut, Nunavik, Terytoria Północno-Zachodnie, Nunatsiavut (Kanada)
Organ regulujący	Inuit Tapiriit Kanatami
Kody języka
ISO 639-1	iu
ISO 639-2	iku
ISO 639-3	iku
IETF	iu
Ethnologue	iku
GOST 7.75–97	инк 217
SIL	IKU
Występowanie
Zasięg różnych dialektów inuktitut
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Słownik języka inuktitut w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Dwujęzyczny znak drogowy w Iqaluit

Jako język urzędowy funkcjonuje w Nunavut i Terytoriach Północno-Zachodnich, a także częściowo w Quebecu oraz Nowej Fundlandii i Labradorze. Na Grenlandii językiem urzędowym jest kalaallisut, który jest przez niektórych uważany za jeden z dialektów inuktitut.

Fonetyka inuktitut

Samogłoski

Inuktitut posiada trzy samogłoski (a, i oraz u). Dzielą się one na długie i krótkie, tj. samogłoska może być pojedyncza, krótka /a/ lub podwojona, długa /aː/. W alfabecie łacińskim długie samogłoski są zapisywane podwójnie (aa, ii, uu). Istnieje jeszcze jedna dwugłoska, ai, która jest liczona jako jedna litera.

W języku inuktitut zróżnicowana jest wymowa samogłosek. Np. na Grenlandii literę i czyta się /i/, lecz w północnej Kanadzie jest już ona wymawiana /ə/, a na Alasce, gdzie są tylko dwie samogłoski, i jest wymawiane /a/.

Spółgłoski

W języku inuktitut występuje piętnaście spółgłosek (p, t, k, q, s, v, l, j, g, c, m, n oraz ng /ŋ/). W niektórych dialektach występują jeszcze dwie: /ɬ/, zapisywane jako ł (lub, w razie braku odpowiednich czcionek, znakiem &), oraz wydłużone ng /ŋː/, zapisywane jako nng.

S wymawia się /sl/. Spółgłoski: m, n oraz ng zaliczają się do spółgłosek nosowych.

Akcent i intonacja

W języku inuktitut bardzo ważna jest intonacja i akcent, bowiem postawienie akcentu w złym miejscu może zmienić znaczenie wypowiadanego zdania. Odpowiednia intonacja jest bardzo ważna przy zadawaniu pytań. Przedłużona głoska na końcu zdania powoduje przekształcenie go w zdanie pytające, działa tak jak polskie czy na jego początku. Przykład:

Inuktitut uqaqtuq.	(ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ ᐅᖃᖅᑐᖅ)	Ona umie mówić w inuktitut.
Inuktituk uqatuuq?	(ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ ᐅᖃᖅᑑᖅ)	Czy ona umie mówić w inuktitut?

Gramatyka

Jest to język typu SOV, tj. zdanie ma konstrukcję podmiot+dopełnienie+orzeczenie. Zdanie Ja oglądałem ten film brzmiałoby Ja ten film oglądałem. Podobną konstrukcję mają m.in. języki chińskie. Inuktitut jest językiem polisyntetycznym – tworzenie zdania polega na dodawaniu do słowa – czasownika lub rzeczownika – specjalnych sufiksów albo prefiksów, które określają osobę, czas itp. Przykładowo w inuktitut nie ma słowa ja. Aby określić, że daną czynność wykonuje pierwsza osoba liczby pojedynczej, dodaje się końcówkę -nga, -ngai lub inną. Można tym sposobem tworzyć bardzo długie, praktycznie niekończące się słowa, np.:

Quviasuktunga tamaaniinnama	(ᖁᕕᐊᓱᒃᑐᖓ ᑕᒫᓃᓐᓇᒪ)	Jestem szczęśliwy, że jestem tutaj.
Pariliarumaniralauqsimanngittunga	(ᐸᕆᓕᐊᕈᒪᓂᕋᓚᐅᖅᓯᒪᙱᑦᑐᖓ)	Nigdy nie powiedziałem, że chcę jechać do Paryża.

W języku inuktitut nie ma żadnych „wyjątków”, i każde słowo tworzy się według ustalonych zasad, dlatego kiedy zna się owe zasady, gramatyka jest bardzo łatwa. Przykład odmiany czasownika:

Malik	ᒪᓕᒃ	gonić
Maliktunga	ᒪᓕᒃᑐᖓ	(ja) gonię
Malikkassik	ᒪᓕᒃᑲᓯᒃ	ty też gonisz
Malikkit!	ᒪᓕᒃᑭᑦ	gońcie ich!
Malikkuttikkuk	ᒪᓕᒃᑯᑦᑎᑦᑯᑦ	jeżeli my gonimy ich dwoje
Malingmangaakku?	ᒪᓕᖕᒪᖓᐊᒃᑯ	czy (ja) ją gonię?

W inuktitut, podobnie jak w języku francuskim lub języku islandzkim, występuje tak zwany puryzm; to znaczy, że nie zapożycza się wyrazów z innych języków. Jeśli do użytku wchodzi jakaś nowa rzecz, która nie posiada nazwy w inuktitut, jest ona nazywana zrozumiale dla Inuitów, np. komputer w inuktitut to qarasaujaq. Oznacza to dosłownie coś, co pracuje jak mózg, zaś helikopter to qulimiguulik – dosłownie coś, co samo przemierza przestrzeń itp.

Pismo inuktitut

Inuktikut może być zapisywany zarówno alfabetem łacińskim, jak i abugidą inuktikut, będącą odmianą sylabariusza kanadyjskiego. Dzisiaj pismem inuktitut posługują się Inuici z północnej Kanady. Pismo to jest pismem alfabetyczno-sylabicznym, w którym jeden znak oznacza jedną sylabę, ale sylaby z taką samą spółgłoską, różniące się tylko samogłoską, są pochodne w stosunku do sylaby podstawowej z tą samą spółgłoską i z samogłoską -a – powstają poprzez obrót odpowiedniej litery o odpowiedni kąt. Poniżej znajduje się transliteracja abugidy inuktitut na alfabet łaciński.

–

ᑉ p

ᑦ t

ᒃ k

ᒡ g

ᒻ m

ᓐ n

ᔅ s

ᓪ l

ᔾ j

ᕝ v

ᕐ r

ᖅ q

ᖕ ng

ᖖ nng

ᖦ ł

ᐁ ai

ᐯ pai

ᑌ tai

ᑫ kai

ᒉ gai

ᒣ mai

ᓀ nai

ᓭ sai

ᓓ lai

ᔦ jai

ᕓ vai

ᕃ rai

ᙯ qai

ᙰ ngai

ᖖᒉ nngai1

ᐃ i

ᐱ pi

ᑎ ti

ᑭ ki

ᒋ gi

ᒥ mi

ᓂ ni

ᓯ si

ᓕ li

ᔨ ji

ᕕ vi

ᕆ ri

ᕿ qi

ᖏ ngi

ᙱ nngi

ᖠ łi

ᐄ ii

ᐲ pii

ᑏ tii

ᑮ kii

ᒌ gii

ᒦ mii

ᓃ nii

ᓰ sii

ᓖ lii

ᔩ jii

ᕖ vii

ᕇ rii

ᖀ qii

ᖐ ngii

ᙲ nngii

ᖡ łii

ᐅ u

ᐳ pu

ᑐ tu

ᑯ ku

ᒍ gu

ᒧ mu

ᓄ nu

ᓱ su

ᓗ lu

ᔪ ju

ᕗ vu

ᕈ ru

ᖁ qu

ᖑ ngu

ᙳ nngu

ᖢ łu

ᐆ uu

ᐴ puu

ᑑ tuu

ᑰ kuu

ᒎ guu

ᒨ muu

ᓅ nuu

ᓲ suu

ᓘ luu

ᔫ juu

ᕘ vuu

ᕉ ruu

ᖂ quu

ᖒ nguu

ᙴ nnguu

ᖣ łuu

ᐊ a

ᐸ pa

ᑕ ta

ᑲ ka

ᒐ ga

ᒪ ma

ᓇ na

ᓴ sa

ᓚ la

ᔭ ja

ᕙ va

ᕋ ra

ᖃ qa

ᖓ nga

ᙵ nnga

ᖤ ła

ᐋ aa

ᐹ paa

ᑖ taa

ᑳ kaa

ᒑ gaa

ᒫ maa

ᓈ naa

ᓵ saa

ᓛ laa

ᔮ jaa

ᕚ vaa

ᕌ raa

ᖄ qaa

ᖔ ngaa

ᙶ nngaa

ᖥ łaa

¹Dwa znaki ᖖᒉ są tu traktowane jak jedna litera.

Różne zwroty w inuktitut

Zwrot	Zapis w alfabecie inuktitut	Zapis w alfabecie łacińskim
Cześć.	ᐊᐃ	Ai.
Wejdź!	ᐃᓯᖅᑯᑦ	Isiqqut!
Jak się czujesz?	ᖃᓄᐃᑉᐱᑦ	Qanuippit?
Jak się nazywasz?	ᑭᓇᐅᕕᑦ	Kinauvit?
Nazywam się...	... ᐅᕙᖓ	... uvanga
Skąd jesteś?	ᓇᓂᓄᐃᑕᐅᕕᑦ	Nani nuitauvit?
Jestem z...	... ᓄᓇᒐ	... nunaga
Jestem Inuitą	ᐃᓅᔪᖓ	Inuujunga
Jestem dumny, że jestem Inuitą.	ᐃᓅᔪᖓᐱᕈᕙᓯᔭᓵ	Inuujunga piruvasijasaa
Szanuję starszych ludzi.	ᐃᓄᒃᑐᑦᙰ ᑕᑭᐃᓐᓇᖃ	Inuktutngai takinnaqa

Linki zewnętrzne

• Wikipedia w języku inuktitut
• Inuktitut Living Dictionary. livingdictionary.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-07)].
• Język Inuktitut na Ethnologue