Krynicznik giętki
Krynicznik giętki (Nitella flexilis) – gatunek ramienicy z rodzaju krynicznik.
| |||
| Systematyka[1] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Gromada | |||
| Klasa | |||
| Rząd |
ramienicowce (Charales) | ||
| Rodzina | |||
| Podrodzina |
Nitelloideae | ||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
krynicznik giętki | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Nitella flexilis (L.) C. Agardh 1824 Agardh, C.A. (1824). Systema Algarum. pp. [i]-xxxvii, [1]-312. Lundae: Literis Berlingianis[2]. | |||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
Morfologia
edytuj- Pokrój
- Dość duży makroglon (długości zazwyczaj 10–40 cm[4]). Czasem jednak mniejszy lub większy, osiągając największe rozmiary wśród europejskich przedstawicieli rodzaju[5]. Cienka (0,5–1,2 mm średnicy), silnie rozgałęziona nibyłodyga. Nibyliście cienkie. Międzywęźla, zwłaszcza dolne, przeważnie dłuższe od nibyliści[4] (1 do 4 razy[5]. Plecha ciemnozielona, czasem brunatna, a gdy inkrustowana węglanem wapnia – szarozielona z charakterystycznym prążkowaniem na nibyłodygach i nibyliściach. Zazwyczaj bardzo wiotka i elastyczna. Roślina jednopienna[1][4].
- Nibyliście
- Długie i wiotkie, zwłaszcza na głębokich stanowiskach. Zwykle po 6 w okółku[4], czasem po 4–8, wyjątkowo do 10, także w układzie 6 głównych i 1–2 dodatkowych[5]. Tępo zakończone, ze zgrubiałą błoną. Płodne jednokrotnie widlasto, rzadko rozgałęzione[4], z członem pierwszego rzędu około dwukrotnie dłuższym od członów drugiego rzędu. Zwykle proste, a szczytowe nieco zagięte do środka, bardzo rzadko formując się w główki w szczytowych okółkach. Oprócz typowych nibyliści z okółków wyrastają dodatkowe nibyliście (1–2), które są krótsze, różnią się od nich brakiem rozgałęziania[4] i są płonne[5].
- Plemnie
- Pojedyncze. Wyrastają w rozgałęzieniach nibyliści. Żółtozielone. Bez śluzowej otoczki. Dość duże (niewiele mniejsze od lęgni)[4], o średnicy 500–800 μm[5].
- Lęgnie
- Pojedyncze, rzadko podwójne[4] lub potrójne. Nieośluzione, ciemnoczerwone do brązowych[5]. Wyrastają w rozgałęzieniach nibyliści. Nieznacznie większe od plemni[4] (600–900 × 550–780 μm)[5], umieszczone poniżej niej. Koronka bardzo mała[4] (40 μm wysokości[5]) lub brak[4], odpadająca poza sezonem wegetacyjnym[5]. Oospory czarne[1], lub ciemnobrązowe do czerwonych. Gładkie lub z brodawkami. O wymiarach 300–575 × 280–500 μm[5].
Zmienność
edytujGatunek bardzo zmienny morfologicznie[5]. W wodach płytkich zwykle bardziej kępiasta (cała kępa wyrasta z jednej grubej, jasnej bulwki), niska (10–15 cm wysokości). W głębszych wodach formy bardziej wydłużone, aż przekraczając 1 metr długości, o dłuższych międzywęźlach[4], kilkakrotnie dłuższych od nibyliści i dłuższych (do 7 cm) i bardziej wiotkich nibyliściach. Na podłożu organicznym plecha od dołu brunatnieje[4]. Odmiana N. flexilis var. fryeri jest protandryczna[1].
Podobne gatunki
edytujKrynicznik giętki jest bardzo podobny do Nitella opaca, według niektórych autorów, jedyną morfologiczną cechą pozwalającą na ich rozróżnienie jest jedno- lub dwupienność, więc łatwo je pomylić w stadium wegetatywnym[1][5]. Cechami pomagającymi je wówczas odróżnić jest obecność lub brak główek czy dodatkowych nibyliści. Inne nieco mniej podobne gatunki to Nitella mucronata i Nitellopsis obtusa[4].
Biologia i ekologia
edytujBiologia
edytuj- Rozwój
Roślina jednoroczna lub zimująca[4], co zależy od głębokości występowania[5]. Płodna od maja do września, oospory uwalniane od lipca[1].
- Cechy fitochemiczne
Wśród steroli najpospolitszy w ciele krynicznika giętkiego jest 28-izofukosterol, a na drugim miejscu klionasterol. Cholesterol występuje w niewielkich ilościach[6].
- Genetyka
Liczba chromosomów: n=12. Analiza kariotypu sugeruje, że N. flexilis powstał w wyniku hybrydyzacji N. opaca i innego gatunku krynicznika (oba o n=6)[7].
Ekologia
edytujGatunek słodkowodny; wody od miękkich po twarde, także słonawe[4]. Rzadki w rzekach wolno płynących i w eutroficznych jeziorach – tam występuje w rozproszeniu wśród roślinności szuwarowej. Zwykle rośnie w jeziorach mezotroficznych, na różnej głębokości[4], preferując wody miękkie[5]. Spotykany też w mniejszych zbiornikach czy rowach, w jeziorach przymorskich i górskich[1], także humusowych[5]. W preferowanych warunkach tworzy łąki ramienicowe z zespołu Nitelletum flexilis[4]. Gatunek występuje w różnym zakresie temperatur, ale preferuje wody chłodne, choć w zbyt chłodnych może nie rozmnażać się płciowo[1]. W jeziorach środkowej i zachodniej Europy występuje w wodach o różnym stanie ekologicznym, ale jest jednym z gatunków najczęściej spotykanych w wodach o dobrym stanie, zwłaszcza w jeziorach o średniej głębokości[8].
- Występowanie
Gatunek kosmopolityczny – notowany na Grenlandii, w USA, Kolumbii, Brazylii, różnych krajach Europy, Pakistanie, Chinach, Japonii, Queenslandzie i na Hawajach[1]. W Polsce również szeroko rozpowszechniona[4].
Zastosowanie
edytujKrynicznik giętki jest wykorzystywany jako roślina akwariowa. W literaturze akwarystycznej bywa określany jako świecznica giętka[9].
Zagrożenia i ochrona
edytujW Polsce podlega ochronie gatunkowej od 2014 r., w którym został wpisany przez Ministerstwo Środowiska na listę gatunków roślin objętych ochroną częściową[10]. Jego siedliska mogą być chronione, jako że w większym zagęszczeniu może występować w jeziorach lobeliowych lub miękkowodnej odmianie jezior ramienicowych, które w Unii Europejskiej podlegają ochronie w systemie Natura 2000[11][12]. Status zagrożenia ma różny w zależności od regionu – w Polsce jest uznany za gatunek narażony, podczas gdy według badaczy skandynawskich jest gatunkiem najmniejszej troski[1].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j Anders Langangen: Nitella flexilis (Linnaeus) C.Agardh. AlgaeBase. [dostęp 2014-09-06]. (ang.).
- ↑ Carl Adolph Agardh: Systema algarum. Lund: Literis Berlingianis, 1824, s. 124. (łac.).
- ↑ Nitella flexilis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Mariusz Pełechaty, Andrzej Pukacz: Klucz do oznaczania gatunków ramienic (Characeae) w rzekach i jeziorach. Warszawa: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska / Wydawnictwo Naukowe Gabriel Borowski, 2008, s. 66–67, seria: Biblioteka Monitoringu Środowiska. ISBN 978-83-7217-200-5. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Maciej Gąbka: Charophytes of the Wielkopolska refion (NW Poland): distribution, taxonomy and autecology. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2009, s. 66-67. ISBN 978-83-61320-71-5.
- ↑ G.W. Patterson. Sterols of Nitella flexilis and Chara vulgaris. „Phytochemistry”. 11 (12), s. 3481–3483, grudzień 1972. DOI: 10.1016/S0031-9422(00)89842-8. (ang.).
- ↑ Takashi Sawa. Cytotaxonomy of the Characeae: Karyotype Analysis of Nitella opaca and Nitella flexilis. „American Journal of Botany”. 52 (9), s. 962–970, październik 1965. (ang.).
- ↑ Sandra Poikane i inni, Macrophyte assessment in European lakes: Diverse approaches but convergent views of ‘good’ ecological status, „Ecological Indicators”, 94, 2018, s. 185-197, DOI: 10.1016/j.ecolind.2018.06.056 (ang.).
- ↑ Nitella flexilis (L.) Agardh – Krynicznik. [w:] Baza roślin [on-line]. Akwa-Mania. [dostęp 2012-05-31]. (pol.).
- ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin.
- ↑ Marek Kraska: 3110 – Jeziora lobeliowe. W: Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Jacek Herbich (red.). T. 2: Wody słodkie i torfowiska. Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 29–36. ISBN 83-86564-43-1. (pol.).
- ↑ Ryszard Piotrowicz: 3140 – Twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki z podwodnymi łąkami ramienic Charetea. W: Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Jacek Herbich (red.). T. 2: Wody słodkie i torfowiska. Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 48–58. ISBN 83-86564-43-1. (pol.).