Rozjazd
Rozjazd – konstrukcja z szyn umożliwiająca przejazd pojazdów szynowych z toru zasadniczego na tor zwrotny (odgałęźny) lub odwrotnie z określoną prędkością[1][2] bez konieczności przerwania jazdy[3].
Budowa rozjazdu
edytujPodstawowymi elementami rozjazdu są zwrotnica, krzyżownica, kierownica, szyny łączące (w torze zasadniczym i zwrotnym) oraz urządzenia nastawcze.
Rodzaje rozjazdów
edytujRozjazdy dzielą się na[4]:
- zwyczajne – rozgałęzienie na dwa tory[1][5], w zależności od kierunku mogą być prawo- lub lewostronne[6],
- podwójne – mające trzy kierunki jazdy – na wprost oraz na dwa odgałęzienia[4],
- krzyżowe – pojedyncze (mające trzy kierunki jazdy) i podwójne (mające cztery kierunki jazdy)[4],
- łukowe – oba tory mają kształt łuku kołowego, mogą być jednostronne, dwustronne lub symetryczne[6].
 rozjazd pojedynczy prawy lub lewy (na rysunku rozjazd prawy) | |
 rozjazd podwójny jednostronny prawy lub lewy (na rysunku rozjazd prawy) |
 rozjazd podwójny dwustronny symetryczny lub niesymetryczny (na rysunku rozjazd niesymetryczny) |
 rozjazd krzyżowy pojedynczy |
 rozjazd krzyżowy podwójny |
 rozjazd łukowy jednostronny prawy lub lewy (na rysunku rozjazd prawy) |
 rozjazd łukowy dwustronny symetryczny lub niesymetryczny (na rysunku rozjazd niesymetryczny) |
Rozjazdy podwójne stanowią w rzeczywistości dwa zblokowane, występujące jeden po drugim rozjazdy zwyczajne (pojedyncze).
Rozjazdy trójdrożne z możliwością przejazdu w trzech kierunkach (zwykle na wprost, w lewo i w prawo) są w Polsce stosowane raczej rzadko z uwagi na skomplikowaną konstrukcję i awaryjność. Głównie stosuje się je tam, gdzie ograniczona przestrzeń nie pozwala na ułożenie dwóch zwrotnic jedna po drugiej lub ogranicza w jakiś sposób pracę i ruch ludzi i pojazdów poza torami, czyli np. w zakładach przemysłowych, na torach bocznych itp.
Rzadko spotyka się rozjazdy krzyżowe łukowe oraz rozjazdy krzyżowe systemu Baeselera, w którym łuki szyn w obrębie środkowego czworoboku (pomiędzy krzyżownicami) stykają się zewnętrznie.
Skrzyżowanie torów bez elementów zwrotnicowych nie jest rozjazdem. Występuje także skrzyżowanie torów kolejowych z tramwajowymi[7].
Stosowane rozjazdy
edytuj
Na torach stosuje się różne rozjazdy, na które wpływa typ szyny, promień łuku toru zwrotnego (długość) i skos (odchylenie).
Promień łuku toru zwrotnego (R) występuje w różnych wielkościach (w Polsce dla toru normalnego 1435 mm minimalny promień to 18 m[8], a maksymalny 2500 m[9]). Długość i promień łuku toru zwrotnego rozjazdu wpływa na maksymalną prędkość przejazdu pociągu na inny tor – im większy rozmiar rozjazdu tym większa dopuszczalna prędkość przejazdu[10]. Skos rozjazdu, w przypadku torowiska kolejowego, może wynosić od 1:4,8 do 1:26,5. Przy małych skosach pojazd szybciej przejeżdża przez rozjazd.
W Polsce stosuje się najczęściej rozjazdy o następujących parametrach[11]:
- podwójne dwustronne, R=190 m, skos 1:6,6,
- zwyczajne, krzyżowe i podwójne jedno- i dwustronne R=190 m, skos 1:9,
- łukowe symetryczne, R=215 m, skos 1:4,8,
- zwyczajne, R=300 m, skos 1:9 (także w odmianie łukowanej, jedno- i dwustronne),
- łukowe symetryczne, R=380 m, skos 1:9,
- zwyczajne, R=500 m, skos 1:12 (także w odmianie łukowanej, jedno- i dwustronne),
- zwyczajne, R=1200 m, skos 1:18,5 (także w odmianie łukowanej, jedno- i dwustronne),
- zwyczajne, R=70 m, skos 1:5 – tylko na torach wąskich (prześwit 600, 750, 785 lub 1000 mm).
Ponadto na torach bocznych i wąskich można spotkać rozjazdy o mniejszych promieniach i większych skosach (np. krzyżowe R=150 m, skos 1:7; zwyczajne R=140 m, skos 1:7; R=150 m, skos 1:5 lub 1:7; R=190 m, skos 1:6,6 lub 1:7,5).
Przy jeździe na tor zwrotny lub z toru zwrotnego rozjazdu obowiązują (zazwyczaj) następujące ograniczenia prędkości:
- 130 km/h przy R=2500 m[12],
- 100 km/h przy R=1200 m,
- 80 km/h przy R=760 m,
- 60 km/h przy R=500 m,
- 40 km/h przy R=300 m lub R=190 m.
Prędkości jazdy po rozjazdach łukowych zależą od promienia łuku toru zwrotnego powstającego w wyniku łukowania rozjazdu.
Dla zapewnienia prędkości maksymalnej powyżej 160 km/h (przy jeździe na wprost) często stosowane są nowoczesne rozjazdy z ruchomym dziobem krzyżownicy (rozjazdy tego typu mają R=500 m, 760 m lub 1200 m o skosach odpowiednio 1:12, 1:14 i 1:18,5). Dla dużych prędkości należy też stosować napędy zwrotnicowe o sile nastawczej przekraczającej 7 kN[13].
Na liniach tramwajowych podczas remontów ponadto korzysta się z rozjazdów nakładkowych.
Przypisy
edytuj- ↑ a b INSTRUKCJA o oględzinach, badaniach technicznych i utrzymaniu rozjazdów Id – 4. plk-sa.pl, 2019-11-26. [dostęp 2022-05-07]. (pol.).
- ↑ Pełka 2009 ↓, s. 53.
- ↑ Kampczyk 2013 ↓, s. 33.
- ↑ a b c Grulkowski i in. 2013 ↓, s. 128.
- ↑ Rozjazd zwyczajny. [w:] Leksykon Terminów Kolejowych [on-line]. Kolejpedia. [dostęp 2015-03-29].
- ↑ a b Kampczyk 2013 ↓, s. 35.
- ↑ Rozjazdy torowe > Skrzyżowania torowe
- ↑ http://kzn.pl/wp-content/uploads/2018/04/KZN_Tramwaj_A4_int.pdf
- ↑ Jakub Madrjas: Najpotężniejszy dźwig i największy rozjazd w Grodzisku. rynek-kolejowy.pl, 2014-09-15. [dostęp 2022-05-07]. (pol.).
- ↑ Oleksiewicz i Żurawski 2002 ↓, s. 11.
- ↑ Warunki techniczne utrzymania nawierzchni na liniach kolejowych Id-1 (D-1) s. 32.
- ↑ Prototypowy rozjazd Track Tecu już na sieci PLK. Kurier Kolejowy. [dostęp 2015-05-22].
- ↑ Jerzy Kisilowski, Rafał Kowalik, Katarzyna Kwiecień. Analiza dynamiczna przejazdu pociągów szybkiej kolei przez rozjazd kolejowy. „Logistyka”. 6, 2014. Instytut Logistyki i Magazynowania. ISSN 1231-5478. [dostęp 2016-08-02].
Bibliografia
edytuj- Rozjazdy i skrzyżowania torów, [w:] Sławomir Grulkowski i inni, Drogi szynowe, Gdańsk: Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej, 2013, ISBN 978-83-7348-511-2 [dostęp 2015-04-08].
- Arkadiusz Kampczyk, Punkty charakterystyczne rozjazdów i skrzyżowań kolejowych, „TTS”, 10, 2013 [dostęp 2015-03-25].
- Wojciech Oleksiewicz, Stanisław Żurawski, Drogi szynowe. Podstawy projektowania linii i stacji kolejowych, Zakład Inżynierii Komunikacyjnej, Wydział Inżynierii Lądowej, Politechnika Warszawska, Warszawa 2002–2005 [dostęp 2015-04-05].
- Aleksander Pełka, Diagnozowanie urządzeń sterowania ruchem kolejowym na przykładzie napędu zwrotnicowego, Rozprawa doktorska, Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków 2009.
- Karol Wątorek, Połączenia torów, [w:] Podręcznik inżynierski w zakresie inżynierii lądowej i wodnej. T. 2, Koleje żelazne, s. 189–217 [dostęp 2015-04-08].
Linki zewnętrzne
edytuj- Jak produkowane są rozjazdy kolejowe? w serwisie YouTube, materiał kanału „Fabryki w Polsce”.