Wjosa
Wjosa[1] (alb. Vjosa, Vjosë; gr. Αώος, Aṓos) – rzeka w Albanii i Grecji.
 Wjosa w miejscowości Tepelena | |
| Kontynent | |
|---|---|
| Państwo | |
| Rzeka | |
| Długość | 272 km |
| Powierzchnia zlewni |
6704 km² |
| Średni przepływ |
141,5 m³/s Pocem |
| Źródło | |
| Miejsce | Pindos |
| Wysokość |
1343 m n.p.m. |
| Ujście | |
| Recypient | Morze Adriatyckie |
| Wysokość |
0 m n.p.m. |
| Współrzędne | |
Położenie na mapie Albanii  | |
Ma długość 272 km, z czego pierwsze 80 km w Grecji, a pozostałe 192 km w Albanii[2]. Jej źródła znajdują się w górach Pindos, w masywie Avgo na wysokości 1343 m n.p.m. Powierzchnia zlewni rzeki Wjosy wynosi 6704 km² z czego 4365 km² na obszarze Albani. Uchodzi do Morza Adriatyckiego. Uznawana za jeden z najmniej przekształconych systemów rzecznych Europy[2][3].
Charakterystyka przyrodnicza
edytujRzeka Wjosa wraz z dopływami stanowi miejsce życia organizmów z różnych grup taksonomicznych i lokalne centrum bioróżnorodności[4]. Z uwagi na niewielki stopień antropogenicznych przekształceń i zachowaną ciągłość ekologiczną (brak zapór i in. sztucznych barier) dorzecze Wjosy stanowi modelowy przykład naturalnego systemu rzecznego w obszarze śródziemnomorskim[2] cechujący się wysoką bioróżnorodnością oraz wysokim stopniem endemizmu[5].
Warunki hydrologiczne i geomorfologiczne
edytujWjosa charakteryzuje się reżimem pluwialno-niwalnym[6] z wysokimi opadami i najwyższymi przepływami występującymi w okresie zimy/wczesnej wiosny. Wysokie przepływy (powyżej 200 m3/s) w Pocem występują od grudnia do kwietnia. Od czerwca do października przepływ wynosi zwykle mniej niż 100 m3/s. Średni przepływ Wjosy to 141,5 m3/s[2] w przekroju wodowskazowym Pocem i 195 m3/s przy ujściu[7]. Maksymalny przepływ zarejestrowany w Pocem wyniósł 4160 m3/s[6].
Koryto Wjosy w górnym i środkowym biegu jest roztokowe, miejscami proste, a w dolnym biegu kręte i meandrujące[8]. Wjosa przepływa przez góry Epiru Albańskiego zbudowane głównie z wapieni i fliszu. Duży udział wapieni w materiale niesionym przez rzekę nadaje jej charakterystyczny błękitny kolor. Duże nachylenie stoków, łatwo erodujący materiał i użytkowanie zlewni (duża powierzchnia uprawiana lub wypasana) sprzyja denudacji, a więc dużej dostawie materiału do koryta rzeki i poszerzaniu koryta oraz wykształcania się koryt roztokowych. Koryto Wjosy w maksymalnie ma ponad 1300 m szerokości, z kolei w odcinkach przełomowych w środkowym biegu nawet tylko 15 metrów.
Występowanie ryb i minogów
edytujW dorzeczu Wjosy stwierdzono występowanie ok. 32 gatunków ryb i minogów[5], z czego aż 11 gatunków endemicznych dla Półwyspu Bałkańskiego i 4 gatunków obcych. Gatunki te należą do 14 rodzin.
| Nazwa polska | Nazwa łacińska | Siedlisko | Występowanie | Status na czerwonej liście IUCN |
|---|---|---|---|---|
| Minóg morski | Petromyzon marinus | anadromiczny | rodzimy | LC |
| Jesiotr zachodni | Acipenser sturio | anadromiczny | rodzimy | CR |
| Jesiotr adriatycki | Acipenser naccarii | anadromiczny | rodzimy | CR |
| Węgorz europejski | Anguilla anguilla | katadromiczny | rodzimy | CR |
| Parposz | Alosa fallax | anadromiczny | rodzimy | LC |
| Alburnoides aff. prespensis[9] | słodkowodny | rodzimy | ||
| Alburnoides fangfangae[9] | słodkowodny | endemiczny | ||
| Alburnoides devolli[9] | słodkowodny | endemiczny | ||
| Alburnus scoranza | słodkowodny | rodzimy | LC | |
| Barbus prespensis | słodkowodny | endemiczny | LC | |
| Karaś | Carassius spp. | słodkowodny | obcy | |
| Chondrostoma ohridana | słodkowodny | endemiczny | NT | |
| Gobio skadarensis | słodkowodny | endemiczny | EN | |
| Brzana albańska | Luciobarbus albanicus | słodkowodny | endemiczny | LC |
| Pachychylon ozdobny | Pachychilon pictum | słodkowodny | endemiczny | LC |
| Pelasgus thesproticus | słodkowodny | endemiczny | NT | |
| Czebaczek amurski | Pseudorasbora parva | słodkowodny | obcy | |
| Squalius platyceps | słodkowodny | endemiczny | LC | |
| Cobitis ohridana | słodkowodny | endemiczny | LC | |
| Oxynoemacheilus pindus | słodkowodny | endemiczny | VU | |
| Pstrąg tęczowy | Oncorhynchus mykiss | słodkowodny | obcy | |
| Salmo farioides | słodkowodny | rodzimy | ||
| Cefal złocisty | Chelon aurata | amfidromiczny | rodzimy | |
| Tępogłów grubowargi | Chelon labrosus | amfidromiczny | rodzimy | LC |
| Chelon ramada | amfidromiczny | rodzimy | ||
| Ostronosik | Chelon saliens | amfidromiczny | rodzimy | |
| Mugil | Mugil cephalus | amfidromiczny | rodzimy | LC |
| Ateryna Boyera | Atherina boyeri | amfidromiczny | rodzimy | LC |
| Gambuzja kropkowana | Gambusia holbrooki | słodkowodny | obcy | |
| Karpieńczyk pręgowany | Aphanius fasciatus | słodkowodny | rodzimy | LC |
| Labraks | Dicentrarchus labrax | amfidromiczny | rodzimy | LC |
| Stornia | Platichthys flesus | amfidromiczny | rodzimy | LC |
Zagrożenia i ochrona rzeki
edytujDorzecze Wjosy zagrożone jest budową zapór i hydroelektrowni[10]. Na samej Wjosie planowana była budowa hydroelektrowni Pocem-Kalivac. Dodatkowo, na dopływach planowana była budowa ok. 40 zapór. Budowa zapór na tak naturalnej rzece oznaczałaby katastrofę ekologiczną, skutkowałaby lokalnymi ekstynkcjami i zmniejszeniem populacji wielu gatunków ryb[10][3]. Jedna z zapór na Wjosie była od lat w trakcie budowy, jednak bez naruszenia samego koryta rzeki.
Na rzecz ochrony rzeki Wjosy działają naukowcy, aktywiści i organizacje pozarządowe z Albanii i Europy. We wrześniu 2020 roku udało się osiągnąć pewien sukces - premier Albanii Edi Rama i prezydent Ilir Meta ogłosili, że aktualne pozwolenia na budowę hydroelektrowni na Wjosie zostają cofnięte[11], poparli także projekt utworzenia Parku Narodowego Dzikiej Rzeki Wjosy[12].
13 marca 2023 roku Minister Środowiska Albanii Mirela Kumbaro ogłosiła utworzenie Parku Narodowego Dzikiej Rzeki Wjosy[13][14] (alb. Park Kombëtar i Lumit të Egër Vjosa) obejmującego w całości koryto Wjosy oraz jej głównych dopływów: Drino, Bënçe i Shushicë na terytorium Albanii. Powierzchnia parku narodowego wynosi 12 727 ha.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Strona główna - Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej - Portal Gov.pl [online], gugik.gov.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).
- ↑ a b c d Fritz Schiemer i inni, The Vjosa River corridor: a model of natural hydro-morphodynamics and a hotspot of highly threatened ecosystems of European significance, „Landscape Ecology”, 35 (4), 2020, s. 953–968, DOI: 10.1007/s10980-020-00993-y, ISSN 1572-9761 [dostęp 2020-10-24] (ang.).
- ↑ a b Paul Meulenbroek i inni, Conservation Requirements of European Eel (Anquilla anquilla) in a Balkan Catchment, „Sustainability”, 12 (20), 2020, s. 8535, DOI: 10.3390/su12208535, ISSN 2071-1050 [dostęp 2020-10-24] (ang.).
- ↑ Spase Shumka i inni, The Vjosa catchment – a natural heritage Spase, „Acta ZooBot Austria”, 155, 2018.
- ↑ a b c Spase Shumka, Paul Meulenbroek, Fritz Schiemer & Radek Šanda Based, Fishes of the River Vjosa – an annotated Checklist Spase, „Acta ZooBot Austria”, 155, 2018.
- ↑ a b Fritz Schiemer i inni, The Vjosa River corridor: a riverine ecosystem of European significance, „Acta ZooBot Austria”, 155, 2018.
- ↑ Alqiviadh Cullaj i inni, The quality of Albanian natural waters and the human impact, „Environment International”, 31 (1), 2005, s. 133–146, DOI: 10.1016/j.envint.2004.06.008, ISSN 0160-4120 [dostęp 2020-10-24] (ang.).
- ↑ M. Rinaldi i inni, Classification of river morphology and hydrology to support management and restoration, „Aquatic Sciences”, 78 (1), 2016, s. 17–33, DOI: 10.1007/s00027-015-0438-z, ISSN 1015-1621 [dostęp 2020-10-24] (ang.).
- ↑ a b c N.G. Bogutskaya, P. Zupančič, A.M. Naseka, TWO NEW SPECIES OF FRESHWATER FISHES OF THE GENUS ALBURNOIDES, A. FANGFANGAE AND A. DEVOLLI (ACTINOPTERYGII: CYPRINIDAE), FROM THE ADRIATIC SEA BASIN IN ALBANIA, „Proceedings of the Zoological Institute RAS”, 2010.
- ↑ a b Schwarz U. i inni, Eco-masterplan for Balkan Rivers [online], 2018.
- ↑ No hydropower plants to be built on Vjosa river [online], Balkan Green Energy News, 1 października 2020 [dostęp 2020-10-24] (ang.).
- ↑ Vision for Vjosa: Europe’s 1st Wild River National Park! [online], balkanrivers.net [dostęp 2020-10-24] (ang.).
- ↑ Park Narodowy Rzeki Vjosy stał się faktem! – Wolne Rzeki [online], 14 marca 2023 [dostęp 2023-08-31] (pol.).
- ↑ About [online], www.vjosanationalpark.al [dostęp 2023-08-31].
Bibliografia
edytuj- Krystyna Jawecka, Krystyna Zalewska (red.), Grecja. Albania. Mapa przeglądowa Europy. Skala 1:1500 000, Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, Warszawa – Wrocław 1985
- Tadeusz Wilgat, Albania, w: Antoni Wrzosek (red.), Geografia powszechna, tom III: Europa (bez ZSRR), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1965