Fandom
.jpg)
Fandom – określenie społeczności fanów, zwykle używane w odniesieniu do fanów fantastyki, ale nie tylko – używane jest także m.in. przez fanów mangi i anime (patrz: fandom mangi i anime), komiksów, gier video, RPG, gier planszowych czy karcianek, creepypasty oraz często przez fanów youtuberów, piosenkarzy i aktorów, a także kreskówek (np. bronies), czy też seriali. Jako fandom określa się zwykle ludzi aktywnie uczestniczących życiu społeczności - w klubach fanowskich, konwentach, lub w internetowych zdarzeniach, dyskusjach[1][2]. Członkowie fandomu również tworzą treści - piszą, rysują i kręcą filmy. Dzięki nim powstają takie dzieła jak fanfik, fanart, fan comic czy fan video[3]. Część osób z fandomów przebiera się za postacie z różnych dzieł.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Początki fandomu na świecie oraz Ameryce
[edytuj | edytuj kod]Za prekursora fandomu należy uznać fandom Sherlocka Holmesa, przejawiający się głównie poprzez żałobę oraz protesty fanów po uśmierceniu bohatera przez sir Arthura Conana Doyle’a[4] w utworze Ostatnia zagadka z 1893 roku, ze zbioru 11 (w niektórych wydaniach 12) opowiadań o Sherlocku, które były publikowane pierwotnie w The Strand Magazine w latach 1892–1893. Wydanie książkowe ukazało się w 1894.
Za symboliczną datę początku fandomu w Ameryce uznaje się natomiast 11 grudnia 1929 roku, gdy po raz pierwszy spotkali się fani zrzeszeni w klubie The Scienceers z Nowego Jorku[5].
Dynamiczny rozwój działalności fandomowej rozpoczął się w latach 20. XX wieku w USA. W 1928 Aubery Clements pracujący w Albama Journal stworzył Science Correspondence Club. W tym samym roku Sydney Gerson i Walter Dennis w czasopiśmie Amazing Stories Quarterly zaproponowali pomysł stworzenia klubu korespondencyjnego, w celu rozpowszechniania myśli naukowej. Wkrótce obydwa kluby połączyły się, w sumie posiadając czterdziestu dziewięciu członków[6].
Hugo Gernsback w 1934 stworzył w czasopiśmie Wonder Stories kolumnę zatytułowaną Science Fiction League, prowadzoną ku pogłębieniu i doskonaleniu science fiction[7]. Dała ona początek klubowi fantastyki. Do jego założycieli można zaliczyć takie osoby jak Forrest J. Ackerman, czy Jack Darrow. Aby dołączyć do stowarzyszenia należało wypełnić formularz, zaznaczając jedną z czterech klas przynależności.
Pod koniec lat 30. XX wieku doszło do rozłamu Science Fiction League. W ten sposób powstały kolejne kluby, w tym The Los Angeles Science Fantasy Society – stowarzyszenie powstałe w 1940 i funkcjonujące do dzisiaj, tym samym będąc jedną z najstarszych działających organizacji tego typu. W latach 1939–1945 powstawały liczne kluby zrzeszające fanów fantastyki w różnych stanach USA[6].
Za pierwsze drukowane źródło dotyczący fanowskiej działalności w Wielkiej Brytanii uważany jest list Waltera Gillingsa oraz Leonarda A. Kippina opublikowany na łamach gazety Ilford Recorder z 1930, informujący o założeniu Ilford Science League, brytyjskiego klubu zrzeszającego fanów fantastyki naukowej[6].
Dla członków fandomu prędko zaczęto organizować konwenty, jednak początkowo ich frekwencja była niewielka i wynosiła około pięćdziesięciu osób. Dopiero w maju 1938 S. Moskowitz i W. S. Sykora zorganizowali liczący około stu uczestników Pierwszy Konwent Krajowy w Newarku[8]. Organizatorzy wkrótce zorganizowali więc kolejne wydarzenie tego typu, łącząc je ze Światowymi Targami w Nowym Jorku[9].
Początki fandomu w Polsce
[edytuj | edytuj kod]Początki Fandomu w Polsce to PRL oraz lata 70. W różnych miastach (głównie w Warszawie) zaczęły pojawiać się kluby miłośników fantastyki. Reklamy tych klubów (głównie tych z Warszawy) można było znaleźć m.in. na okładkach książek, czy w magazynach komiksowych (np. Relax). Członkowie klubów zostawiali także ulotki w książkach z fantastyką, aby zachęcić więcej czytelników fantastyki, do dołączenia do formujących się klubów[10]. Jednym z głównych celów klubów było zapraszanie redaktorów wydawnictw, aby zachęcić ich do wydawania więcej fantastyki, której wtedy było bardzo mało w Polsce[11]. Władze PRL prawdopodobnie zgodziły się na tworzenie klubów oraz na ich działalność z powodu tego, że tego typu Kluby istniały już w Związku Radzieckim[12].
Rodzący się Fandom był środowiskiem towarzyskim i miejscem, gdzie można było zdobyć książki, czy porozmawiać o fantastyce. Dawał także świadomość bycia częścią większej wspólnoty[13]. W Polsce wydawano głównie autorów zza żelaznej kurtyny, było to spowodowane tym, że aby wydać w Polsce autora z zachodu, musiał się on zgodzić na wypłatę honorarium w złotówkach, bo przydziały dewiz dla wydawnictw były bardzo ograniczone. Autor musiał także odebrać i wydać pieniądze w Polsce, ponieważ transfer tych pieniędzy za granicę był praktycznie niemożliwy. Niektórzy pisarze godzili się jednak na te warunki[14]. Przykładem może być Brian Aldiss, który postanowił wydać całe honorarium podczas Euroconu zorganizowanego w Poznaniu w 1976 roku[15]. Rok 1976, czyli datę Poznańskiego Euroconu, uznaje się za początek Polskiego fandomu, ponieważ to w tym roku powstał Ogólnopolski Klub Miłośników Fantastyki i Science Fiction[16].
W ramach Polskiego Fandomu swoją działalność pisarską rozpoczynało wiele znanych później pisarzy. W 1985 roku przy PSMF-ie utworzono Kulub Twórców czasami nazywany Klubem Tfurcuf'[17]. Jego członkami byli m.in. Jacek Piekara czy Rafał Ziemkiewicz, którzy wcześniej należeli do grupy Trust w klubie SFAN[18]. Jednym z dzieci klubu Twórców był fanzin Fantom, ukazujący się z przerwami do końca lat 90., kiedy to powstało czasopismo Fenix[19], które z kolei było kontynuacją fanzinu Feniks. Polski fandom początkowo mało liczny, skupiał się tylko w klubach, ale już w latach 90. zaczął rosnąć, gdy członkowie fandomu zaczęli spotykać się na zlotach, które później tak jak w Amerykańskim Fandomie nazywano konwentami (od angielskiego convention). Takimi zlotami były np. Pyrkon, Krakon, Copernicon czy Silcon[20].
W 2023 powstał film dokumentalny Fantastyczny Matt Parey o Macieju Parowskim, który był uznaną postacia fandomu. W filmie m.in. można obejrzeć elementy historii fandomu w Polsce[21].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Małgorzata Lisowska-Magdziarz, Fandom dla początkujących, Kraków: Instytut Dziennikarstwa, Mediów i Komunikacji Społecznej, 2017, s. 7-8, ISBN 978-83-945105-7-2.
- ↑ Definition of FANDOM [online], merriam-webster.com [dostęp 2018-08-09] (ang.).
- ↑ Pindel 2019 ↓, s. 41–42.
- ↑ Pindel 2019 ↓, s. 37–38.
- ↑ Pindel 2019 ↓, s. 42.
- ↑ a b c Artur Nowak, Fanzin SF. Artyści, wydawcy, fandom, Poznań: Instytut Kultury Popularnej, 2017, s. 15-36, 42, ISBN 978-83-945698-1-5.
- ↑ „Wonder Stories”, 5 (10), 1934, s. 1061.
- ↑ Newark Convention - Fancyclopedia 3 [online], fancyclopedia.org [dostęp 2019-05-21] (ang.).
- ↑ Piotr Staniewski, Fanowie, fanziny, fandom, „Fantastyka”, 11 (38), 1985, s. 65, ISSN 0209-1631.
- ↑ Pindel 2019 ↓, s. 15–17.
- ↑ Pindel 2019 ↓, s. 20.
- ↑ Pindel 2019 ↓, s. 45–46.
- ↑ Pindel 2019 ↓, s. 23.
- ↑ Pindel 2019 ↓, s. 27.
- ↑ Pindel 2019 ↓, s. 35–36.
- ↑ Pindel 2019 ↓, s. 47.
- ↑ Pindel 2019 ↓, s. 78.
- ↑ Pindel 2019 ↓, s. 77–78.
- ↑ Pindel 2019 ↓, s. 79.
- ↑ Pindel 2019 ↓, s. 82–83.
- ↑ Michał Zacharzewski: „Fantastyczny Matt Parey”: Jak rodził się fandom. Rzecz Pospolita, 2023-009-15.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Tomasz Pindel: Historie fandomowe. Wydawnictwo Czarne, 2019. ISBN 83-8049-886-0.
