Giedymin

Giedymin

Alternatywny portret Giedymina z 1709 roku, autor nieznany
Wizerunek z pieczęci Giedymina
Wielki książę litewski
Okres	od 1316 do 1341
Poprzednik	Witenes
Następca	Jewnuta
Dane biograficzne
Dynastia	Giedyminowicze
Data urodzenia	ok. 1275
Data śmierci	1341
Ojciec	Butywid (?)
Żona	Jewna

Giedymin, także Gedymin, lit. Gediminas (ur. ok. 1275, zm. w grudniu 1341 pod Wieloną) – wielki książę litewski w latach 1316–1341, założyciel dynastii Giedyminowiczów, dziad Jagiełły.

Pochodzenie

Pochodzenie Giedymina budzi pewne wątpliwości w literaturze. Zazwyczaj uchodzi za syna Butywida. Litewski historyk Edvardas Gudavičius zwraca uwagę na fakt, że pod koniec XIII wieku Litwą rządziły pary władców (np. Budikid i Budiwid); z tego powodu nie wyklucza się, że Giedymin mógł być bratankiem, a nie synem Butywida.

Panowanie

Giedymin objął władzę po śmierci swego brata, Witenesa. Przez cały okres swego panowania zmagał się z naporem ze strony państwa krzyżackiego. Jednocześnie, wykorzystując kryzys Złotej Ordy, zdołał połączyć pod swym panowaniem bardzo duże obszary na południowy wschód od Litwy, powiększając tym samym dwukrotnie obszar swego państwa.

Około 1318 (poprzez małżeństwo syna Olgierda) opanował Witebsk, w następnych latach także Pińsk, Wołyń, Podlasie (przez małżeństwo syna Lubarta). Około 1330 roku opanował Kijów, który wraz z księstwem kijowskim przekazał swojemu bratu Fedorowi (kwestią sporną pozostaje ewentualna zależność Fedora od Złotej Ordy). Władztwo Giedymina ciągnęło się na wschód aż do ziemi smoleńskiej.

Utrzymywał poprawne kontakty z Rygą (przede wszystkim handlowe). W 1323 roku na prośbę swojego zięcia księcia Wańki płockiego najechał na księstwo dobrzyńskie w celu rozstrzygnięcia siłą sporu granicznego z księżną Anastazją. Ogłaszając, że chce przyjąć chrześcijaństwo, w 1324 roku zawarł czteroletni rozejm z zakonem krzyżackim. W 1325 roku zawarł sojusz z Polską (jego córka, Aldona, poślubiła w tym samym roku następcę polskiego tronu – Kazimierza, później zwanego Wielkim). W konsekwencji sojuszu, wojska Giedymina wiosną 1326 roku wzięły udział we wspólnym z polskim władcą Władysławem Łokietkiem najeździe na Brandenburgię. W 1337 roku odparł najazd krzyżacki. Miał dobre relacje z papiestwem, któremu parokrotnie obiecywał przyjęcie chrztu. Podjął także uwieńczone powodzeniem zabiegi o utworzenie odrębnej, prawosławnej metropolii litewskiej.

Giedymin często jest określany twórcą mocarstwowej potęgi Litwy. Jego podboje miały ogromny wpływ na historię ziem ruskich, jak i na państwo litewskie, którego znaczna część elit uległa szybkiemu zruszczeniu.

Podział państwa

Wraz ze śmiercią Giedymina państwo litewskie uległo podziałowi między siedmiu synów księcia: Monwida, Kiejstuta, Olgierda, Narymunta, Koriata, Lubarta i Jewnutę (którego wyznaczył jako władcę Wilna i swojego następcę).

Małżeństwo i potomstwo

Genealogia dynastii Giedyminowiczów.

Na temat małżeństwa Giedymina nie zachowało się zbyt wiele informacji. Kronika Bychowca z XVI wieku podaje, że jego żoną była Jewna. Obecnie w literaturze historycznej uchodzi ona za jedyną żonę tego księcia i matkę jego wszystkich dzieci. Giedymin miał ośmiu synów i sześć córek. Kolejność dzieci – zwłaszcza synów – pozostaje dyskusyjna.

Synami Giedymina byli:

• Narymunt (ok. 1300 – 2 lutego 1348), książę piński, połocki i nowogródzki
• Witold Giedyminowic (ok. 1303–1336), książę trocki,
• Olgierd (ok. 1304, zm. 1377), wielki książę Litwy od 1345,
• Koriat (Michał) (ok. 1306 – ok. 1365), książę nowogródzki,
• Jewnuta (ok. 1306/1309 – po 1366), wielki książę Litwy 1341–1344, książę zasławski 1346–1366,
• Kiejstut (Kestutis) (ok. 1308/1310 – 15 sierpnia 1382), książę trocki, wielki książę litewski 1381–1382,
• Lubart (Lubko, Lubartas, Dymitr; ok. 1312/1315–1384), książę połocki, włodzimierski, łucki od 1340, wołyński 1340–1349, 1350–1366, 1371–1383, książę halicki 1340–1349.
• Monwid (ok. 1313/1315–1348), książę kiernowski i słonimski.

Córkami Giedymina były:

• Elżbieta (ok. 1302–1364), od 1316 roku żona Wacława, księcia płockiego,
• Maria (ok. 1304/1307–1349), od 1320 roku żona Dymitra Groźnookiego, wielkiego księcia twerskiego,
• Aldona Anna (ok. 1311/1313 – 25 maja 1339), od 1325 żona Kazimierza III Wielkiego,
• NN (Eufemia?) (ok. 1314/1317 – styczeń/luty 1341) – od 1331 żona Bolesława Jerzego II,
• NN (Helena?) (ok. 1315/1319 – zapewne po 23 czerwca 1339), żona Andrzeja Kozielskiego,
• Augusta Anastazja (ok. 1316/1321 – 11 marca 1345), żona Siemiona Dumnego, wielkiego księcia moskiewskiego.

Drzewo genealogiczne

Giedymin ur. ok. 1275 zm. 1341

Giedyminowicze

Narymunt ur. 1300 zm. 1348

córka ur. ? zm. 1342

Elżbieta ur. ? zm. 1364

Witold ur. ok. 1303 zm. 1336

Olgierd ur. 1296 zm. 1377

Jewnuta ur. ok. 1306 zm. po 1366

Kiejstut ur. ? zm. 1382

Koriat ur. ? zm. 1358

Maria ur. ? zm. 1349

Augusta ur. ? zm. 1345

Lubart ur. ? zm. 1384

Aldona ur. ? zm. 1339

córka ur. ? zm. ?

Monwid ur. ? zm. 1348

Narymuntowicze

Witoldowicze

Olgierdowicze

Jawnutowicze

Kiejstutowicze

Koriatowicze

Lubartowicze

Drzewo genealogiczne zostało sporządzone na podstawie prac Józefa Wolffa oraz Jana Tęgowskiego .

Galeria

Wizerunek Giedymina na podstawie rysunku Alessandra Guagniniego z 1578 roku.

• 
  Alessandro Guagnini (1578)
• 
  Adamo Bozza (1831)
• 
  Autor nieznany (1835)
• 
  Autor nieznany (1906)
• 
  Autor nieznany (1911)

Wizerunek Giedymina na podstawie rysunku Bartosza Paprockiego z 1578 roku.

• 
  Bartosz Paprocki (1578)
• 
  Aleksander Tarasowicz (1675)
• 
  Autor nieznany (1709)
• 
  Józef Łoski (1855)
• 
  J. Fleck (1856)

Zobacz też

• Trojden

Bibliografia

• JózefJ. Wolff JózefJ., Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku, Warszawa: Gebethner i Wolff, 1895, s. 698 .
• JanJ. Tęgowski JanJ., Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów, Wyd. Historyczne, 1999, s. 319, ISBN 83-913563-1-0, ISBN 978-83-913563-1-9 .