Tekst źródłowy strony Islam

{{Inne znaczenia|religii|[[Islam (ujednoznacznienie)|inne znaczenie słowa „islam”]]}}
{{Nie mylić z|[[islamizm]]}}
[[Plik:Al Shahada.jpg|thumb|[[Szahada]] – islamskie wyznanie [[Wiara religijna|wiary]]]]
[[Plik:Kabaa (January 2003).jpg|thumb|[[Al-Kaba]] w [[Mekka|Mekce]] – [[Miejsce święte|najświętsze miejsce]] islamu, cel [[Pielgrzymka|pielgrzymek]].]]

'''Islam''' ({{w języku|ar|الإسلام}}, ''al-islām'' – ''poddanie się woli Boga''<ref name=":0" /><ref>{{Encyklopedia PWN | tytuł = Islam | id = 3915558 | data dostępu = 2021-07-28}}</ref>), '''mahometanizm'''<ref>{{Cytuj stronę |url = http://sjp.pwn.pl/slownik/2480587/islam |tytuł = Mahometanizm/Islam |opublikowany = Słownik Języka polskiego PWN |data dostępu = 2014-07-08}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.slownik-online.pl/kopalinski/511B4630C2DBC9D7C12565E70065D71F.php |tytuł = islam |autor = Władysław Kopaliński |archiwum = https://web.archive.org/web/20130702085740/http://www.slownik-online.pl/kopalinski/511B4630C2DBC9D7C12565E70065D71F.php |praca = Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych |opublikowany = slownik-online.pl |zarchiwizowano = 2013-07-02 |data dostępu = 2018-11-09}}</ref> – [[religia]] [[Monoteizm|monoteistyczna]], na początku XXI wieku druga na świecie pod względem liczby wyznawców po [[Chrześcijaństwo|chrześcijaństwie]]<ref group="uwaga">W 2010 roku [[Centrum Badawcze Pew|Pew Research Center]] oceniło liczbę muzułmanów na 1,57 miliarda, to jest 23% ludzkości{{fakt|data=2023-09}}.</ref><ref name="PewResearch">{{Cytuj stronę |url = http://www.pewforum.org/2009/10/07/mapping-the-global-muslim-population/ |tytuł = Mapping the Global Muslim Population: A Report on the Size and Distribution of the World’s Muslim Population |rok = 2009 |opublikowany = Pew Research Center |język = en}}</ref>. Zapoczątkował ją [[Prorocy w islamie|prorok]] [[Mahomet]]; według islamu to on przekazał ludziom świętą księgę – [[Koran]], którą mu objawił [[Anioł Gabriel|Archanioł Gabriel]]<ref name=":0" /> (arab. ''Dżibril'') w latach 610–632<ref name=":0" />. Wyznawca tej religii to [[muzułmanin]] lub muzułmanka. Ich zdaniem Koran to ostateczne i niezmienne [[objawienie]] się [[Bóg|Boga]], przez muzułmanów nazywanego [[Język arabski|arabskim]] słowem [[Allah#Allah w islamie|Allah]]<ref name=":0">{{Cytuj książkę |nazwisko = Banek |imię = Kazimierz |tytuł = Islam, [w:] Słownik wiedzy o religiach |rok = 2007 |wydawca = Park |miejsce = Bielsko-Biała |strony = 145–180 |isbn = 978-83-262-0766-2}}</ref>.

Islam ma wspólne korzenie z [[judaizm]]em i [[chrześcijaństwo|chrześcijaństwem]], przez co jest zaliczany do [[Religie abrahamowe|religii abrahamicznych]]. Według islamu objawienie przekazane [[Żydzi|Żydom]] i chrześcijanom przez [[Abraham]]a, [[Musa (Mojżesz)|Mojżesza]] i [[Jezus w islamie|Jezusa]] powinno zostać ponowione i uzupełnione.

Podstawę islamu tworzy pięć zasad i obowiązków muzułmanina:
* wyznanie wiary w jedynego Boga ([[szahada]]),
* pięciokrotna [[Salat (modlitwa)|modlitwa]] w ciągu doby,
* [[Saum|post]] w miesiącu [[ramadan]],
* [[Zakat|jałmużna]] na rzecz ubogich,
* [[Hadżdż|pielgrzymka]] do [[Mekka|Mekki]] przynajmniej raz w życiu.

Mahomet początkowo działał wśród [[Arabowie|arabskich]] rodaków i z czasem większość tego [[lud]]u uległa [[Islamizacja|islamizacji]]. Przeszły ją też inne narody [[Stary Świat|Starego Świata]] – islam stał się religią dominującą w części krajów [[Azja|Azji]], [[Afryka|Afryki]] i [[Europa|Europy]]<ref group="uwaga">[[Albania]], [[Bośnia i Hercegowina]], częściowo uznawane [[Kosowo]] i będący na pograniczu Europy [[Azerbejdżan]].</ref>, łącznie w ok. 50 na świecie<ref>{{otwarty dostęp}} [https://worldpopulationreview.com/country-rankings/muslim-majority-countries Muslim Majority Countries 2023] {{lang|en}}, worldpopulationreview.com [dostęp 2023-09-09].</ref>, co stanowi ok. 1/4 [[Lista państw świata|wszystkich państw]]. Przez to Arabowie stali się mniejszością muzułmanów (ok. 20–25%), a większość to obywatele różnych krajów Azji jak [[Indonezja]], [[Indie]], [[Pakistan]] i [[Bangladesz]]<ref name="PewResearch" />.

Trzy główne odłamy islamu to [[sunnizm]] (85–90%), [[szyizm]] (10–15%) i [[charydżyzm]] (<1%)<ref name="PewResearch" />. Wyróżnia się też ich podgrupy i odrębne ruchy; przykłady to:
* [[sufizm]],
* [[salafizm]]<ref>{{Cytuj książkę |tytuł = Global Strategic Assessment 2009: America’s Security Role in a Changing World |url = https://books.google.pl/books?id=8orycBhdIFMC&printsec=frontcover#v=onepage&q=%22number%20of%20Salafis%22&f=false |wydawca = [[Departament Obrony Stanów Zjednoczonych]] |isbn = 978-0160832123 |rok = 2009 |język = en |cytat = p. 138 ''The number of Salafis is uncertain but is perhaps in the range of 50 million, of which only perhaps 250,000 are Salafi jihadists''}}</ref> i [[wahhabizm]],
* islam bezdenominacyjny (wyznawcy identyfikujący się jako ''tylko muzułmanie'')<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.pewforum.org/2012/08/09/the-worlds-muslims-unity-and-diversity-1-religious-affiliation/ |tytuł = Religious Affiliation |opublikowany = Pew Research Center |język = en}}</ref>,
* odłam [[ahmadijja]]<ref>{{Cytuj książkę |tytuł = Breach of Faith |url = https://books.google.com/books?id=yi8ONIe1fv4C&pg=PA8&hl=en&sa=X&ei=-jgWU83CCIOZyAPJjoDYCQ&ved=0CC8Q6AEwAA#v=onepage&q&f=false |wydawca = Human Rights Watch |miejsce = Nowy Jork |rok = 2005 |język = en |cytat = ''While it is difficult to provide an exact figure of the Ahmadiyya population, estimates of around 20 million would be appropriate''}}</ref> – przy czym część muzułmanów nie uważa tej doktryny za islamską<ref group="uwaga">Przykładem takiego protestu był [[wandalizm]] na nagrobku [[Abdus Salam|Abdusa Salama]].</ref>.

Z islamu wywodzą się też inne religie abrahamiczne jak [[Druzowie|druzyzm]] (XI wiek), [[jezydyzm]] (XII wiek), [[babizm]] (XIX wiek) i potomny mu [[bahaizm]] (XIX wiek). Islam miał też wpływ na pojawienie się w XV wieku [[sikhizm]]u, niezaliczanego do grupy abrahamicznej.

Islam od początku spotykał się ze sceptycyzmem i krytyką, a czasem też wrogością, [[Dyskryminacja (psychologia społeczna)|dyskryminacją]] i [[uprzedzenie]]m znanym jako [[islamofobia]]. Bywają oparte na [[Ksenofobia|ksenofobii]], np. [[rasizm]]ie względem osób [[Biała odmiana człowieka|niebiałych]] stanowiących większość muzułmanów{{fakt|data=2023-09}}, jednak krytyce podlega też stosunek islamu do:
* ludzi niewyznających go ([[Giaur (islam)|giaurów]]), zwłaszcza [[Apostazja|apostatów]];
* [[Kobieta|kobiet]] i osób ''[[queer]]'' ([[LGBT|LGBTQ+]]);
* odkryć [[Nauka|naukowych]] jak ewolucyjna [[antropogeneza]], przecząca dosłownemu rozumieniu Koranu{{fakt|data=2023-09}}.

Z drugiej strony część wyznawców innych religii dążyła do pokoju z muzułmanami – przykłady to założyciel wspomnianego sikhizmu [[Nanak|Guru Nanak]], wpływowy [[Hinduizm|hinduista]] [[Mahatma Gandhi]], [[dalajlama]] [[Tenzin Gjaco]]<ref>{{otwarty dostęp}} [https://tvn24.pl/swiat/co-mial-na-mysli-dalajlama-niejasne-slowa-o-wojnie-w-syrii-ra675863 Co miał na myśli dalajlama? Niejasne słowa o wojnie w Syrii], tvn24.pl, 13 września 2016 [dostęp 2023-09-09].</ref> czy [[papież]]e [[Jan Paweł II]] i [[Benedykt XVI]]. [[Flaga Indii]] bywa interpretowana jako symbol pokoju między hinduizmem a islamem.

== Symbole islamu ==
[[Plik:IslamSymbol.svg|mały|upright|[[Półksiężyc]] powszechnie określany mianem „symbolu islamu”]]
[[Plik:IslamSeal.jpg|mały|upright|Tłok pieczęci [[Muzułmański Związek Religijny w Rzeczypospolitej Polskiej|Muzułmańskiego Związku Religijnego w RP]]]]

Główne symbole islamu to:
* starsza [[szahada]] (wyznanie wiary) napisana czarnymi literami na białym tle lub białymi literami na czarnym tle{{fakt|data=2023-09}};
* częstszy [[półksiężyc]] (arab. ''hilal''). Pierwotnie był to symbol [[kalifat]]u, jednak także w krajach muzułmańskich, awansował do roli głównego symbolu tej religii. W tym charakterze występuje m.in. w:
** [[heraldyka|heraldyce]] państw islamskich, np. w [[godło|godłach]] i na [[flaga]]ch<ref group="uwaga">Półksiężyc na flagach mają m.in.:
* część państw arabskich jak [[Libia]], [[Algieria]], [[Tunezja]], [[Mauretania]] i nieuznawana [[Sahara Zachodnia]];
* część państw [[Języki turkijskie|turkijskich]] jak [[Turcja]], [[Azerbejdżan]], [[Turkmenistan]], [[Uzbekistan]] i nieuznawany [[Cypr Północny]];
* inne państwa jak [[Pakistan]], [[Singapur]], [[Malezja]], [[Malediwy]] i [[Komory]].</ref>;
** symbolu [[Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca|Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca]], jako analogia do [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiego]] [[krzyż]]a.

== Historia ==
=== Początki i ekspansja islamu ===
[[Plik:Siyer-i Nebi 298a.jpg|mały|Mahomet powracający do Mekki]]
{{osobny artykuł|Dżahilijja}}
[[Mahomet]] (po arabsku ''Muhammad''), prorok i twórca islamu, żył w latach 570–632. Urodził się w [[Mekka|Mekce]]. Po śmierci rodziców wychowywał go dziadek, a następnie stryjek. Mahomet zajmował się handlem do czasu, gdy zaczął twierdzić, że podczas kontemplacji doznał wizji i zaczął głosić zasady nowej religii. Objawienie miało miejsce w 610 r. n.e. w jaskini Hira. Przeciwnicy zmusili go jednak do ucieczki z Mekki do [[Medyna (miasto)|Medyny]]. Data tej ucieczki, zwanej [[hidżra|hidżrą]], przypadająca na 622 r. ery chrześcijańskiej, przyjęta została za pierwszy rok ery muzułmańskiej. Począwszy od niej liczone są kolejne lata [[Kalendarz muzułmański|islamskiego kalendarza]]. Ucieczkę Mahometa do Medyny poprzedziła mała hidżra do [[Etiopia|Etiopii]].

Liczba zwolenników Mahometa szybko rosła. Zgromadzeni w Medynie rozpoczęli podboje, podporządkowując prorokowi kolejne plemiona arabskie. Pod koniec życia Mahometa pod jego zwierzchnictwem znalazły się Mekka i większość [[Półwysep Arabski|Półwyspu Arabskiego]]. Gdy Mahomet zmarł, na czele muzułmanów stanął jego teść, [[Abu Bakr]], który przyjął tytuł [[kalif]]a, czyli następcy, zastępcy Proroka. Religia islamska wyzwoliła w Arabach wielką energię i ekspansywność. W ciągu następnych dziesięcioleci VII i VIII w. podbili oni ogromne obszary: na [[Bliski Wschód|Bliskim Wschodzie]] – [[Palestyna|Palestynę]] i [[Syria|Syrię]]; w Afryce – całą jej część północną, od [[Egipt]]u po [[Maghreb]] (czyli dzisiejsze [[Maroko]] i [[Algieria|Algierię]]); na Bliskim Wschodzie i w Azji Środkowej – tereny [[Mezopotamia|Mezopotamii]] i [[Iran|Persji]], a następnie obszary do [[Turkiestan]]u i granic [[Indie|Indii]]. Oblegali nawet [[Konstantynopol]], ale go nie zdobyli. Jednocześnie z podbojami na wschodzie prowadzili je w kierunku zachodnim. W 711 przeprawili się przez [[Cieśnina Gibraltarska|Cieśninę Gibraltarską]] i zajęli [[Półwysep Iberyjski]]. Powstrzymani zostali dopiero przez [[Frankowie|Franków]] w [[bitwa pod Poitiers (732)|bitwie pod Poitiers]] (732). W VIII i IX w. przejściowo opanowali [[Sycylia|Sycylię]], [[Sardynia|Sardynię]] i atakowali [[Półwysep Apeniński]].

Za czterech pierwszych kalifów, w latach 632–661, ukształtowały się zasady religijnego i politycznego funkcjonowania wspólnoty muzułmańskiej oraz państwa stworzonego przez Arabów. Ustne nauki proroka zebrane zostały w 653 w świętej księdze islamu – [[Koran]]ie. Ponadto stopniowo zaczęto spisywać prawa, oparte na wzorze postępowania Mahometa, zwane [[Sunna|Sunną]]. Ostateczną wersję Sunny sporządzono w IX w.

'''Religia i prawo''' są w islamie ściśle ze sobą powiązane. Kalifat stał się zwierzchnią władzą zarówno religijną, jak i polityczną. W 661 władzę objął ród [[Umajjadzi|Umajjadów]], który sprawował ją do 750. Pod rządami tej dynastii Arabowie zorganizowali państwo o charakterze [[imperium|imperialnym]]. Stolicą kalifatu za Umajjadów był [[Damaszek]]. Na obszarze kalifatu mieszkały liczne ludy, mówiące wieloma językami. Zwycięscy Arabowie nie niszczyli cywilizacji terenów podbitych, jednak ludność niemuzułmańska była obciążona dodatkowymi podatkami, takimi jak [[charadż]] i [[dżizja]], teoretycznie w zamian za ochronę, w praktyce najczęściej w powiązaniu z uznawaniem za ludzi niższej kategorii. Żydzi i chrześcijanie, a także [[zaratusztrianizm|zaratusztrianie]], jako wyznawcy religii monoteistycznych, byli tolerowani. Wyznawcy religii [[politeizm|politeistycznych]] w zasadzie nie byli tolerowani. Łączyła się z tym arabizacja nowych wiernych. Koran spisany był bowiem w [[język arabski|języku arabskim]], a muzułmanom nie wolno było tłumaczyć go – jako księgi objawionej – na inne języki. Przyjęcie nowej religii oznaczało więc konieczność posługiwania się językiem arabskim. Od końca VII wieku stosowano go także w administracji i sądownictwie kalifatu. Arabizacja objęła szczególnie intensywnie Bliski i Środkowy Wschód oraz Afrykę Północną. Na innych obszarach cywilizacja muzułmańska rozwijała się przez włączenie do niej dorobku cywilizacji miejscowych, zastanych przez zdobywców, w tym kultur bizantyńskiej (greckiej) i perskiej. W 750 Umajjadzi zostali obaleni i kalifat przejął ród [[Abbasydzi|Abbasydów]]. Dynastia ta panowała do połowy XIII w. Abbasydzi usprawnili zarządzanie państwem, wprowadzili urząd zwierzchnika rządu – [[wezyr]]a. Poszczególnymi częściami kalifatu zarządzali dostojnicy noszący tytuł [[emir]]a. Stolicą Abbasydów został [[Bagdad]].

Już w czasach Umajjadów przejęcie wzorów kultur bizantyńskiej i perskiej pozwoliło Arabom na stworzenie wielkich dzieł architektury. W [[Jerozolima|Jerozolimie]], w miejscu, z którego wedle wierzeń muzułmanów Mahomet wyruszył w podróż do nieba, powstał w drugiej połowie VII w. meczet [[Kopuła na Skale]].

Miasto, będące świętym miejscem wyznawców judaizmu i chrześcijaństwa, stało się nim także dla muzułmanów. Poza meczetami wznoszono pałace władców, obwarowania i domy miejskie, stacje karawan. Sztuka religijna, zgodnie z nakazami Koranu, nie przedstawiała postaci ludzi i zwierząt. Budowle ozdabiano więc ornamentami roślinnymi i kaligraficznymi, zwanymi [[Arabeska (ornament)|arabeskami]].

W czasach Abbasydów nastąpił rozkwit twórczości literackiej i naukowej. Literatura arabska czerpała ze wzorów wielu kultur. Jej najsłynniejszym dziełem jest [[Księga tysiąca i jednej nocy]] – zbiór opowiadań i baśni spisywanych od IX do XVI w. Złożyły się na nią wątki literackie znane wcześniej w wielu krajach – od Indii przez Persję po Egipt.

Kalifowie abbasydzcy utworzyli w IX w. w Bagdadzie uczelnię zwaną Domem Mądrości. W jej bibliotece zgromadzone zostały liczne dzieła, także starożytne: [[Platon]]a, [[Arystoteles]]a, [[Klaudiusz Ptolemeusz|Ptolemeusza]], [[Hipokrates]]a, [[Galen]]a. Korzystanie z dorobku filozofii, geografii i medycyny antycznej stało się wzorem dla szkół w całym kalifacie. Przede wszystkim studiowano jednak Koran i prawo koraniczne. Szkoły powstawały najczęściej przy meczetach. W islamie nie wykształciła się odrębna klasa kapłanów, lecz powstały grupy uczonych, znawców Koranu oraz Sunny, jednocześnie pełniących funkcję nauczycieli i obsługujących meczety ([[imam]]owie, [[muezzin]]i). Od drugiej połowy X w. najsłynniejszą szkołą stała się uczelnia przy meczecie [[Al-Azhar]] w [[Kair]]ze. Dwaj najwybitniejsi uczeni świata islamu żyli na jego przeciwległych końcach. Filozof i medyk Ibn Sina, znany w Europie jako [[Awicenna]], żył na przełomie X i XI w. w [[Buchara|Bucharze]]. Jego [[Kanon medycyny]] był kompendium zbierającym całość starożytnej i arabskiej wiedzy w tej dziedzinie. W Europie został przetłumaczony na [[Łacina|łacinę]] i przez stulecia oddziaływał na naukę europejską. Filozof Ibn Ruszd ([[Awerroes]]) żył natomiast w XII w. w [[Kordoba|Kordobie]]. Jego [[komentarz (gatunek literacki)|komentarze]] do [[Corpus Aristotelicum|dzieł Arystotelesa]] wywarły wielki wpływ na europejską filozofię.
[[Plik:Caravansarai Karaj.jpg|mały|Karawanseraj w [[Iran]]ie, [[Karadż]]]]
Opanowanie przez Arabów różnorodnych obszarów sprzyjało rozwojowi handlu i miast. Ośrodki miejskie zaś mogły się powiększać dzięki wzrostowi produkcji rolnej, uzyskanemu w rezultacie rozbudowanych przez Arabów systemów [[Irygacja (rolnictwo)|irygacji]]. Do stolicy kalifatu, Damaszku, a potem Bagdadu, napływały towary z całego świata muzułmańskiego. Poszczególne miasta specjalizowały się w produkcji różnych towarów. Bagdad znany był z wyrobu tkanin i [[dywan]]ów; Damaszek – ze znakomitej broni; [[Kair]] – z tkanin, szkła i pachnideł: [[Fez]] i Kordoba – ze skór i wyrobów skórzanych. Wzdłuż szlaków handlu lądowego budowano schroniska dla kupców – [[karawanseraj]]e. W miastach ośrodkami handlu były wielkie targi. Transport lądowy ułatwiało masowe stosowanie [[wielbłąd]]ów. Rozwijała się też żegluga morska – na [[Morze Śródziemne|Morzu Śródziemnym]], [[Morze Czerwone|Morzu Czerwonym]], w [[Zatoka Perska|Zatoce Perskiej]] i na [[Ocean Indyjski|Oceanie Indyjskim]]. Wiele towarów sprowadzano spoza świata islamu. Z [[Chiny|Chin]] przywożono [[jedwab]], [[porcelana|porcelanę]], [[papier]]; z Indii – drogie kamienie, przyprawy. Od ok. VIII–IX w. kupcy muzułmańscy wyprawiali się do Europy Środkowej i Wschodniej. Z [[Kijów|Kijowa]], [[Praga|Pragi]], [[Kraków|Krakowa]] sprowadzali niewolników, futra, barwniki. Karawany wielbłądów przekraczały [[Sahara|Saharę]], by z Afryki Zachodniej przywozić [[złoto]], pachnidła i niewolników. Statki arabskie pływały wzdłuż wschodniego wybrzeża Afryki. Od ok. X–XI w. powstawać zaczęły tam miasta muzułmańskie ([[Mogadiszu]], [[Mombasa]], [[Kilwa Kisiwani|Kilwa]], [[Sofala]]), z których przywożono przyprawy, złoto i niewolników, a do Indii wywożono [[żelazo]]. Kupcy muzułmańscy docierali też do [[Indonezja|Indonezji]], wraz z nimi rozprzestrzeniały się tam wpływy islamu.

Tak wielki obszar działania wpłynął na kulturę muzułmańską. Wielcy geografowie – [[Al-Bakri]] (XI w.), [[Al-Idrisi]] (XII w.) – opisali cały znany Arabom świat, korzystając z setek relacji kupieckich i podróżniczych. Wielki podróżnik arabski [[Muhammad Ibn Battuta]] (pierwsza połowa XIV w.) objechał świat islamu od Indonezji po państwo [[Mali]] w Afryce Zachodniej i pozostawił obszerny opis swych podróży. W XV w. wybitny uczony [[Ibn Chaldun]], opisując różne ludy świata i ich organizację, dał początek badaniom socjologicznym. W świecie muzułmańskim rozwijały się też astronomia i matematyka. Z Indii Arabowie przejęli system cyfr, który następnie upowszechnił się pod nazwą [[cyfry arabskie|cyfr arabskich]].

Cywilizacja islamu osiągnęła szczyt rozwoju między X a XII w., wyprzedzała wtedy cywilizację chrześcijańskiej Europy. Jednak już w X w. nastąpiło polityczne osłabienie kalifatu Abbasydów – wyodrębnił się umajjadzki kalifat Kordowy. Następnie kalifami ogłosili się władcy Egiptu. Naruszona została polityczna jedność świata muzułmańskiego. Stopniowo rosły znaczenie i samodzielność lokalnych dynastii, wyodrębniały się niezależne państwa na wschodzie i w Maghrebie. Od końca XI do XIII w. trwały [[Krucjata|krucjaty]]. Muzułmanie odparli najazdy chrześcijan, odzyskali Jerozolimę, ale koszt tego zwycięstwa był wysoki. Jednocześnie na Półwyspie Iberyjskim trwała [[rekonkwista]]. Muzułmanów stopniowo wypierano z [[Hiszpania|Hiszpanii]], a przełomowe znaczenie miało zwycięstwo chrześcijan w [[bitwa pod Las Navas de Tolosa|bitwie pod Las Navas de Tolosa]] (1212).

[[Plik:Batalla de las Navas de Tolosa, por Francisco van Halen.jpg|mały|Bitwa pod Las Navas de Tolosa]]
W XIII w. kalifat Abbasydów został zniszczony przez najazd [[Mongołowie|Mongołów]]. Od XIII w. świat islamu objęła stagnacja gospodarcza, natomiast Europa chrześcijańska przeżywała w tym stuleciu wzmożony rozwój. Stosunek sił między dwoma sąsiadującymi cywilizacjami uległ odwróceniu. Jednakże w XIV–XV w. rozpoczęła się kolejna fala podbojów muzułmańskich, które prowadzili [[Turcy osmańscy]]. Swoje imperium utworzyli oni kosztem [[Cesarstwo Bizantyńskie|Bizancjum]], [[Bułgaria|Bułgarii]] i [[Serbia|Serbii]]. Państwom [[Europa łacińska|Europy łacińskiej]] – poza [[Węgry|Węgrami]] – ich ekspansja wówczas nie zagroziła.

[[Plik:Age of Caliphs.png|mały|upright=1.8|Historia [[ekspansja|ekspansji]] islamu, na mapie współczesnych państw]]
Ostatecznie militarną ekspansję muzułmanów na europejskim kontynencie zakończyła [[bitwa pod Wiedniem]], stoczona pomiędzy wojskami [[Kara Mustafa|Kary Mustafy]] a armią polsko-austriacko-niemiecką, dowodzoną przez króla [[Jan III Sobieski|Jana III Sobieskiego]].

=== Turcja i modernizacja ===
W początkach XIX w. największym muzułmańskim państwem było [[Imperium Osmańskie]], przeżywające jednak poważny kryzys wewnętrzny. Słabość [[Turcja|Turcji]] rodziła tendencje odśrodkowe, z jednej strony wśród chrześcijańskich ludów na tureckich [[Półwysep Bałkański|Bałkanach]], z drugiej – wśród arabskich elit w Afryce Północnej (szczególnie w Egipcie, który praktycznie uniezależnił się od Turcji).

Ta sytuacja oraz przewaga Europy, a także rywalizacja z modernizującym się i popieranym przez Francję Egiptem, stanowiły impuls do podjęcia reform w państwie osmańskim. Wysiłki modernizacyjne pociągały jednak za sobą koszty, których państwa Wschodu nie mogły samodzielnie pokryć, m.in. z powodu słabości systemu podatkowego. Konsekwencją było zadłużenie w europejskich bankach. Za koniecznością spłaty rosnących długów szła narastająca niewydolność finansowa, prowadząca do politycznego uzależnienia od Europejczyków. Budziło to opór poddanych i spadek autorytetu władzy, tak potrzebnego przy przeprowadzaniu reform. Trzeba też zauważyć, że zapożyczenia z cywilizacji europejskiej nie wrastały w krajobraz kulturowy społeczeństw muzułmańskich, lecz stanowiły osobny świat, funkcjonujący obok tradycyjnego systemu obyczajowego czy religijnego. W Imperium Osmańskim do świata tego należała jedynie wąska i wyizolowana grupa zeuropeizowanych Arabów i Turków.

W XIX w. klęski spadające na państwo osmańskie kompromitowały dotychczasowy system i prowadziły do powstania ruchu opozycyjnego, dostrzegającego szansę w modernizacji. Tylko przekształcenie Turcji w kraj nowoczesny mogło bowiem pomóc jej w odzyskaniu choć części dawnej świetności. Zapleczem tego ruchu była wzrastająca z czasem grupa Turków wykształconych przez system zorganizowanego na modłę zachodnią szkolnictwa (także wyższego), żądająca zmian i formułująca programy polityczne na wzór europejski. W końcu XIX w. wyrazicielem tych dążeń stał się tzw. [[młodoturcy|ruch młodoturecki]]. Inspirował się on dominującymi wówczas w Europie tendencjami [[nacjonalizm|nacjonalistycznymi]], traktowanymi jako przejaw nowoczesności. Odrzucał zasadę prymatu islamu, łączącą dotąd Arabów i Turków, żądał natomiast nadania państwu osmańskiemu charakteru tureckiego [[państwo narodowe|państwa narodowego]]. Ważnym czynnikiem aktywizującym ten ruch było zwycięstwo Japonii w [[wojna rosyjsko-japońska|wojnie z Rosją]].

W 1908 młodoturkom udało się doprowadzić do zmiany na tronie sułtańskim, w 1913 zaś obalili legalny rząd i wprowadzili [[dyktatura|dyktaturę]]. Klęska w [[I wojna światowa|I wojnie światowej]], w której Turcja występowała po stronie Niemiec, doprowadziła do załamania tureckiego państwa. Sytuację opanował generał [[Mustafa Kemal Atatürk]], który skonsolidował naród, ustabilizował granice państwa, a w 1922 proklamował zniesienie sułtanatu i ustanowienie [[republika|republiki]], której stolicą została [[Ankara]]. Na czele nowego państwa tureckiego – jako dożywotni prezydent – stanął zwycięski Mustafa Kemal, nazwany Atatürkiem (Ojcem Turków). W czasach jego dyktatorskich rządów (do 1938) Turcja stała się państwem świeckim. Zakazano działalności wpływowych bractw muzułmańskich, wprowadzono jednolity system szkolny, [[Emancypacja kobiet|równouprawnienie kobiet]] (łącznie z [[prawo wyborcze|prawem wyborczym]] w 1934), a także [[alfabet łaciński]], nazwiska na modłę europejską, a nawet zmuszono Turków do europeizacji ubiorów (tzw. ustawa kapeluszowa).

Turecki eksperyment okazał się najtrwalszy wśród wszystkich podobnych działań podjętych w państwach muzułmańskich. Westernizacja społeczeństwa tureckiego stała się faktem i jest wręcz elementem świadomości współczesnych Turków. Po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]] Turcja, jako członek [[NATO]], stała się znaczącym elementem ładu atlantyckiego. Obecnie ubiega się o przyjęcie do [[Unia Europejska|Unii Europejskiej]].

=== Arabowie i modernizacja ===
[[Plik:Dubai night skyline.jpg|mały|Nocna panorama [[Dubaj]]u]]
Stosunek społeczeństw arabskich do modernizacji był o wiele bardziej skomplikowany niż Turków. Stopniowe opanowywanie przez Europejczyków północnej Afryki łączyło się, szczególnie we francuskiej [[Algieria|Algierii]], z marginalizacją miejscowej społeczności muzułmańskiej. Europa była więc przede wszystkim wrogiem, co musiało wpływać na dość niechętny stosunek do jej wytworów i osiągnięć, a także na charakter, rodzącego się stopniowo, arabskiego nacjonalizmu. Decydujące znaczenie miała tu [[I wojna światowa]]. Wówczas to [[Brytyjczycy]] wsparli [[Beduini|beduińskie]] plemiona z Półwyspu Arabskiego w stworzeniu szerokiego arabskiego ruchu zbrojnego, który z powodzeniem wypierał Turków (walczących po stronie państw centralnych) z [[Palestyna|Palestyny]], [[Syria|Syrii]] i [[Irak]]u.

Po wojnie dokonano nowego politycznego podziału arabskiego Bliskiego Wschodu, starając się przede wszystkim zabezpieczyć równowagę interesów Wielkiej Brytanii i Francji, które objęły większość nowych państw swym protektoratem (zwierzchnictwem dotyczącym tak polityki zewnętrznej, jak i ważniejszych kwestii wewnętrznych). W niektórych krajach powstały nowe arabskie [[monarchia|monarchie]] (np. w [[Jordania|Jordanii]], Iraku, [[Arabia Saudyjska|Arabii Saudyjskiej]]).

W czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] lub krótko po niej większość państw arabskich uzyskała niepodległość. Najbardziej dramatyczny przebieg miało wyzwalanie się Algierii, gdzie w latach 1954–1962 toczyła się krwawa wojna z Francuzami. Część niepodległych państw arabskich pozostała przy monarchicznej formie rządów, niekiedy opartych na tradycyjnych strukturach społecznych i islamskim prawie – [[szariat|szariacie]] (np. Arabia Saudyjska). Niektóre monarchie natomiast stawały się ośrodkami stopniowej, pokojowej modernizacji kraju (np. Jordania, Maroko).

W części państw arabskich do głosu dochodzić zaczęły ugrupowania [[nacjonalizm|nacjonalistyczne]], dążące do szybszych przemian i zrzucenia wszelkich form zależności od Zachodu. Ich wielkim atutem było najczęściej poparcie ze strony armii, głównie młodej i wykształconej kadry oficerskiej, zwykle nastawionej radykalnie. Organizacją reprezentującą ten nurt był Związek Wolnych Oficerów w [[Egipt|Egipcie]], który w 1952 doprowadził do [[zamach stanu|zamachu stanu]] i obalenia monarchii. Wydarzenia w Egipcie stały się wzorem dla podobnych rewolt, prowadzących do obejmowania władzy przez wojskowych także w innych krajach (Irak – 1958, Jemen – 1962, Syria – 1963, Libia – 1969). We wszystkich tych państwach wprowadzano rządy [[totalitaryzm|totalitarne]]. Nowe arabskie reżimy nawiązywały współpracę z [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]], który dostarczał im przede wszystkim broni. W polityce wewnętrznej państwa te głosiły program tzw. [[socjalizm arabski|socjalizmu arabskiego]], sprowadzającego się do gospodarki opartej na [[Gospodarka planowa|centralnym planowaniu]]. Arabski socjalizm był próbą wkroczenia na inną drogę modernizacji, odrzucającą model wolnorynkowy.

Od początku XX w. istotną rolę w sytuacji Bliskiego Wschodu zaczęła odgrywać [[ropa naftowa]]. Od lat 60., a zwłaszcza 70., stała się ona głównym źródłem dochodów niektórych państw obszaru [[Zatoka Perska|Zatoki Perskiej]], bez niej skazanych właściwie na gospodarczą stagnację. Zyski, które przyniosła sprzedaż ropy, zaczęto inwestować w nowoczesną infrastrukturę miejską, w rozbudowę sieci usług, a także w nowe gałęzie przemysłu (jako zabezpieczenie na przyszłość, gdy złoża się wyczerpią). Bogactwo niektórych krajów arabskich pozwoliło im na intensywne zbrojenia, a także m.in. na finansowanie organizacji [[terroryzm|terrorystycznych]].

=== [[Konflikt izraelsko-palestyński]] ===
[[Plik:Demonstration against road block, Kafr Qaddum, March 2012 3.JPG|mały|Palestyńczycy, [[Zachodni Brzeg]]]]
Po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]] ważnym czynnikiem w polityce bliskowschodniej stał się konflikt żydowsko-arabski. [[Żydzi]] stanowią szczególny przykład wspólnoty narodowej: przez stulecia żyli w rozproszeniu ([[diaspora (naród)|diasporze]]) wśród innych nacji, pozostając wszędzie grupą wyraźnie wyodrębnioną pod względem religijnym. Dopiero świecki żydowski ruch nacjonalistyczny ([[syjonizm]]) doprowadził w drugiej połowie XIX w. do wysunięcia postulatu odbudowy państwa żydowskiego w [[Palestyna|Palestynie]].

Od końca XIX stulecia rozpoczęła się na tym obszarze akcja osadnicza Żydów, która w znaczący sposób zmieniła sytuację narodowościową Palestyny. 29 listopada 1947 [[Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 181|Rezolucją Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 181]], m.in. pod wpływem wstrząsu spowodowanego przez [[Zagłada Żydów|Holocaust]], [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|ONZ]] zdecydowała o podzieleniu terytorium Mandatu Palestyny na dwa państwa: żydowskie – [[Izrael]] i arabskie – [[Palestyna|Palestynę]]. Postanowienie to zostało jednak odrzucone przez świat arabski. Niemal natychmiast wybuchła wojna żydowsko-arabska, wygrana przez Izraelczyków, podobnie jak kolejne konflikty zbrojne Izraela z sąsiednimi państwami (1956 – wojna z Egiptem; 1967 – tzw. [[wojna sześciodniowa]], z Egiptem, Jordanią i Syrią; 1973 – wojna z Egiptem i Syrią; 1982–1985 – izraelska okupacja południowego Libanu). Walki z 1948 spowodowały odpływ ludności arabskiej z terenów zajętych przez Żydów (do końca 1948 – 700 tys.). Dało to początek tzw. problemowi palestyńskiemu – problemowi narodu uchodźców, domagającego się własnego państwa na gruzach Izraela i stanowiącego najbardziej zapalny czynnik na Bliskim Wschodzie.

Od 1987 na tzw. ziemiach palestyńskich trwają – z przerwami – gwałtowne wystąpienia ludności arabskiej, tzw. [[intifada]] (z arab. powstanie). Reprezentantem Palestyńczyków stała się [[Organizacja Wyzwolenia Palestyny]] (OWP, 1964), która w 1974 zyskała status stałego obserwatora przy ONZ. W 1994 doszło do porozumienia między Izraelem a Palestyńczykami w kwestii ustanowienia tzw. [[Autonomia Palestyńska|Autonomii Palestyńskiej]]. Na jej czele stanął twórca i przywódca OWP – [[Jasir Arafat|Jaser Arafat]]. Wbrew nadziejom nie zakończyło to konfliktu, który od 2001 rozgorzał na nowo.

=== Fundamentalizm islamski ===
W wieku XIX pod wpływem Zachodu duża część muzułmańskich elit dystansowała się od islamu, dążąc m.in. do wzorowanego na stosunkach europejskich oddzielenia religii od spraw państwowych. Islam pozostawał jednak religią mas, stając się niekiedy hasłem antyeuropejskich rebelii (np. [[Powstanie Mahdiego|powstanie Mahdiego w Sudanie]], 1881–1885).

Początki dwudziestowiecznego islamskiego ruchu fundamentalistycznego związane są z powstałym w 1928 w Egipcie [[Bracia Muzułmańscy|Stowarzyszeniem Braci Muzułmanów]]. Głosiło ono odrodzenie tradycyjnego islamu oraz przekonywało swych zwolenników, że religia muzułmańska może stać się podstawą społeczeństwa we współczesnym świecie. Znaczenie idei fundamentalizmu zaczęło rosnąć od lat 70., co wiązało się z postępującą modernizacją krajów islamskich. Przenoszący się do miast i pracujący w przemyśle muzułmańscy chłopi stawali się nagle częścią „samotnego tłumu”, w którym jedynym czynnikiem integrującym i wyznaczającym sens życia stawał się islam. Niezwykle istotne znaczenie miały tu nowoczesne [[środki masowego przekazu|środki przekazu]] – prasa, radio i telewizja – dzięki którym treści islamistyczne zaczęły coraz lepiej docierać do szerokich rzesz muzułmańskich społeczeństw. Prócz tego fundamentaliści odrzucali „przetłumaczone na arabski”, ale w istocie obce i skompromitowane hasła [[nacjonalizm]]u czy [[socjalizm]]u, posługiwali się natomiast systemem pojęć zrozumiałych dla przeciętnego muzułmanina. W tej sytuacji na placu boju pozostawał tylko islam, symbolizujący protest wobec Zachodu, oskarżanego o wyzysk, [[kolonializm]], demoralizację itp.

Ważnym impulsem do rozwoju ruchu fundamentalistycznego stały się wydarzenia w [[Iran]]ie. Po II wojnie światowej państwo to, rządzone przez dynastię [[Dynastia Pahlawi|Pahlawich]], było głównym, obok Turcji, sojusznikiem USA w regionie. Polityka modernizacyjna, finansowana dzięki dochodom płynącym ze sprzedaży ropy, czyniła Iran jednym z najszybciej rozwijających się krajów Bliskiego Wschodu. Wszelkie przejawy opozycji politycznej były w Iranie bezwzględnie tłumione, co uderzało także w niechętne „amerykanizacji” kraju środowiska muzułmańskie (w Iranie panuje [[Szyizm|szyicka]] odmiana islamu, posiadająca swego rodzaju hierarchię duchownych). W latach siedemdziesiątych na czele antymonarchistycznej opozycji stanął przebywający na emigracji [[ajatollah]] [[Ruhollah Chomejni]]. W 1979 jego zwolennicy doprowadzili do obalenia rządów [[szach (władca)|szacha]] i przekształcenia Iranu w republikę islamską, opartą na szyickiej teorii władzy.

W następnym dwudziestoleciu nastąpił rozwój ruchów fundamentalistycznych – tak szyickich, jak i [[Sunnizm|sunnickich]] – we wszystkich krajach islamskich. Pod ich naciskiem także laickie reżimy wojskowe zaczęły się w pewnej mierze islamizować. Ruchy fundamentalistyczne stały się czynnikiem destabilizacji w państwach arabskich, a także np. w Azji i Czarnej Afryce w krajach o sporym odsetku muzułmanów (np. [[Nigeria|Nigerii]]). Ich działalność zaczęła też komplikować sytuację licznej diaspory muzułmańskiej w Europie Zachodniej (we Francji i Niemczech). Agresywne organizacje fundamentalistyczne, prowadzące działania terrorystyczne, odgrywają istotną rolę m.in. w konflikcie palestyńsko-izraelskim (np. [[Hamas]], [[Hezbollah]]). Celem ich ataków są często różne zachodnie instytucje, czego najtragiczniejszym przykładem był [[Zamachy z 11 września 2001 roku|zamach na World Trade Center w Nowym Jorku i Pentagon w Waszyngtonie]] (11 września 2001). Nie osłabiła ich rozwoju kompromitacja idei państwa islamskiego, w skrajnej formie realizowana przez reżim talibów w Afganistanie. [[Talibowie]] wprowadzili nie tylko surowe sunnickie prawo islamskie – szariat, ale zlikwidowali też wszelkie przejawy kulturowych wpływów cywilizacji (np. kino) i pozbawili kobiety możliwości uczestnictwa w życiu publicznym (np. dostępu do edukacji i pracy). Władzę talibów obaliła w 2001 amerykańska interwencja.

Pozostaje kwestią sporną, jak dalece islamski fundamentalizm jest mechanicznym odrzuceniem modernizacji, a w jakim stopniu podejmowaną przez społeczeństwa muzułmańskie próbą poszukiwania własnego miejsca w nowoczesnym świecie.

== Wiara ==
=== Bóg ===
W islamie występuje wiara w jednego [[Bóg|boga]], który w [[Koran]]ie nazywany jest [[Allah]].

Jak mówi [[Sura (Koran)|sura]] ''[[al-Ichlas]]'' z [[Koran]]u: ''On jest Bogiem jedynym Bogiem wiekuistym! Nie zrodził nikogo, ani też nie został zrodzony, a nikt nie jest Jemu równy.''

Według muzułmanów Bóg ([[język arabski|arab.]] ''[[Allah]]'') jest wszechwiedzący, doskonały, jest źródłem wszelkiej wiedzy i sprawiedliwości, ma znajomość prawa doskonałego. Jest niepodobny do nikogo i niczego nie można z nim porównywać. Islam zabrania przedstawiania go w jakiejkolwiek postaci.

=== Wyznanie wiary ===
Aby zostać muzułmaninem, czyli „poddanym [[Allah]]owi”, należy posiadać intencję oraz wypowiedzieć wyznanie wiary tzw. [[szahada|szahadę]], która brzmi: „(Oświadczam, że) nie ma bóstwa prócz Boga (Allaha) i oświadczam, że [[Mahomet]] jest wysłannikiem Boga”. Zasadniczo powinno się to odbyć w obecności świadków, ale istnieją też interpretacje, według których ich obecność nie jest konieczna, gdyż świadkiem jest sam Allah.

=== Dogmaty islamu ===
# '''Wiara w Allaha''' – jednego Boga, który nie posiada potomstwa ([[Tauhid|tawhid]] – jedynobóstwo; według muzułmanów odróżnia ono islam i [[judaizm]] od [[chrześcijaństwo|chrześcijaństwa]] i religii animistycznych).
# '''Wiara ''''''w Jego Anioły''' – np. anioła Dżibrila ([[Anioł Gabriel|Gabriela]]) lub Michaila ([[Archanioł Michał|Michała]]).
# '''Wiara ''''''w Jego Księgi''' – w [[Koran]] (także [[Tora|Torę]] i [[Ewangelia|Ewangelię]] – choć nie oznaczają one dokładnie tego samego, co dla [[Żydzi|żydów]] i [[chrześcijaństwo|chrześcijan]] – według muzułmanów zostały zafałszowane przez wyznawców tych religii).
# '''Wiara ''''''w Jego Proroków''' – np. w proroka [[Mahomet]]a, [[Jezus Chrystus|Jezusa]], [[Mojżesz]]a, Adama itd.; Mahomet jest „pieczęcią proroków”- ostatnim z nich i tym, który przyniósł ostateczne objawienie (inaczej jest u [[lahori]]ch, odłamu [[ahmadijja|ahmadijji]]).
# '''Wiara ''''''w Dzień Ostatni''' – czyli [[sąd ostateczny|Dzień Sądu Ostatecznego]], w którym ludzie będą osądzeni przez Boga.
# '''Wiara ''''''w Przeznaczenie''' – czyli że wszelkie dobro i zło, które przydarza się człowiekowi, dzieje się za wolą Boga.

== Filary islamu ==
=== Filary islamu sunnickiego ===
[[Plik:Supplicating Pilgrim at Masjid Al Haram. Mecca, Saudi Arabia.jpg|mały|Pielgrzymi wokół [[Al-Kaba|Kaaby]] w meczecie [[al-Masjid ul-Ḥarām]] w Mekce]]
W [[Sunnizm|islamie sunnickim]] [[muzułmanin]] ma pięć obowiązków, zwanych [[pięć filarów islamu|pięcioma filarami islamu]] (''Arkan ad-din'', ''Arkan al-Islam''):
# '''Wyznanie wiary''' (شهادة, ''[[szahada]]'') – ''Oświadczam, że nie ma boga prócz [[Allah]]a, a [[Mahomet|Mahomet (Muhammad)]] jest Jego prorokiem'' (arab. „Aszhadu an la ilaha illa Allah wa aszhadu anna Muhammadan abduhu wa rasuluhu”; u większości szyitów dodatkowo: ''[[Ali ibn Abi Talib|Ali]] jest przyjacielem Boga''). Jest ona również aktem włączenia do wspólnoty muzułmańskiej i w razie przyjęcia islamu na łożu śmierci jest powszechnie uważana za warunek wystarczający do uznania za pełnoprawnego muzułmanina.
# '''Modlitwa''' (صلاة, ''[[Salat (modlitwa)|salat]]'') – odprawiana pięć razy dziennie, z twarzą zwróconą w stronę [[Mekka|Mekki]] (do 627 roku w stronę [[Jerozolima|Jerozolimy]]) – dzieci i osoby chore mogą odmawiać 3 razy dziennie.
# '''Jałmużna''' (زكاة, ''[[zakat]]'') – określoną część swych dochodów (najczęściej 2,5%) muzułmanin ma obowiązek oddawać biednym. Uważana jest za jeden z pierwszych „nowoczesnych” podatków socjalnych.
# '''Post''' (صوم, ''[[saum]]'') – w ciągu dziewiątego miesiąca roku muzułmańskiego ([[ramadan]]u), muzułmanie muszą powstrzymywać się od jedzenia i picia (nie dotyczy kobiet w ciąży lub karmiących, małych dzieci, osób ciężko chorych oraz odbywających długą i wyczerpującą podróż), a także palenia [[Tytoń (produkt)|tytoniu]] od wschodu do zachodu słońca. [[Wahhabizm|Wahhabici]] unikają nawet przełykania śliny.
# '''Pielgrzymka do [[Mekka|Mekki]]''' (حج, ''[[Pielgrzymki w islamie|hadżdż]]'') – muzułmanin musi ją odbyć przynajmniej raz w życiu, jeśli pozwala mu na to sytuacja materialna. Często na podróż składa się cała lokalna wspólnota lub rodzina, która deleguje jedną osobę. Niektóre autorytety religijne uważają, że w razie braku możliwości odbycia pielgrzymki do Mekki można ją w pewien sposób zastąpić pielgrzymką do innego ważnego centrum islamu (ich liczba waha się od 7 do ponad 100).

=== Filary islamu szyickiego ===
==== Imamizm ====
Filary islamu [[Imamizm|imamickiego]] uwzględniają pięć ''Usul al-Din'' i dziesięć ''Furu al-Din'', tzn. wierzenia i praktyki islamu:
# '''[[Tauhid|Tawhid]]''' – [[Monoteizm]]: Wiara w jedyność Boga
# '''[[Adl]]''' – Boska sprawiedliwość: wiara w sprawiedliwość Boga
# '''[[Nubułłah]]''' – Proroctwo
# '''[[Imamat]]''' – Sukcesja po Mahomecie
# '''[[Mi'ad]]''' – Dzień Sądu Ostatecznego i Zmartwychwstania

W dodatku do pięciu filarów, szyici imamici uwzględniają dziesięć obowiązkowych praktyk zwanych [[Artykuły wiary|artykułami wiary]]<ref>Rozdział „Islamic Beliefs (the Pillars of Islam)” w [http://www.al-islam.org/invitation/ „Invitation to Islam”] autorstwa Sayed Moustafa Al-Qazwiniego.</ref>:
# '''[[Salat (modlitwa)|Salat]]''' – obowiązkowa modlitwa odprawiana pięć razy dziennie, z twarzą zwróconą w stronę [[Mekka|Mekki]][[Plik:İstanbul 4258.jpg|thumb|Modlitwa w meczecie w [[Stambuł|Stambule]]]]
# '''[[Saum]]''' – post
# '''[[Zakat]]''' – jałmużna
# '''[[Chums]]''' – jałmużna
# '''[[Hadżdż]]''' – pielgrzymka do [[Mekka|Mekki]]
# '''[[Dżihad]]''' – codzienna walka z samym sobą (np. przeciwko grzeszeniu), rzadziej walka zbrojna w obronie własnej ziemi
# '''[[Amr-bil-Maruf]]''' – żyć podług tego, co dobre i sprawiedliwe
# '''[[Nahi Anil Munkar]]''' – zabraniać tego, co złe
# '''[[Tawalla]]''' – okazywać miłość wobec dobra
# '''[[Tabarra]]''' – potępiać i okazywać nienawiść wobec zła

==== Ismailizm ====
Szyici [[Ismailizm|ismailici]] posiadają siedem filarów wiary:
# '''[[Walajah]]''' (dosłownie „[[kuratela]]”) – miłość wobec Boga, proroków, [[Imam (szyizm)|imamów]] i duʻāt (misjonarzy).
# '''[[Tauhid|Tawhid]]''' – [[monoteizm]], wiara w jedyność Boga.
# '''[[Salat (modlitwa)|Salat]]''' – obowiązkowa modlitwa odprawiana pięć razy dziennie, z twarzą zwróconą w stronę [[Mekka|Mekki]]. W odróżnieniu od muzułmanów sunnickich, szyickich imamitów i innych ismailitów, [[nizaryci]] wierzą iż forma modlitwy jest ustalana i może być zmieniona przez żyjącego imama (zobacz [[Aga Chan]]).
# '''[[Zakat]]''' – jałmużna.
# '''[[Saum]]''' – post.
# '''[[Hadżdż]]''' – pielgrzymka, różnie rozumiana przez poszczególne gałęzie ismailizmu. Jedne grupy odbywają ją do [[Mekka|Mekki]], inne jak np. [[Druzowie]], rozumieją ją metaforycznie i w ogóle nie pielgrzymują fizycznie nigdzie.
# '''[[Dżihad]]''' – codzienna walka z samym sobą (np. przeciwko grzeszeniu), rzadziej walka zbrojna w obronie własnej ziemi

== Duchowni ==
[[Plik:Molla2.jpg|mały|Mułłowie przed królem [[Iran|Persji]]]]
W islamie sunnickim nie istnieje odrębna grupa duchownych. [[Imam]] ([[język polski|pol.]]: ''przewodnik, szef'') nie jest kapłanem, lecz członkiem społeczności wiernych, który prowadzi modlitwy. Imam nie musi być [[Teologia|teologiem]], powinien mieć tylko dobrą znajomość zasad islamu i [[Koran]]u, być mądry i poważany. [[Muezzin]] również nie jest duchownym. Znawcy islamu otaczani są szacunkiem, jako „następcy proroków”. Istnieje wiele kategorii na określenie osób, biegłych w zasadach islamu:
* ''aamij'' – znawca podstawowych zasad islamu;
* ''idżtihad'' – na podstawie tekstów religijnych wyjaśnia bieżące problemy społeczności (np. kultowe, polityczne, obyczajowe);
* ''tafsir'' – interpretator Koranu;
* ''al-alim al-mutabahhir'' – znawca tradycji, Koranu i [[Sunna|Sunny]];
* ''al-mudżtahid al-mutlak'' – najbardziej ceniona kategoria, biegły w syntezie różnych tekstów, w tworzeniu konkluzji i norm prawnych;
* ''al-mudżtahid fil-madh’hab'' – biegły w wyjaśnianiu kwestii prawnych, działa w określonej „szkole interpretacyjnej”.
* ''al-mudżtahid al-mutlak al-muntasib'' – jak powyżej, działa w określonej „szkole interpretacyjnej”;

W islamie szyickim występują także inne stopnie duchowieństwa (np. [[ajatollah]]), mające strukturę hierarchiczną ([[mułła]]).

Obecnie kraje [[Europa|Europy]] zachodniej starają się skłonić swoje społeczności muzułmańskie do przyjęcia zasady kształcenia duchownych w specjalnych szkołach teologicznych na Zachodzie, na wzór kleru chrześcijańskiego.

== Prawo ==
{{Osobny artykuł|Szariat}}
Prawo islamskie, zwane ''[[Szariat]]'' (arab. الشريعة), oparte jest na Koranie, [[Sunna|Sunnie]] i [[hadis]]ach; poza nimi znaczenie mają też ''[[idżma]]'' (wykładnia przyjęta przez społeczność muzułmańską) i ''[[kijas (islam)|kijas]]'' (wnioskowanie [[analogia|analogiczne]]). Szariat rządzi (przynajmniej teoretycznie) wszystkimi dziedzinami życia muzułmanów. Praktyczną wykładnią prawa zajmują się sędziowie ''[[mufti]]''.
Oprócz powyższych do [[szariat]]u zaliczyć należy akady – prawo zwyczajowe, które sprawia, że szariat u różnych narodów jest nieco inny i tak na przykład w [[Afganistan]]ie za cudzołóstwo karze się tylko kobietę, a u Arabów oboje cudzołożników. Prawo islamskie znacząco różni się także w przypadku poszczególnych gałęzi islamu; sunnici, szyici i ibadyci mają własny szariat. Dla przykładu, sunnitom wolno jeść wszystkie ryby, szyitom tylko te, które mają łuski.

== Islam a państwo ==
=== Sunnizm ===
W idealnym państwie sunnickim – [[Kalifat|kalifacie]] – religia, moralność oraz prawo państwowe są ze sobą nierozerwalnie związane. W praktyce w kręgu kultury islamu tylko niektóre państwa, jak [[Arabia Saudyjska]] i [[Afganistan]], zrównały prawo religijne ([[szariat]]) z państwowym. W większości pozostałych (np. w [[Irak]]u) islam uznawany jest za fundament państwa, zaś Koran za źródło prawa świeckiego. Tylko w niektórych krajach z większością muzułmańską przeprowadzono rozdział religii oraz państwa. Z powyższych powodów w wielu państwach o większości muzułmańskiej nie są respektowane postanowienia [[Powszechna deklaracja praw człowieka|Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ]] dotyczące [[wolność słowa|wolności]] (obowiązuje zakaz krytyki religii) czy [[wolność sumienia|wolności sumienia]] (zakaz [[apostazja|apostazji]]. W 12 krajach muzułmańskich apostazja karana jest [[kara śmierci|śmiercią]]<ref>[https://iheu.org/apostasy/ The right to apostasy in the world].</ref>). Wyjątki stanowią [[Turcja]], gdzie w latach 20. XX wieku zbudowane zostało państwo [[laicyzm|laickie]] oparte na wzorze francuskim<ref>Krystian Wiciarz, „Transformacja świeckiego państwa. Religia i polityka we współczesnej Turcji”, w: „Państwo, wspólnota i religia. Wybrane zagadnienia procesów modernizacji na Bliskim Wschodzie”, red. K. Kościelniak, Wydawnictwo Unum, Kraków 2010, {{ISBN|978-83-7643-035-5}}.</ref><ref>{{Cytuj |autor = Adam Szymański |tytuł = Między islamem a kemalizmem. Problem demokracji w Turcji |data = 2008 |isbn = 978-83-89607-29-4 |miejsce = Warszawa |wydawca = Polski Instytut Spraw Międzynarodowych |oclc = 233497954}}</ref>, jak również kraje, w których obowiązywała w XX wieku ideologia [[marksizm|marksistowska]] (np. [[Albania]] i [[Kirgistan]]). W 1990 roku państwa islamskie przyjęły [[Kairska Deklaracja Praw Człowieka w Islamie|Kairską Deklarację Praw Człowieka w Islamie]], która jako próba pogodzenia zachodniej idei praw człowieka z teologią islamską pomija kwestie wolności zmiany bądź odrzucenia religii i podkreśla interpretację praw człowieka w duchu prawa islamskiego.

Islam sunnicki nakazuje bezwzględne posłuszeństwo prawowiernemu władcy muzułmańskiemu (tzn. kalifowi) i udział w prowadzonych przez niego wojnach (''[[kital]]'').

=== Szyizm ===
[[Plik:Kerbela Hussein Moschee.jpg|thumb|[[Sanktuarium Imama Husajna]], [[Karbala]]]]
Muzułmanie [[Szyizm|szyiccy]] odrzucają sunnicki koncept kalifatu twierdząc, iż rządy grzesznego człowieka nigdy nie będą sprawiedliwe, dlatego [[imamat]]em ({{ar.| إمامة imāmah}}) może rządzić tylko [[Imam (szyizm)|imam]], członek rodziny i potomek [[Mahomet]]a. Szyici wierzą, iż Mahomet przed śmiercią wskazał [[Ali ibn Abi Talib|Alego]] jako własnego następcę, tak więc kalifaty: Abu Bakra, Umara, Usmana, [[Umajjadzi|umajjadów]], [[Abbasydzi|abbasydów]], [[Imperium Osmańskie]]go są uznawane za błędne, a ich władcy za uzurpatorów i tyranów. W zależności od gałęzi szyizmu, koncept imamatu jest różnie rozumiany; [[Imamizm|imamici]] oczekują powrotu dwunastego imama, który ustanowi sprawiedliwe rządy, jedni [[Ismailizm|ismailici]] oczekują powrotu imamów, inni śledzą żyjących (np. [[Aga Chan]]), [[Zajdyci|zajdyccy]] także są żyjący (ostatnim panującym był [[Muhammad al-Badr]], jakkolwiek, jego synowie roszczą prawa do tronu).

Jeżeli chodzi o sam stosunek do państwa podczas nieobecności imamatu, przytłaczająca większość szyitów żyjąca poza światem muzułmańskim, np. w Europie czy USA, jest wierna swoim krajom uznając rządy demokratyczne wedle nauk płynących z Koranu, które mówią, że muzułmanie powinni być wierni tym którzy nimi rządzą (4:60). Szyici odrzucają także idee walki z owymi rządami, ponieważ wobec nieobecności imamów, nie ma nikogo, kto by mógł prowadzić sprawiedliwy dżihad, więc każdy konflikt będzie sianiem anarchii na Ziemi (2:13). Na koniec, ostatnim argumentem szyickim jest fakt, że pod rządami sunnickiej większości są oni [[Antyszyizm|prześladowani i pozbawieni praw]], tak więc zachodnia demokracja jest wytchnieniem od sunnickiego kalifatu. Mniejszość szyicka, która poparła pod nieobecność imamów ustanowienie państwa opartego na muzułmańskich wartościach, przejęła władzę w Iranie w 1979 roku, na jej czele stał duchowny [[Ruhollah Chomejni]]. Iran jest pomimo to republiką islamską rządzoną przez duchowieństwo i naczelnego przywódcę, nie imamatem, którego ostatecznie oczekują szyici.

== Muzułmanie na świecie ==
Rozmieszczenie muzułmanów na świecie (państwa z populacją islamską ponad 10%, stan na rok 2000). Obecnie [2016] także w [[Czarnogóra|Czarnogórze]] i [[Rosja|Rosji]] populacja muzułmańska przekroczyła 10%.

[[Plik:Islam by country.png|mały|centruj|600px|<span style="color:#4a6600;">'''Sunnici'''</span>, <span style="color:#66004a;">'''szyici'''</span> (którzy są nieoszacowani z powodu nieuwzględniania ich w oficjalnych statystykach np. w [[Turcja|Turcji]] i [[Arabia Saudyjska|Arabii Saudyjskiej]] oraz zasadę [[takijja|takijji]]) i <span style="color:#04161b;">'''ibadyci'''</span>.]]

=== Liczba wyznawców islamu ===
Islam nieprzeciętnie szybko zwiększa liczbę swoich wyznawców. 30 marca 2008 dziennik „[[Corriere della Sera]]”, powołując się na Rocznik Papieski (''Annuario Pontificio'') na 2008, podał informację, iż [[Watykan]] po raz pierwszy oficjalnie przyznał, że liczba wyznawców islamu przekroczyła liczbę członków [[Kościół łaciński|Kościoła rzymskokatolickiego]] (obecnie katolicy stanowią 17,4% ludności świata, a muzułmanie 19,2%)<ref>[http://www.corriere.it/cronache/08_marzo_30/vaticano_musulmani_cff620ba-fe31-11dc-a6ac-00144f486ba6.shtml Corriere della Sera, 30.03.2008].</ref>. Za główną przyczynę tego zjawiska uważa się dynamiczny przyrost naturalny w krajach islamskich przy jednoczesnym spadku liczby urodzeń w krajach chrześcijańskich (wyjątkiem mogą być jedynie kraje [[Ameryka Łacińska|Ameryki Łacińskiej]])<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/114443.html |tytuł = ''Muzułmanie przed katolikami'' |opublikowany = rp.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20120127185249/http://www.rp.pl/artykul/114443.html |zarchiwizowano = 2012-01-27}}, „[[Rzeczpospolita (gazeta)|Rzeczpospolita]]”.</ref>. Członkowie Kościoła rzymskokatolickiego stanowią jedynie pewien procent chrześcijan (przy uwzględnieniu członków [[Prawosławie|Kościoła prawosławnego]], [[Protestantyzm|Kościołów protestanckich]] i [[anglikanizm|anglikańskich]] chrześcijanie stanowią 33% światowej populacji<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.niedziela.pl/wiad.php?p=200803&idw=570 |tytuł = ''Liczba muzułmanów przekroczyła liczbę katolików'' |opublikowany = Tygodnik Katolicki Niedziela |archiwum = https://web.archive.org/web/20120131191229/http://www.niedziela.pl/wiad.php?p=200803&idw=570 |zarchiwizowano = 2012-01-31 |data dostępu = 2018-10-15}}</ref>), dlatego też chrześcijaństwo nadal stanowi największą religię świata. Trzecią religią świata pod względem liczby wyznawców jest [[hinduizm]]<ref>Zestawienie religii świata pod względem liczby wyznawców [https://web.archive.org/web/20080615140203/http://www.adherents.com/Religions_By_Adherents.html].</ref>.

== Odłamy, nurty i szkoły koraniczne ==
W świecie muzułmańskim brak jest jedności poglądów dotyczących szczegółów wiary przy wspólnym uznawaniu głównych założeń. Z tego względu islam dzieli się na trzy główne ortodoksyjne nurty:
* [[sunnizm]]
* [[szyizm]]
* [[charydżyzm]]
Główne odłamy podzielone są wewnętrznie na [[Mazhab|szkoły koraniczne]], z których każda posiada własne wykładnie dotyczące interpretacji poszczególnych [[Sura (Koran)|sur]] Koranu.

Najliczniejszą grupę stanowią sunnici i szacowani są według różnych źródeł na 87 do 90% wyznawców islamu.

Podziały na nurty i szkoły są w większości zarzewiem konfliktów zbrojnych w krajach, gdzie muzułmanie stanowią większość<ref>{{Cytuj stronę |url = http://izrael.org.il/opinie/3379-barry-rubin-konflikt-miedzy-sunnitami-i-szyitami-.html |tytuł = Konflikt między sunnitami i szyitami zastąpił konflikt arabsko-izraelski |opublikowany = izrael.org.il |archiwum = https://web.archive.org/web/20160414031818/http://izrael.org.il/opinie/3379-barry-rubin-konflikt-miedzy-sunnitami-i-szyitami-.html |data dostępu = 2015-11-16}}</ref>.

=== Religie poza głównymi nurtami ===
Wiele religii i ruchów religijnych czerpie i czerpało z islamu różne poglądy religijne.
* Religie traktowane przez wyznawców za islamskie i podobnie oceniane przez większość autorytetów religijnych głównego nurtu islamu:
** [[druzowie|druzyzm]]
** [[alawizm]]
** [[alewici|alewizm]]
** [[lahori]] (odłam ruchu [[ahmadijja]]) – tu zdania są jednak bardzo podzielone
** [[ahl-e hakk]] (silne kontrowersje nawet wśród wyznawców)
* Religie traktowane przez wyznawców za islamskie i oceniane jako nieislamskie przez większość autorytetów religijnych głównego nurtu islamu:
** [[Naród Islamu]] (oraz [[pięcioprocentowcy]])
** [[qadiani]] (odłam ruchu ahmadijja)
** [[zakryci]]
** [[al-Ahbash]]
* Nieislamskie religie czerpiące wiele (często większość) doktryn z islamu (w kolejności podobieństwa do islamu):
** [[babizm]] (a obecnie [[azalityzm]])
** [[bahaizm]]
** [[jezydyzm]]
** [[sikhizm]]
* Nieislamskie religie czerpiące niewiele z islamu, w których Mahomet uważany jest za proroka:
** [[kaodaizm]]
** [[karaimi]]zm krymski

== Święta ==
* '''Początek roku''' (1 muharrama) – zwany jest „Dniem Odpuszczenia Win”. Nie jest to święto obchodzone przez wszystkich muzułmanów, ponieważ tego święta nie ustanowił [[Mahomet]]. Nie jest obchodzone w [[Arabia Saudyjska|Arabii Saudyjskiej]] ani w krajach [[Zatoka Perska|Zatoki Perskiej]]. Ci, którzy to święto obchodzą, obdarowują się w tym dniu słodyczami i opowiadają historie z życia Proroka, jego rodziny i towarzyszy. [[Sunnizm|Sunnici]] poświęcają ten dzień głębszej refleksji religijnej. Dla [[Szyizm|szyitów]] jest to początek miesiąca, w którym obchodzą swoje najważniejsze święto upamiętniające śmierć [[imam]]a [[Husajn ibn Ali|Husajna]]. Irańczycy zgodnie z tradycją przedmuzułmańską świętują początek roku, zw. Nouruz (pers. nowy dzień), 21 marca (pierwszy dzień wiosny).
* '''[[Aszura]]''' (10 muharrama) – najważniejsze święto [[Imamizm|imamickie]]. Aszura jest kulminacją miesiąca żałoby, który rozpoczyna się pierwszego dnia roku. Aszura upamiętnia męczeńską śmierć trzeciego imama [[Husajn ibn Ali|Husajna]], który w 680 r. został zabity w [[bitwa pod Karbalą|bitwie pod Karbalą]] przez wojska [[kalif]]a omajjadzkiego. Z tej okazji odbywają się procesje i przedstawienia pasyjne. W czasie procesji zmierzających do grobu Husajna gromady mężczyzn biczują się do krwi. Pielgrzymi płaczą i zawodzą. Organizowane są spotkania, odrębne dla kobiet i mężczyzn, podczas których rozpamiętuje się cierpienia [[imam]]a. Kobiety w tym czasie ubierają się na czarno i nie noszą ozdób.

Turcy obchodzą Aszurę jako święto uratowania [[Arka Noego|arki Noego]], która zatrzymała się na górze [[Ararat]]. W tym dniu przygotowuje się świąteczne potrawy złożone z czterdziestu składników i częstuje się nimi przyjaciół i znajomych. Większość muzułmanów uznaje, że [[arka Noego]] zatrzymała się na górze [[Al-Dżudi]] w [[Arabia Saudyjska|Arabii]], nie zaś na górze Ararat w [[Turcja|Turcji]].

* '''[[Hidżra]]''' – święto upamiętnia ucieczkę [[Muhammad|Mahometa]] w 622 r. z [[Mekka|Mekki]] do [[Medyna (miasto)|Medyny]].
* '''Noc Poczęcia Proroka''' – na początku miesiąca radżab muzułmanie wspominają poczęcie proroka. W tym dniu na czole [[Abd Allah]]a, ojca [[Mahomet]]a, pojawiła się światłość boska, która przeniosła się i wypełniła łono Aminy, matki Mahometa. W [[Turcja|Turcji]] ta noc jest obchodzona jako noc światła – w [[meczet]]ach zostawia się na noc palące się lampy, które rozświetlają ich wnętrza.
* '''Urodziny Proroka''' (ar. ''Maulid an-Nabi'', [[język urdu|urdu]] ''milad'') – narodzinom [[Mahomet]]a towarzyszyły liczne cuda: ziemię rozjaśniło niezwykłe światło, rozbrzmiewały głosy z niebios, aniołowie rozpostarli swe skrzydła i zadrżały trony panujących. We wczesnym islamie tego święta nie obchodzono, narodziło się w X–XI w. w [[Egipt|Egipcie]]. [[Sunnizm|Sunnici]] obchodzą je dwunastego dnia trzeciego miesiąca roku – w tym dniu wspominają zarówno narodziny, jak i śmierć Proroka. [[Szyizm|Szyici]] obchodzą je pięć dni później. W [[Turcja|Turcji]] to święto nazywa się Świętem Światła. W meczetach zapala się lampy i świece. Organizuje się zgromadzenia, na których odprawia się modlitwy dziękczynne za Proroka i opowiada się budujące historie z jego życia. W [[Pakistan]]ie święto to polega na wspominaniu Proroka na wspólnych spotkaniach i trwa cały miesiąc. Według [[wahhabizm|wahhabitów]], święto to jest sprzeczne z Koranem, ponieważ oddaje się cześć komuś innemu niż Allah
* '''Noc Wniebowstąpienia''' (arab. ''[[Id al-Isra]]'') – święto upamiętniające nocną podróż i wniebowstąpienie Proroka (arab. al-miradż). Rozpoczyna się 27 radżaba i jest jedną z „pięciu świętych nocy” w islamie.
* '''Urodziny [[Ali ibn Abi Talib]]a''' – [[Szyizm|szyici]] świętują je 13 radżaba.
* '''Noc Niewinności''' – święto odpuszczenia grzechów, obchodzone w nocy z 14 na 15 szabana. Wierni błagają Boga, by przebaczył ludzkości wszystkie grzechy popełnione w minionym roku.
* '''[[Ramadan]]''' ([[język perski|pers.]], [[język turecki|tur.]] ''Ramazan'') – miesiąc postu (arab. ''saum, sijam'' – jeden z pięciu filarów islamu), dziewiąty miesiąc księżycowego kalendarza muzułmańskiego, najświętszy w roku, ponieważ w tym czasie został objawiony [[Mahomet]]owi pierwszy fragment [[Koran]]u. W ciągu tego miesiąca od wschodu do zachodu słońca dorosłym, zdrowym muzułmanom nie wolno jeść, pić, posługiwać się używkami, oddawać się podnieceniu seksualnemu. Post ten, inaczej niż post w [[Chrześcijaństwo|chrześcijaństwie]], nie służy pokucie czy umartwianiu się, lecz ćwiczeniu samokontroli człowieka, aby potem było mu łatwiej kontrolować swoje pragnienia. Post służy także wyrażeniu solidarności z biednymi i głodującymi, a także pogłębieniu własnej pobożności, m.in. przez lekturę Koranu i rozważania. Z postu zwolnieni są: starcy, dzieci, kobiety w ciąży i karmiące, chorzy oraz osoby w podróży. Po zachodzie słońca, oznajmianym zazwyczaj wystrzałem armatnim, wszyscy zasiadają do pierwszego posiłku zwanego iftar, po którym przez całą noc muzułmanie odwiedzają się nawzajem, świętują w domu lub w miejscach publicznych (np. restauracjach). W czasie ramadanu miasta przyjmują odświętny wygląd, a wiele urzędów, szkoły czy uczelnie mają skrócony czas pracy. Ramadan kończy się świętem Id al-Fitr.
* '''Noc Mocy''' (Przeznaczenia) (arab. ''Lajlat al-Kadar'', tur. ''Kadir Gecesi'') – należy do „pięciu świętych nocy” i najczęściej przypada w 27. noc ramadanu, kiedy objawionych zostało pięć pierwszych wersetów [[Koran]]u z 97. [[sura (Koran)|sury]], pt. „Przeznaczenie”. Głównym elementem tego święta jest rozważanie tej właśnie sury, która wyraża podziękowanie za zesłanie Słowa Bożego.[[Plik:EIDUL FITRI IN BAIDOA Eidul Fitr in -1-9.jpg (14587452130).jpg|thumb|''Id al-Fitr'', Somalia]]
* '''Święto Przerwania Postu''' (arab. ''Id al-Fitr'', pers. ''Ejd-e Fetr'', tur. ''Şeker Bayram'') – jedno z najważniejszych, obchodzone na koniec ramadanu. W tym dniu dziękuje się Bogu za przetrwanie postu i przebaczenie wszystkich grzechów. Ważnymi elementami święta są wspólna, uroczysta modlitwa w meczecie i odwiedzanie krewnych oraz przyjaciół. Każdy muzułmanin, który sam nie cierpi niedostatku, przed udaniem się na modlitwę powinien wesprzeć odpowiednim datkiem potrzebującego. W tym dniu muzułmanie składają sobie życzenia i obdarowują się prezentami, szczególnie nowymi ubraniami. Dzieci dostają słodycze (stąd turecka nazwa: şeker – cukier, słodycze) i pieniądze, a na ulicach miast ustawione są dla nich wesołe miasteczka.
* '''Święto Ofiar''' (arab. ''[[Id al-Adha]]'', pers. ''Ejd-e Ghorban'', tur. ''Kurban Bayram'') – najważniejsze święto muzułmańskie, trwa cztery dni i jest związane z pielgrzymką do [[Mekka|Mekki]]. Święto Ofiar upamiętnia ofiarę [[Abraham]]a i jego posłuszeństwo wobec Boga. Abraham (Ibrahim) według islamu miał złożyć w ofierze Bogu swego syna [[Izmael]]a, Bóg jednak, widząc oddanie Abrahama, pozwolił mu złożyć w ofierze barana zamiast dziecko. Na pamiątkę czynu Abrahama każdy ojciec rodziny składa w ofierze barana, wielbłąda lub krowę. Zwierzę musi być zabite rytualnie, następnie dzieli się mięso tak, by 1/3 oddać potrzebującym, 1/3 krewnym, a pozostałą 1/3 spożywa się na wspólnej uczcie. Tego dnia wspólnie odwiedza się [[meczet]], recytuje [[Koran]] i rozdziela prezenty. W czasie Święta Ofiar wielu muzułmanów składa też datki pieniężne przeznaczone na pomoc biednym i fundacje charytatywne.

== Znaczenie kulturowe ==
Z powodu zakazu przedstawiania w [[Sztuka islamu|sztuce]] zwierząt i ludzi rozwinęła się [[ornamentyka]], wykorzystująca kaligrafię i motywy roślinne, której przykładem jest [[Arabeska (ornament)|arabeska]]. Zakaz [[lichwa|lichwy]] doprowadził do powstania szeregu alternatywnych rozwiązań, które miały na celu uniknięcie konieczności pobierania odsetek w transakcjach finansowych ([[bankowość islamska]]).

== Kontrowersje i krytyka ==
=== Dżihad ===
{{Osobny artykuł|Dżihad|Dżihadyzm|Kital}}
Dżihad jest ciągłą obroną głównej idei islamu wyrażanej w [[Szahada|szahadzie]]<ref>Jean Alcader, „Islam nie jest nową religią”, https://archive.is/20130625231159/http://www.fronda.pl/a/jean-alcader-islam-nie-jest-nowa-religia,5029.html dostęp 2013-06-03.</ref>. Znaczenie tego terminu jest bardzo różnie interpretowane przez różne nurty i [[Mazhab|szkoły koraniczne]]: od walki zbrojnej o panowanie islamu na całym świecie ([[Kital]]) do wewnętrznej walki duchowej (tzw. Większy [[Dżihad]]). Często interpretacja ma charakter indywidualny dla wierzących. Dla rozwiązania problemów z jego wykładnią teolodzy muzułmańscy odwołują się do tradycji ([[hadis]]ów), czyli przekazów o wypowiedziach i czynach [[Mahomet]]a. Należy podkreślić, że w islamie istnieje wiele lokalnych ośrodków studiów koranicznych i ich interpretacje Koranu mogą się znacznie różnić od siebie.

Według przekazu hadisów oraz przekazów historycznych, w czasach Mahometa i bezpośrednio po nim rozumiano dżihad m.in. jako zbrojną walkę z niewiernymi i to właśnie prowadząc wojnę Mahomet zjednoczył Arabów wokół siebie, a po jego śmierci zaatakowali oni [[Cesarstwo Bizantyńskie]] i [[Sasanidzi|Persję]], w ciągu nieco ponad stu lat podbijając całą [[Afryka Północna|Afrykę Północną]], [[Półwysep Iberyjski]], [[Bliski Wschód]] i znaczną część [[Azja Środkowa|Azji Środkowej]].

Sunnici i szyici różnie interpretują pojęcie dżihadu. W islamie sunnickim, zbrojny dżihad jest ofensywny bądź defensywny, do walki może wezwać tylko [[kalif]], inni akceptują walkę także pod jego nieobecność (np. aby ustanowić kalifat). W islamie szyickim, dżihad ofensywny jest „zawieszony” i zakazany do momentu powrotu ostatniego [[Imam (szyizm)|imama]], dżihad defensywny (np. zbrojna obrona przed eksterminacją, obrona miejsc świętych) jest dozwolony tylko, gdy wezwie do niego wielki [[ajatollah]] (imamizm) bądź żyjący imamowie (ismailizm i zajdyzm). Przykładem szyickiego dżihadu defensywnego jest fatwa [[Ali as-Sistani]]ego wzywająca irackich szyitów do obrony miejsc kultu i zniszczenia [[Państwo Islamskie|Państwa Islamskiego]].

=== Kobieta w islamie ===
[[Plik:Woman walking in Afghanistan.jpg|mały|upright|Afganka w pełnej [[burka|burce]]]]
{{Osobny artykuł|Kobieta w islamie}}
Zagadnienie sytuacji kobiet w krajach muzułmańskich należy do najbardziej kontrowersyjnych. Wersety Koranu dotyczące kobiet są różnie interpretowane w zależności od kontekstu, czasu, sytuacji politycznej i społeczno-ekonomicznej. Jednakże w świetle Koranu mężczyzna i kobieta są traktowani jako różne, lecz równe sobie istoty ludzkie. Islam zagwarantował kobiecie szereg praw, zgodnie ze słowem objawionym Boga (z arabskiego ‘Allah’) zapisanym w Koranie, jak wierzą muzułmanie, na przykład;
* W obowiązkach religijnych, tj. modlitwa, jałmużna, post, pielgrzymka, kobieta ma te same zobowiązania co mężczyzna.
* Kobieta na równi z mężczyzną ma prawo do ochrony swej godności i honoru (Koran 24:4).
* Kobieta na równi z mężczyzną ma prawo do dziedziczenia po bliskich:

„Mężczyznom przypada część tego, co pozostawili rodzice i krewni; i kobietom przypada część tego, co pozostawili rodzice i krewni. Czy to będzie mało, czy dużo, to jest udział obowiązujący prawnie” (Koran 4:7)
* Kobieta na równi z mężczyzną posiada prawo do wykształcenia, zdobywania wiedzy oraz nauczania, prorok Mahomet powiedział:

„Zdobywanie nauki jest obowiązkiem każdego muzułmanina.” (''Sunen Ibn Madża, Hadis Nr 224'')
* Kobieta podobnie jak mężczyzna może udzielić azylu (zapewnić bezpieczeństwa) (Koran 9:6)
* Prawo do wyboru męża, w sprawie małżeństwa islam bierze pod uwagę zdanie kobiety, uznając go za warunek ważności aktu. Prorok Mahomet przekazał '''„'''... Kobieta nie wyjdzie za mąż, dopóki nie zostanie zapytana o zgodę. Zapytali: Jak wygląda jej zgoda? Wysłannik rzekł: Milczy.”'' (Sahih al-Buchari, Hadis Nr 4843); „''O wy, którzy wierzycie! Nie jest wam dozwolone, abyście dziedziczyli kobiety wbrew ich woli.” (Koran 4:19)
* Prawo do ‘as-sadak’ jest obowiązkowym darem małżeńskim od męża dla żony.
* Inne (czytaj w linkach zewnętrznych).

Sprawa kobiety jako świadka w islamie jest bardzo kontrowersyjna. Krytykowane są również zawarte w Koranie wskazania o biciu kobiet w niektórych sytuacjach. Jednak jeden z tłumaczy Koranu – {{link-interwiki|Abdullah Jusuf Ali|Q=Q1077843}} – wykazuje, że te fragmenty Koranu nakazują tylko „lekkie bicie”. Użycie przez mężczyznę siły fizycznej jest dopuszczalne wobec małżonki tylko w wypadku, kiedy nie skorygowała ona swego niewłaściwego zachowania mimo reprymendy słownej<ref>[http://www.answering-christianity.com/beating.htm Is wife beating really allowed in Islam?]</ref>. Współczesne tłumaczenia Koranu, np. tłumaczenie {{link-interwiki|Asma Barlas|tekst=Asmy Barlas|Q=Q459562}} odchodzą od tłumaczenia wersetu 34 z sury 4: jako „bić”. Arabskie słowo „daraba” tłumaczone do tej pory jako „bić” zapisywane za pomocą liter d-r-b ma 16 innych znaczeń, m.in. „oddzielać” lub „odchodzić”. Identycznie interpretują to słowo współczesne tłumaczenia przekładu Koranu na turecki {{link-interwiki|Edip Yüksel|tekst=Edipa Yüksela|Q=Q709089}} i na angielski {{link-interwiki|Laleh Bakhtiar|tekst=Laleha Bakhtiara|Q=Q4937382}}{{fakt|data=2020-07}}.

Inną krytykowaną na Zachodzie zasadą islamu jest nakaz skromności ([[hidżab]]), ograniczający swobodę w wyborze ubioru. Skromność ta obowiązuje obie płci.
<poem>Sura 24, werset 31 głosi: „Powiedz wierzącym kobietom, żeby spuszczały skromnie swoje spojrzenia i strzegły swojej czystości; i żeby pokazywały jedynie te ozdoby, które są widoczne na zewnątrz; i żeby narzucały zasłony na piersi, i pokazywały swoje ozdoby jedynie swoim mężom lub ojcom albo ojcom swoich mężów, albo swoim synom lub synom swoich mężów, albo swoim braciom, albo synom braci lub synom swoich sióstr; lub ich żonom, lub tym, którymi zawładnęły ich prawice. I niech one nie stąpają tak, aby było wiadomo, jakie ukrywają ozdoby”.</poem>

Wielu muzułmanów uważa, iż to kultura zachodnia ze swoim kultem ciała urąga godności kobiety, jak również, że pogorszenie sytuacji kobiet w wielu krajach Bliskiego Wschodu jest wynikiem wpływów europejskich.

=== Pokój i wojna ===
W Koranie znajduje się pochwała pokoju, stwierdza się też, że to bezbożnicy wywołują wojny i że Allah nie pochwala użycia siły zbrojnej (''kital''), z wyjątkiem walki przeciwko siłom zła:

<blockquote>Ilekroć rozpalają ogień wojny, Bóg go wygasza. Oni usiłują szerzyć na ziemi zgorszenie, lecz Bóg nie miłuje tych, którzy szerzą zgorszenie. (5:64)</blockquote>

<blockquote>Wolno walczyć tym, którzy doznali krzywdy – Zaprawdę, Bóg jest wszechwładny, by im udzielić pomocy – i tym, którzy zostali wypędzeni bezprawnie ze swoich domostw, jedynie za to, iż powiedzieli: „Pan nasz – to Bóg!” I jeśliby Bóg nie odepchnął ludzi, jednych przy pomocy drugich, to zostałyby zniszczone klasztory i kościoły, miejsca modlitwy i meczety, gdzie często wspomina się imię Boga. Bóg pomoże z pewnością tym, którzy Jemu pomagają. Zaprawdę, Bóg jest Mocny, Potężny! (22:39-40)</blockquote>

<blockquote>Zwalczajcie na drodze Boga tych, którzy was zwalczają, lecz nie bądźcie najeźdźcami. Zaprawdę; Bóg nie miłuje najeźdźców! I zabijajcie ich, gdziekolwiek ich spotkacie, i wypędzajcie ich, skąd oni was wypędzili – Prześladowanie jest gorsze niż zabicie. – I nie zwalczajcie ich przy świętym Meczecie, dopóki oni nie będą was tam zwalczać. Gdziekolwiek oni będą walczyć przeciw wam, zabijajcie ich! – Taka jest odpłata niewiernym! – Ale jeśli oni się powstrzymają... – zaprawdę, Bóg jest przebaczający, litościwy! I zwalczajcie ich, aż ustanie prześladowanie i religia będzie należeć do Boga. A jeśli oni się powstrzymają, to wyrzeknijcie się wrogości, oprócz wrogości przeciw niesprawiedliwym! Miesiąc święty za miesiąc święty. Rzeczy święte podlegają talionowi. A jeśli kto odnosi się wrogo do was, to i wy odnoście się wrogo do niego, podobnie jak on odnosi się wrogo do was. I bójcie się Boga! I wiedzcie, że Bóg jest z bogobojnymi! (2:140-149)</blockquote>

Koran (8:59-61); głosi jednak również tzw. świętą wojnę ([[dżihad]]). Wszakże wojna ta, według różnych interpretacji, nie musi być zawsze walką zbrojną – może być także „walką duchową” (czasem wyodrębnia się aż 5 rodzajów dżihadu). Standardowo wyodrębnia się dżihad większy, będący walką z własnymi słabościami oraz dżihad mniejszy, szerzony mieczem.
Istnieje kilka hadisów dotyczących dżihadu, m.in.:

<blockquote>Prorok spytał pewnego mężczyzny, który chciał iść na wojnę: „Czy twoja matka żyje?” Mężczyzna odpowiedział: Tak. Prorok rzekł: „Towarzysz jej, gdyż raj jest u jej nóg”. (Rel. Ibn Madża, an-Nisai oraz al-Hakim)</blockquote>

<blockquote>[[Abu Hurajra]] powiedział, że Prorok rzekł: „Dbający o potrzeby wdowy i biednego jest jak walczący na drodze Allaha (mudżahidin)” (relacjonowali al-Buchari i Muslim).</blockquote>

<blockquote>Pewnego razu [[A’isza bint Abi Bakr|A’isza]] powiedział Prorokowi: O Proroku Allaha! Widzimy, że dżihad jest najlepszym czynem, czy nie mamy walczyć w drodze Allaha? Prorok rzekł: „Ależ najlepszy dżihad to dobra pielgrzymka” (relacjonował al-Buchari).</blockquote>

Według zwolenników pokojowego znaczenia ''dżihadu'' oznacza on ''świętą wojnę'' prowadzoną w umyśle wiernego, walkę z własnymi słabościami. Jednak zawsze ostatecznym celem owej walki jest wzmocnienie islamu.

Nie podlega wątpliwości, iż Mahomet prowadził walkę zbrojną zarówno obronną, jak i agresywną. Wersety głoszące świętą wojnę znacznie przewyższają liczebnie wersety promujące pokój i tolerancję<ref>[http://www.poznajkoran.pl/ Poznaj Koran – Księga Islamu po polsku].</ref>. Zgodnie z niektórymi interpretacjami dżihad może ogłosić wyłącznie [[kalif]], a ponieważ kalifat nie istnieje od 1924 r. ogłoszenie świętej wojny jest uznawane przez część muzułmanów za niemożliwe.

W świetle coraz częstszych zamachów terrorystycznych dokonywanych przez radykalnych muzułmanów ważnym pytaniem jest, czy motywacją zbrodni dokonywanych przez terrorystów islamskich jest religia, czy też inne czynniki, np. polityczne czy osobiste. Niektóre fragmenty Koranu sugerują, iż gniew i zemsta Boga wobec niewiernych i grzeszników w piekle po śmierci realizowana jest również rękoma pobożnych muzułmanów za życia, wywyższając męczeńską śmierć poniesioną w walce z niewiernymi i obiecując poległym nagrodę w raju.

<blockquote>Niechże walczą na drodze Boga ci, którzy za życie tego świata kupują życie ostateczne! A kto walczy na drodze Boga i zostanie zabity albo zwycięży, otrzyma od Nas nagrodę ogromną (4:74).</blockquote>

<blockquote>To nie wy ich zabijaliście, lecz Bóg ich zabijał. To nie ty rzuciłeś, kiedy rzuciłeś, lecz to Bóg rzucił; aby doświadczyć wiernych doświadczeniem pięknym, pochodzącym od Niego. Zaprawdę, Bóg jest słyszącym, wszechwiedzącym! (8:17)</blockquote>

Część uczonych islamskich uważa jednak terroryzm za zły i sprzeczny z Koranem<ref>{{Cytuj stronę |url = http://thetruereligion.org/modules/wfsection/article.php?articleid=60 |tytuł = Terrorism – Islam’s Viewpoint |archiwum = https://web.archive.org/web/20070928015636/http://thetruereligion.org/modules/wfsection/article.php?articleid=60 |zarchiwizowano = 2007-09-28 |data dostępu = 2006-09-16}}</ref>, opierając się na poniższych fragmentach:

<blockquote>Nie poszukuj zgorszenia na ziemi! Zaprawdę, Bóg nie miłuje szerzących zgorszenie! (28:77)</blockquote>

<blockquote>Bóg nie zabrania wam, abyście byli dobrzy i sprawiedliwi względem tych, którzy was nie zwalczali z powodu religii ani nie wypędzali was z waszych domostw. Zaprawdę, Bóg miłuje ludzi sprawiedliwych! (60:8)</blockquote>

Zwraca się również uwagę, że według hadisów Prorok Mahomet zakazał zabijania kobiet i dzieci, jak również niszczenia miejsc kultu. Inny hadis zabrania zabijania innowierców, którzy podpisali z państwem muzułmańskim traktat pokojowy<ref>Zbiór hadisów Sahih Buchari, tom 9, nr 49.</ref>:

<blockquote>„Ktokolwiek zabije tego kto jest objęty porozumieniem ochrony ten nawet nie poczuje zapachu Raju.”</blockquote>

=== Zabójstwo ===
{{Dopracować|sekcja|uzupełnić|Należy doprecyzować w jakich sytuacjach Koran dopuszcza zabijanie, ponieważ aktualnie jest to wyrwane z kontekstu}}

Koran w surze 5:32 zakazuje zabójstwa słowami:

: ''Ten, kto zabił człowieka, który nie popełnił zabójstwa i nie szerzył zgorszenia na ziemi, czyni tak, jakby zabił wszystkich ludzi''.

W tym wersecie do zakazu zabijania zostają dodane dwa wyjątki dotyczące zabójców oraz szerzących zepsucie (arab. فساد fasad), przy czym słowo to pada w wersie 2:204-205, lecz i tutaj nie jest do końca zdefiniowane. Kolejny wers dopisuje do tej listy możliwość zabijania osób, które występują przeciw Allahowi, Mahometowi oraz powtórzono wyjątek dla szerzących zepsucie:

: ''Zapłatą dla tych, którzy zwalczają Allaha, i Jego Posłańca, i starają się szerzyć zepsucie na ziemi, będzie tylko to, iż będą oni zabici lub ukrzyżowani albo też obetnie im się rękę i nogę naprzemianległe, albo też zostaną wypędzeni z kraju.'' (Koran 5:33).

Kolejna sura ogłasza ułaskawienie dla tych, którzy się nawrócą (Koran 5:34).

Kolejny wyjątek od zabijania wprowadzają sura 2 w wersetach 190-191:

: ''Zwalczajcie na drodze Boga tych, którzy was zwalczają, lecz nie bądźcie najeźdźcami. Zaprawdę; Bóg nie miłuje najeźdźców! I zabijajcie ich, gdziekolwiek ich spotkacie, i wypędzajcie ich, skąd oni was wypędzili – Prześladowanie jest gorsze niż zabicie – I nie zwalczajcie ich przy świętym Meczecie, dopóki oni nie będą was tam zwalczać. Gdziekolwiek oni będą walczyć przeciw wam, zabijajcie ich! – Taka jest odpłata niewiernym!''

Potwierdzenie fragment znajduje również w wersie 4:74 mówiącym o nagrodzie dla tych, których zginą w tej walce.

Prawo muzułmańskie ([[szariat]]) w części interpretacji przewiduje karę śmierci (ukamienowanie, ścięcie mieczem, zrzucenie z wysokości, bądź powieszenie) w o wiele większym zakresie niż prawodawstwo krajów szeroko pojętej cywilizacji zachodniej. Grozi ona na przykład za przestępstwa takie jak [[cudzołóstwo]], [[bluźnierstwo]] czy też [[homoseksualizm]]<ref name=wppl1>{{cytuj stronę |url = http://en.wikinews.org/wiki/Execution_of_two_gay_teens_in_Iran_spurs_controversy |tytuł = Execution of two gay teens in Iran |autor = Wikinews |język = en}}</ref>.

W większości krajów stosujących prawo koraniczne karze śmierci podlega również [[Ridda|apostazja]], czyli porzucenie islamu, które nazywa się [[Ridda|riddą]].

== Islam wobec innych religii ==
{{Osobny artykuł|Kafir (islam)}}
Stosunek islamu do wyznawców innych religii jest złożony. Koran (2:256) stwierdza, że „nie ma przymusu w religii”, co w praktyce było często naruszane. Żydzi, chrześcijanie i [[Sabejczycy (Lud Księgi)|sabejczycy]] (później dodano również [[zaratusztrianizm|zaratusztrian]], co do dziś nie jest uznawane przez wszystkich teologów) określani są jako „[[Lud Księgi|ludzie Księgi]]” (''ahl al-kitāb, dhimmi''), którzy mają być tolerowani przez wyznawców islamu. W poprzednich epokach (w niektórych krajach muzułmańskich również dziś) „ludzie Księgi” byli jednak poddawani różnym formom dyskryminacji. W przeszłości były to np. zakazy [[procesja|procesji]], naprawiania starych i budowy nowych świątyń, używania kołatek w [[kościół (budynek)|kościołach]], wykonywania określonych zawodów (zwłaszcza służby w urzędach państwowych) oraz nakaz noszenia charakterystycznej odzieży lub oznakowań. Zdarzały się [[pogrom]]y, niszczenie świątyń i wymuszone nawrócenia na islam (np. w czasach [[kalif]]a [[Al-Hakim bi-Amr Allah|Al-Hakima]], którego [[druzowie]] ogłosili Bogiem){{fakt|data=2020-03}}. Obecnie dyskryminacja przybiera głównie formy szykan administracyjnych, nierównego traktowania przez wymiar sprawiedliwości i ograniczania kultu. W Koranie pojawiają się fragmenty, które promują tolerancję religijną, np. „Zaprawdę, ci, którzy uwierzyli, ci, którzy wyznają judaizm, chrześcijanie i sabejczycy, i ci, którzy wierzą w Boga i w Dzień Ostatni i którzy czynią dobro, wszyscy otrzymają nagrodę u swego Pana; i nie odczują żadnego lęku, i nie będą zasmuceni!” (Koran 2:62, tłum. Józef Bielawski). Jednak znacznie więcej jest wersetów, które zachęcają do nienawiści do niemuzułmanów, np. „O wy, którzy wierzycie! Nie bierzcie sobie za przyjaciół żydów i chrześcijan; oni są przyjaciółmi jedni dla drugich. A kto z was bierze ich sobie za przyjaciół, to sam jest spośród nich. Zaprawdę, Bóg nie prowadzi drogą prostą ludu niesprawiedliwych!” (Koran 5:51, tłum. Józef Bielawski).

<blockquote>(Koran 5:82) Ty z pewnością się przekonasz, że ludzie najbardziej zawzięci w swojej wrogości wobec tych, którzy uwierzyli
– to żydzi i bałwochwalcy. I z pewnością się przekonasz, że najbliżsi, przez swoją przyjaźń, tym, którzy uwierzyli,
są ci, którzy mówią: „My jesteśmy chrześcijanami!”</blockquote>

Sam prorok [[Mahomet]] i jego bezpośredni następcy na ogół nie wypędzali z krajów podbitych przez Arabów chrześcijan i żydów. Wyjątek stanowiły trzy żydowskie plemiona z [[Medyna (miasto)|Medyny]], z których dwa zostały przez Mahometa wypędzone, a trzecie zostało z jego aprobatą wymordowane. Podobnie, [[Żydzi]] z [[Chajbar]]u i [[chrześcijaństwo|chrześcijanie]] z [[Nadżran]]u zostali wypędzeni za panowania [[kalif]]a [[Umar ibn al-Chattab|Umara ibn al-Chattaba]].

=== Judaizm ===
Koran przyznaje, iż [[Mojżesz]] (''[[Musa (Mojżesz)|Musa]]'') był „prorokiem Boga” (podobnie jak inni prorocy żydowscy); [[Tora]] (''Taurat'') jest „słowem Allaha”, ale słowem przeinaczonym. Żydzi określeni są jako winni „odwrócenia się” od Boga i Jego prawdziwych słów, ponieważ zaczęli czcić „złotego cielca” i przeinaczyli słowa boże, przekazane im przez Mojżesza. Znane są masowe prześladowania Żydów przez muzułmanów (np. przez [[Almohadzi|Almohadów]] w [[Afryka|Afryce]] Północnej w połowie XII wieku). Z drugiej strony w wielu średniowiecznych krajach muzułmańskich, takich jak [[Al-Andalus|Andaluzja]], Żydzi byli tolerowani i mieli możliwość rozwoju swojej religii i kultury.

=== Chrześcijaństwo ===
==== Różnice i podobieństwa ====
[[Jezus Chrystus|Jezus]] (''[[Jezus w islamie|Isa]]'') pojawia się w Koranie pod nazwą Jezus syn Maryi (arab. Isa Ibn Mariam) (Koran 2:87) i określany jest jako prorok (posłaniec) boży (postać Jezusa otaczana jest szacunkiem jako jednego z najważniejszych proroków, ale nie najważniejszego). Przepowiada, że będzie On uzdrowicielem, cudotwórcą i nauczycielem dzieci Izraela (Koran 3:42-51, 19:16-34), jakkolwiek przekaz Koranu w wielu punktach jest niezgodny lub nawet sprzeczny z naukami Jezusa przekazywanymi przez [[Biblia|Biblię]] (5:32, 5:45. 5:90). Między innymi negowane są boska natura Jezusa, jak również [[ukrzyżowanie|śmierć na krzyżu]] (określona jako fałszerstwo), według islamu Jezus nie poniósł „haniebnej” śmierci w męczarniach, gdyż chronił go Bóg. Święta księga islamu wspomina o tym, że niewierni uknuli przeciw niemu spisek, aby Go zabić (Koran 3, 52-54) i twierdzi, że spisek ten miał się nie powieść (Koran 4:157). Muzułmanie nie wierzą, by Jezus był ‘synem bożym’ (Koran 6:101, 5:75, 18:4-5). Również postawa Mahometa w stosunku do Jezusa wykazuje, że ten wysuwa się w swoich wypowiedziach przed jego osobę (Koran 43:81), gdzie dla chrześcijan jest to nie do przyjęcia.

<blockquote>
Żydzi powiedzieli:
„Uzajr jest synem Boga”.
A chrześcijanie powiedzieli:
„Mesjasz jest synem Boga”.
Takie są słowa wypowiedziane ich ustami.
Oni naśladują słowa tych,
którzy przedtem nie wierzyli.
Niech zwalczy ich Bóg!
Jakże oni są przewrotni!
(Koran 9:30)
</blockquote>

Chrześcijanie mieli jakoby przeinaczyć słowa Boga (Koran 3:71, 5:14-15), przekazane im przez Jezusa, i stworzyli „trzech bogów” ([[Trójca Święta]]), zamiast uznać jednego (Koran 4:171), co staje w opozycji do Biblii, gdzie przekazane słowa Jezusa wymieniają „Syna, Ojca i Ducha Świętego” (Mt 28:19) oraz fragmentu, gdzie Bóg stwierdza o Jezusie: „Tyś jest mój Syn ''umiłowany”'' (Mk 1,10-11). W Koranie jest też zawarty błędny przekaz, z którego wynika, że chrześcijanie wierzyli, iż [[Maria z Nazaretu|Maryja]] jest również Bogiem (Koran 5:116). Z tych powodów część nurtów muzułmańskich traktuje chrześcijan jako „bezbożników” lub nawet „[[politeizm|politeistów]]” (ar. ''muszrik''). Różnica dotyczy również rozumienia osoby Pocieszyciela, którego zapowiedział Jezus, według chrześcijan jest nim Duch Święty (zgodnie z treścią w Nowym Testamencie), a według muzułmanów prorok Mahomet. Zgodność Koran i Biblia osiągają w punkcie powtórnego przyjścia Jezusa na ziemię, które to będzie zwiastunem Sądu Ostatecznego. (Koran 43, 61). Koran zatem odrzucając [[Trójca Święta|Trójcę Świętą]] i śmierć Jezusa na krzyżu odrzuca zmartwychwstanie Jezusa, tym samym odrzucając podstawowe założenia wiary [[Chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]].

==== Stosunek do chrześcijan ====
Koran o chrześcijanach, podobnie jak o żydach, wyraża się słowami „ludzie księgi” i najczęściej w ten sposób do nich lub o nich się wyraża, ale też wymienia ich z nazwy rozróżniając od żydów. Uznaje ich najbliższych islamowi (Koran 5:82), ale w większości potępia chrześcijan (Koran 9:30-31) i wzywa do zaprzestania wiary w Trójcę (Koran 4:171). Dla wyznawców islamu określa jednoznacznie stosunek do chrześcijan określając ich jako nieprzyjaciół (Koran 5:51, 5:14) wzywając jednocześnie do prześladowania (Koran 9:29). Koran pomimo wersetów pokazujących punkty wspólne obu religii nazywa chrześcijan niewiernymi wprost (Koran 5:72, 9:31) lub też poprzez niewiarę w przekaz „Posłańca” Mahometa.

== Islam w Polsce ==
Historia Islamu na ziemiach polskich sięga XIV w. Pierwszymi wyznawcami islamu byli [[Tatarzy w Polsce|Tatarzy polscy]] pochodzący pierwotnie ze [[Złota Orda|Złotej Ordy]] i [[Półwysep Krymski|Krymu]]. Aż do XX w. byli niemalże jedyną grupą w Polsce wyznającą islam. Kolejną niewielką grupą byli kupcy i dyplomaci z krajów arabskich osiedlający się w Polsce na przełomie XVIII i XIX w. Ostatnią większą grupą byli studenci z krajów muzułmańskich przybywający na studia głównie w drugiej połowie XX wieku<ref>{{Cytuj |autor = Tomasz Stefaniuk |tytuł = Islam i muzułmanie w Polsce |data = 2010 |data dostępu = 2015-11-23 |url = http://bacon.umcs.lublin.pl/~tstefaniuk/papers/T.%20Stefaniuk,%20Islam%20i....pdf |archiwum = https://web.archive.org/web/20151124083410/http://bacon.umcs.lublin.pl/~tstefaniuk/papers/T.%20Stefaniuk,%20Islam%20i....pdf |zarchiwizowano = 2015-11-24}}</ref>.

W 2010 roku liczba muzułmanów w Polsce szacowana była na około 20 000 wyznawców<ref>{{Cytuj |url = http://www.euractiv.pl/politykawewnetrzna/artykul/muzumanie-w-europie-006454 |tytuł = Muzułmanie w Europie {{!}} Polityka wewnętrzna {{!}} Unia Europejska {{!}} Euractiv.pl |opublikowany = Unia Europejska {{!}} Euractiv.pl |data dostępu = 2015-11-23 |archiwum = https://web.archive.org/web/20160315154556/http://www.euractiv.pl/politykawewnetrzna/artykul/muzumanie-w-europie-006454}}</ref>.

W Polsce znajduje się 12 czynnych meczetów sunnickich – mają je:
{{układ wielokolumnowy | liczba = 3 |
* Katowice<ref name=":1" />,
* Poznań<ref name=":1" />,
* Wrocław<ref name=":1" />,
* Lublin<ref name=":1" />,
* Białystok<ref name=":1">{{Cytuj |url = http://www.muzulmanie.com/index.php/organizacje-islamskie/88-meczety |tytuł = www.muzulmanie.com – Organizacje islamskie |opublikowany = muzulmanie.com |data dostępu = 2015-11-23}}</ref>,
* Gdańsk<ref name=":2" />,
* Kruszyniany<ref name=":2" />,
* Bohoniki<ref name=":2">{{Cytuj |url = http://www.mzr.pl/pl/info.php?id=17 |tytuł = Muzułmański Związek Religijny w Rzeczypospolitej Polskiej |opublikowany = mzr.pl |data dostępu = 2015-11-23 |archiwum = https://web.archive.org/web/20150218161046/http://www.mzr.pl/pl/info.php?id=17}}</ref>,
* Kraków,
* Łódź<ref>{{Cytuj |url = http://www.dzienniklodzki.pl/artykul/238490,lodz-muzulmanie-buduja-gmach-przy-pomorskiej,id,t.html |tytuł = Łódź: Muzułmanie budują gmach przy Pomorskiej |opublikowany = Dzienniklodzki.pl |data dostępu = 2015-11-23}}</ref>,
* Warszawa, gdzie meczety są dwa<ref>{{Cytuj |url = http://islam.info.pl/?page_id=137 |tytuł = Warszawa {{!}} |opublikowany = islam.info.pl |data dostępu = 2015-11-23 |archiwum = https://web.archive.org/web/20151124121516/http://islam.info.pl/?page_id=137 |zarchiwizowano = 2015-11-24}}</ref>.
}}
Aktualnie nie ma w Polsce meczetów szyickich{{fakt|data=2023-09}}.

=== Instytucje badawcze zajmujące się islamem w Polsce ===
* [[Zakład Islamu Europejskiego Wydziału Orientalistycznego Uniwersytetu Warszawskiego|Zakład Islamu Europejskiego]] Instytutu Orientalistycznego [[Uniwersytet Warszawski|Uniwersytetu Warszawskiego]]

== Zobacz też ==
* [[filozofia świata islamu]]
* [[architektura islamu]]

== Uwagi ==
{{Uwagi}}

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Linki zewnętrzne ==
{{Siostrzane projekty
 |commons = Category:Islam
 |słownik = islam
 |źródła =
 |cytaty = Islam
 |news = Portal:Islam
 |books =
 |species =
}}
; Polskojęzyczne
* {{Cytuj stronę |url = http://zahid.fm.interia.pl/ |tytuł = Antologia Islamska – Wybór tekstów islamu i o islamie |opublikowany = zahid.fm.interia.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20090614112837/http://zahid.fm.interia.pl/ |zarchiwizowano = 2009-06-14}}
* [http://almaszrik.pl Katedra Bliskiego Wschodu i Północnej Afryki Wydziału Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Łódzkiego]
* [http://www.planetaislam.com Planeta Islam – Strona przedstawiająca wiarę, metodologię oraz praktyki religijne pierwszych pokoleń muzułmanów]
* [http://pl.danielpipes.org Serwis internetowy Daniela Pipesa – publicysty i analityka zajmującego się islamem]
* [http://www.almaszrik.uni.lodz.pl/STATUSKOBIETYWISLAMIE.pdf Status kobiety w islamie]
* {{otwarty dostęp}} [[Karolina Głowacka]] i [[Katarzyna Pachniak]], ''[https://www.youtube.com/watch?v=cPAVYuOKkRU Islam i dżihad – czy są nierozłączne? O początkach działania Mahometa]'', kanał „Radio Naukowe” na [[YouTube]], 30 czerwca 2022 [dostęp 2023-09-09].

; Anglojęzyczne
* [http://euro-islam.info Euro-Islam Website Coordinator Jocelyne Cesari, Harvard University and CNRS-GSRL, Paris]
* [http://ideas.repec.org/p/iza/izadps/dp4459.html Asabiyya: Re-Interpreting Value Change in Globalized Societies]
* [http://ideas.repec.org/b/erv/ebooks/b001.html Why Europe has to offer a better deal towards its Muslim communities. A quantitative analysis of open international data]

{{Religie abrahamiczne}}
{{Religioznawstwo}}
{{Islam}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Islam| ]]