Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Przejdź do zawartości

Józef Dietl

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Dr. Dunkenstein (dyskusja | edycje) o 20:01, 25 sie 2019. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 25 sie 2019, była oparta na tej wersji.
Józef Dietl
Ilustracja
Józef Dietl (lata 60. XIX w.)
Data i miejsce urodzenia

24 stycznia 1804
Podbuż

Data i miejsce śmierci

18 stycznia 1878
Kraków

Prezydent Krakowa
Okres

od 13 września 1866
do 18 czerwca 1874

Poprzednik

Andrzej Seidler

Następca

Mikołaj Zyblikiewicz

podpis
Odznaczenia
Order Korony Żelaznej III klasy (Austro-Węgry) Złoty Krzyż Zasługi Cywilnej z Koroną Komandor Orderu Świętego Grzegorza Wielkiego
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Grobowiec rodziny Dietlów, Cmentarz Rakowicki

Józef Dietl (ur. 24 stycznia 1804 w Podbużu, zm. 18 stycznia 1878 w Krakowie) – polsko-austriacki[1] lekarz, polityk, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, prezydent Krakowa w latach 1866–1874[2].

Życiorys

Był jednym z 7 synów Franciszka Dietla, urzędnika austriackiego[3] i szlachcianki Anny z Kulczyckich[4]. Nauki pobierał najpierw w Samborze, do gimnazjum uczęszczał w Tarnowie, a następnie w Nowym Sączu[5]. Studiował filozofię na Uniwersytecie Lwowskim, następnie medycynę w Wiedniu, gdzie uzyskał doktorat medycyny i rozpoczął praktykę lekarską[5].

W 1851 objął stanowisko profesora i kierownika Katedry Medycyny Wewnętrznej i Kliniki Lekarskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego[5]. W tym czasie z trudem posługiwał się językiem polskim[6][7]. Tę funkcję pełnił do roku 1865. W roku akademickim 1861/1862 był rektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Został wybrany na kolejny rok, 1862/63, ale władze odmówiły zatwierdzenia go na tym stanowisku pod pretekstem, że naruszyłoby to zwyczaj, że co roku rektorem była osoba z innego wydziału[8]. 14 czerwca 1865 cesarz Franciszek Józef I podpisał dekret usuwający profesora z katedry, kliniki i przenoszący go na emeryturę bez podania przyczyny[9]. Józef Dietl przyczynił się do wprowadzenia języka polskiego w szkołach średnich publicznych i ludowych w Galicji, jego postulaty zawarte były w publikacji "Stanowisko szkoły. Rada szkolna krajowa. Język wykładowy"[10] przyczyniły się do utworzenia Rady Szkolnej Krajowej, przeprowadzenia reform szkół krajowych, wprowadzenia języka polskiego lub ukraińskiego zamiast obowiązującego języka wykładowego niemieckiego. Sejm galicyjski uchwalił ustawę którą cesarz Franciszek Józef zatwierdził 22 i 25 czerwca 1867r. Ustawa ta pozwoliła na wprowadzenie w szkołach ludowych i średnich prawa wyboru języka wykładowego według narodowości miejscowej ludności, o języku wykładowym polskim lub ukraińskim decydowała instytucja która szkołę utrzymywała wspólnie z Radą Szkolną Krajową[11].

Józef Dietl walczył z kołtunem (w tamtych czasach uważano go za chorobę). Postulował, aby osoby mające różne dolegliwości były leczone w oddzielnych pomieszczeniach (w tamtych czasach chorzy z różnymi chorobami przebywali w tych samych salach, zarażając się nawzajem)[12]. Stworzył nową dziedzinę medycyny – balneologię[13]. Za jego sprawą 9 marca 1858 roku zainaugurowana została działalność Komisji Balneologicznej przy Krakowskim Towarzystwie Naukowym[14][15].

W latach 1866–1874 pełnił funkcję prezydenta Krakowa[16]. 13 września 1866 Rada Miasta Krakowa stosunkiem 51 głosów za kandydaturą profesora przeciw 5 wybrała Józefa Dietla prezydentem miasta[17]. Zaprzysiężono go w środę 31 października 1866 roku[18]. Po trzech tygodniach od zaprzysiężenia cesarz przyznał Dietlowi Złoty Krzyż Zasługi z Koroną[18]. Z funkcji zrezygnował w 1874 roku[17].

Jako prezydent Dietl doprowadził między innymi do:

Dietl utworzył Fundusz im. Józefa Dietla wspierający początkujących rzemieślników którym udzielano pożyczki w 26 dwutygodniowych ratach z niskim oprocentowaniem 3%[24] Do jego zasług należy rozpropagowanie fizykoterapii, leczenia higieniczno-dietetycznego oraz balneologii[25]. Dietl pierwszy sklasyfikował polskie wody lecznicze. Dzięki niemu stały się modne polskie sanatoria – Krynica[26], Rabka, Iwonicz, Szczawnica oraz Żegiestów[27][28]. Wydał książkę O reformie szkół krajowych[29].

Życie prywatne

Józef Dietl ożenił się w 1846 roku z młodszą od niego o dziewiętnaście lat Austriaczką pochodzącą z Wiednia – Heleną Zieterbarth[23] (zm. 1885), która jednak z powodu fatalnego samopoczucia w Krakowie postanowiła opuścić miasto i męża. Profesor zmarł bezpotomnie[30], a posiadany majątek zapisał bratankowi Leopoldowi Dietlowi, prosząc go o zabezpieczenie legatu również dla żony Heleny. Pochowany został na cmentarzu Rakowickim w Krakowie[30][31].

Nagrody i odznaczenia

Został wyróżniony wieloma odznaczeniami i honorami, m.in.:

Upamiętnienie

W latach 1860–1878 był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk[34]. Oprócz wielu pełnionych funkcji oraz aktywności społecznych Józef Dietl był również Przewodniczącym pierwszej c. k. Rady szkolnej okręgowej miejskiej w Krakowie, ustanowionej w 1871 roku[35].

W Polsce znajduje się kilka pomników Józefa Dietla, między innymi na pl. Wszystkich Świętych w Krakowie. Monument ten, odsłonięty 8 października 1938, wykonał Xawery Dunikowski[36]. W Szczawnicy na placu noszącym jego nazwisko jest upamniętniający go obelisk, z łacińską inskrypcją, ufundowany przez założyciela szczawnickiego uzdrowiska Józefa Stafana Szalaya[37], w Krynicy postawiono pomnik w Parku Dukieta w 1900 roku według projektu Mieczysława Zawiejskiego[38] oraz jego imię nosi też jedna z głównych ulic; Bulwary Dietla. W Iwoniczu-Zdroju w 1978 wzniesiono monument z popiersiem[39]. W samym Krakowie znajduje się Szkoła Podstawowa im. J. Dietla, Gimnazjum nr 39 im. J. Dietla na os. Oświecenia oraz Szpital im. J. Dietla przy ul. Skarbowej. Działa także Małopolska Wyższa Szkoła im. Józefa Dietla[40]. Jego imię nosi jedna z głównych ulic Krakowa (tzw. Planty Dietlowskie)[41], a także sala 112 (sala konferencyjna) w Urzędzie Miasta Krakowa.

W 1928 roku ukazał się tom wspomnieniowy Józef Dietl, pierwszy prezydent miasta Krakowa, znakomity lekarz, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, patrjota polski: w 50-tą rocznicę śmierci.

Postać prezydenta przypomina samorządowa Nagroda im. Józefa Dietla, przyznawana corocznie od 2008 za wybitne osiągnięcia i pracę na rzecz społeczności lokalnej[42]. Jej laureatami byli między innymi Krzysztof Pawłowski, Anna Dymna, ks. Andrzej Augustyński, prof. Franciszek Ziejka i Jolanta Stokłosa[43].

Przypisy

  1. ↑ Tadeusz Zajączkowski. Joseph Dietl (1804–1878). Reformer der Medizin und sein Beitrag für die Urologie. „Der Urologe 1 (2006)”, s. 85–94, 2006. 
  2. ↑ Dietl Józef Konrad. Encyklopedia PWN. [dostęp 2018-05-25]. (pol.).
  3. ↑ Magdalena Bajer: Dietlowie. forumakademickie.pl. [dostęp 2018-05-26]. (pol.).
  4. ↑ Wielki prezydent Krakowa. cracovia-leopolis.pl. [dostęp 2018-05-25]. (pol.).
  5. ↑ a b c Józef Dietl – lekarz, który został prezydentem czy prezydent, który leczył?. krakow.onet.pl. [dostęp 2018-05-25]. (pol.).
  6. ↑ Andrzej Kazimierz Banach: Młodzież chłopska na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1860/61-1917/18. Kraków: Księgarnia Akademicka, 1997, s. 65. ISBN 83-7188-188-6.
  7. ↑ Elżbieta Dolata: Galicyjscy popularyzatorzy zdrowia i higieny przełomu XIX i XX wieku. journals.umcs.pl. s. 87-88. [dostęp 2018-05-25]. (pol.).
  8. ↑ Andrzej Kazimierz Banach: Młodzież chłopska na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1860/61-1917/18. Kraków: Księgarnia Akademicka, 1997, s. 65-66. ISBN 83-7188-188-6.
  9. ↑ Andrzej Kazimierz Banach: Młodzież chłopska na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1860/61-1917/18. Kraków: Księgarnia Akademicka, 1997, s. 66. ISBN 83-7188-188-6.
  10. ↑ Józef Dietl "Stanowisko szkoły. Rada szkolna krajowa. Język wykładowy" Z. 1, wyd Uniwersytet Jagielloński 1865r.
  11. ↑ Józef Świeboda „PROBLEMY NARODOWOŚCIOWE W SZKOLNICTWIE GALICYJSKIM” (1772-1918), Analecta 1995 tom 4 nr 2(8) s114
  12. ↑ Prof. Józef Dietl – ojciec współczesnej balneologii. wodadlazdrowia.pl. [dostęp 2018-05-26]. (pol.).
  13. ↑ Lucyna Rajchel, Włodzisław Kuliński, Jacek Rajchel: Polskie Towarzystwo Balneologiczne – rys historyczny. czytelniamedyczna.pl. [dostęp 2018-05-26]. (pol.).
  14. ↑ Małgorzata Starczyńska, Justyna Karwacińska, Beata Stepanek-Finda, Wojciech Kiebzak: Historyczne podstawy fizjoterapii. ujk.edu.pl, 2011. s. 74. [dostęp 2018-05-25]. (pol.).
  15. ↑ Karolina Kolanowska. (rec.:) Elżbieta Mazur, Codzienność kuracjusza w uzdrowiskach na ziemiach polskich w drugiej połowie XIX i początku XX wieku. „Prace Historyczne”. 145, s. 197–203. Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii PAN. (pol.). 
  16. ↑ Dominika Hołuj. Rola samorządu terytorialnego w kształtowaniu procesu rozwoju Miasta Krakowa w okresie autonomii (1866-1918). „Zeszyty naukowe Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Bochni”. 5. s. 49. 
  17. ↑ a b c d e 13 września 1866 r. Józef Dietl został prezydentem Krakowa. nowahistoria.interia.pl. [dostęp 2018-05-26]. (pol.).
  18. ↑ a b Józef Dietl. Jak wizjoner zmieniał Kraków. gazetakrakowska.pl. [dostęp 2018-05-25]. (pol.).
  19. ↑ a b c d Józef Dietl – wskrzesiciel Krynicy i prezydent Krakowa. kuriergalicyjski.com, 2013. [dostęp 2018-05-27]. (pol.).
  20. ↑ ul. Dietla: od koryta Wisły do ulicy. krakow.naszemiasto.pl. [dostęp 2018-05-27]. (pol.).
  21. ↑ Józef E. Dutkiewicz. Przykład Sukiennic. „Ochrona Zabytków”. 8/3 (30), s. 189, 1955. (pol.). 
  22. ↑ Powstanie Miejskiej Zawodowej Straży Pożarnej w Krakowie. psp.krakow.pl. [dostęp 2018-05-27]. (pol.).
  23. ↑ a b Józef Dietl. krynica.pl. [dostęp 2018-05-25]. (pol.).
  24. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim, 1902r. s911
  25. ↑ Krzysztof Jakubowski: Dietl, Leo i inni. Kraków miał wielkich prezydentów. krakow.wyborcza.pl. [dostęp 2018-05-25]. (pol.).
  26. ↑ Beata Małecka, Jerzy T. Marcinkowski: Rys historyczny rozwoju lecznictwa uzdrowiskowego. phie.pl. s. 140. [dostęp 2018-05-25]. (pol.).
  27. ↑ Barbara Rucka: Dwa wieki uzdrowiska Żegiestów. uzdrowiskozegiestow.pl, 2016. s. 19. [dostęp 2018-05-26]. (pol.).
  28. ↑ Kilka słów o Dietlu. muzeum.limanowa.pl. [dostęp 2018-05-26]. (pol.).
  29. ↑ Józef Dietl: O reformie szkół krajowych. Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1865.
  30. ↑ a b Jakub Lukasinski: Józef Dietl – Pierwszy prezydent autonomicznego Krakowa. krakowzwiedzanie.pl. [dostęp 2018-05-25]. (pol.).
  31. ↑ Kraków. Zasłużeni na Cmentarzu Rakowickim. krajoznawcy.info.pl. [dostęp 2018-05-26]. (pol.).
  32. ↑ Honorowi Obywatele Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa:. bip.krakow.pl. [dostęp 2018-05-27]. (pol.).
  33. ↑ Honorowi Obywatele Nowego Sącza. nowysacz.pl. [dostęp 17 lutego 2011].
  34. ↑ Bolesław Erzepki, Spis członków Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu, Poznań 1896, s. 2.
  35. ↑ Aleksander Pająk: Szkoły ludowe w Wolnem, Niepodległem i Ściśle Neutralnem Mieście Krakowie i Jego Okręgu od roku 1815 do 1873.. Związkowa drukarnia we Lwowie: Towarzystwo Pedagogiczne we Lwowie, 1890, s. 58. Biblioteka Uniwersytetu Pedagogicznego.
  36. ↑ Dunikowski Ksawery. Encyklopedia PWN. [dostęp 2018-05-25]. (pol.).
  37. ↑ Obelisk Józefa Dietla. polskaniezwykla.pl. [dostęp 2018-05-26]. (pol.).
  38. ↑ Pomnik Józefa Dietla. polskaniezwykla.pl. [dostęp 2018-05-26]. (pol.).
  39. ↑ Pomnik Józefa Dietla. polskaniezwykla.pl. [dostęp 2018-05-26]. (pol.).
  40. ↑ Małopolska Wyższa Szkoła im. Józefa Dietla w Krakowie. dietl.edu.pl. [dostęp 2018-05-25]. (pol.).
  41. ↑ Alfabetyczny wykaz ulic Miasta Krakowa. 26-01-2005 (akt.). [dostęp 2015-10-23].
  42. ↑ Kandydaci do Nagrody im. Dietla poszukiwani. krakow.pl. [dostęp 2018-05-26]. (pol.).
  43. ↑ Przyznano Nagrodę im. Józefa Dietla. malopolska.pl. [dostęp 2018-05-26]. (pol.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Prezydenci Krakowa
Prezydenci Krakowa (1792–1816)
Prezydenci Krakowa (1848–1939)
Komisarze Krakowa (1939–1945)
Prezydenci Krakowa (1945–1950)
Przewodniczący Prezydium Rady
Narodowej Krakowa (1950–1973)
Prezydenci Krakowa (od 1973)

Herb Krakowa

Rektorzy Uniwersytetu Jagiellońskiego
Akademia Krakowska /
Uniwersytet Krakowski
(1400–1499)
Akademia Krakowska /
Uniwersytet Krakowski
(1500–1599)
Akademia Krakowska /
Uniwersytet Krakowski
(1600–1699)
AkademiaKrakowska /
Uniwersytet Krakowski
(1700–1777)
Szkoła Główna Koronna
(1777–1795)
Szkoła Główna Krakowska
(1795–1805)
Lata 1805–1817[A][B]
Uniwersytet Jagielloński
(1817–1899)
Uniwersytet Jagielloński
(od 1900)
  1. ↑ a b c d e f g h i j k l Pełniący funkcję rektora w zastępstwie.
  2. ↑ Od 1805 do 1809 Uniwersytet połączony z Uniwersytetem Lwowskim i zgermanizowany, 1809 repolonizacja po włączeniu Krakowa do Księstwa Warszawskiego.
  3. ↑ W latach 1853–1860 rektorów nie wybierano, Uniwersytetem kierował mianowany przez rząd kurator.
  4. ↑ Sprawował obowiązki rektora Tajnego Uniwersytetu.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Józef_Dietl&oldid=57345375”