Surżyk: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja nieprzejrzana]

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 18:02, 24 sty 2024

Procentowy udział osób używających surżyka na Ukrainie w 2003 roku

Surżyk (ukr. суржик, od суржик – „chleb lub mąka z mieszanki różnych rodzajów ziarna”) – byt językowy w ramach języka ukraińskiego, cechujący się wpływami języka rosyjskiego, rozpowszechniony w dużej części terytorium Ukrainy oraz w Mołdawii (Naddniestrze). W sąsiadujących z Ukrainą regionach Rosji (obwód woroneski, rostowski, kraj krasnodarski) zrusyfikowana wersja miejscowych ukraińskich dialektów stepowych nazywana jest „bałaczką”^[1].

Historia

Ukraińska filolog Łesia Stawyćka uważa, że surżyk jest językiem miasta, które przestało być ukraińskie, ale nie stało się do końca rosyjskie. Badaczka podkreśla, że już w połowie XIX wieku język Kijowa wyrównał się, dostosował się do języka rosyjskiego, ale ostatecznie nie stał się rosyjskim – jednak język ukraiński został prawie całkowicie wyparty [z Kijowa], stając się cechą wsi.

Przy tym badaczka podkreśla, że surżyk nie jest zjawiskiem stricte miejskim:

Wiejska biografia surżyka jest bardziej wyszukana i nadal jest pisana do naszych czasów. Ukraińskojęzycznej wioski do XIX wieku nie dotknęła fala totalnej rusyfikacji, dlatego że carska Rosja nie dbała o szerzenie jakiejkolwiek kultury, w tym rosyjskiej, wśród szerokich mas ludu. Ale rozwój kapitalizmu prędzej czy później wpłynął też na wiejskie gwary^[2].

Klasyfikacja

Trudno go klasyfikować jako język kreolski, te powstają bowiem w wyniku przyswojenia przez miejscową ludność języka handlowców/kolonizatorów (pidżynu). Nie jest również pidżynem jako takim, jako że języki pidżynowe z racji swojej prymitywności nie zapewniają pełnego porozumienia międzyludzkiego i dlatego nie są dla nikogo językiem macierzystym.

Najprędzej można go uznać za język mieszany (por. Ponaschemu), powstały wśród ludności podmiejskiej w rezultacie wymieszania języka ukraińskiego z rosyjskim. Gramatyka i wymowa pozostają ukraińskie, podczas gdy znaczna część słownictwa jest zapożyczona z języka rosyjskiego (liczba zapożyczeń zależna jest od wykształcenia i życiowego doświadczenia użytkownika – w ramach surżyku wyróżnia się wiele wariantów).

Surżyk można również traktować jako gwarę miejską, powstałą w wyniku napływu ukraińskiej ludności wiejskiej do rosyjskojęzycznych miast; w takim ujęciu stanowiłby socjolekt^[3].

Według badań socjologicznych surżykiem posługuje się 15–20% ludności Ukrainy, przede wszystkim w obwodach dniepropetrowskim, połtawskim, sumskim i czernihowskim.

Cechy

Surżyk istnieje w różnych formach. Niektórzy badacze wyróżniają surżyk „na podstawie języka ukraińskiego” i surżyk „na podstawie języka rosyjskiego”, w zależności od koncentracji naruszeń standardu języka ukraińskiego lub rosyjskiego^[4].

Surżyk w kulturze

Niektóre utwory współczesnych ukraińskich pisarzy Bogdana Żołdaka czy Łesia Poderewjańskiego były napisane w surżyku, by osiągnąć komiczny efekt. Znany aktor i piosenkarz ukraiński Andrij Danyłko (znany jako Wierka Serdiuczka) wykorzystuje surżyk połtawski^[5].

Analogiczne zjawiska w innych językach

Analogiczne zjawisko w języku białoruskim to tzw. trasianka, w języku francuskim (Kanada) to joual.

Przypisy

↑ СергейС. Пикулин СергейС., На Кубани пытаются возродить балачку [online], НТВ [dostęp 2018-02-16] (ros.).
↑ ЛесяЛ. Ставицька ЛесяЛ., Блудний суржик. Міф, мова, стіль [online], www.rastko.rs, 10 stycznia 2008 [dostęp 2018-02-16] (ukr.).
↑ Тарас Рудаков: Суржик – друга мова. / Доповіді міжнародної конференції «Сучасна українська мова в українсько-російськім суспільстві». Луганськ, 15-18 березня 2009. Луганськ: 2009, s. 85–87. (ukr.).
↑ ІсторіяІ. Краснокутчини ІсторіяІ., Суржик [online], www.krasnokutsk.org [dostęp 2018-02-16] [zarchiwizowane z adresu 2018-02-16] (ukr.).
↑ Полтавський суржик: тема для дослідження мовознавців чи хвороба мови. телеканал «Місто». [dostęp 2018-02-16]. (ukr.).

[1] СергейС. Пикулин СергейС., На Кубани пытаются возродить балачку [online], НТВ [dostęp 2018-02-16] (ros.).

[2] ЛесяЛ. Ставицька ЛесяЛ., Блудний суржик. Міф, мова, стіль [online], www.rastko.rs, 10 stycznia 2008 [dostęp 2018-02-16] (ukr.).

[3] Тарас Рудаков: Суржик – друга мова. / Доповіді міжнародної конференції «Сучасна українська мова в українсько-російськім суспільстві». Луганськ, 15-18 березня 2009. Луганськ: 2009, s. 85–87. (ukr.).

[4] ІсторіяІ. Краснокутчини ІсторіяІ., Суржик [online], www.krasnokutsk.org [dostęp 2018-02-16] [zarchiwizowane z adresu 2018-02-16] (ukr.).

[5] Полтавський суржик: тема для дослідження мовознавців чи хвороба мови. телеканал «Місто». [dostęp 2018-02-16]. (ukr.).

[6] Język prasłowiański nie jest językiem słowiańskim, lecz przodkiem wszystkich języków słowiańskich.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[A]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
+[[Plik:SurzhykUse.png|thumb|upright=1.4|Procentowy udział osób używających surżyka na Ukrainie w 2003 roku]]
-{{Dopracować|więcej przypisów=2012-07}}
+'''Surżyk''' ({{w języku|uk|суржик}}, od {{k|uk|суржик}} – „chleb lub mąka z mieszanki różnych rodzajów ziarna”) – [[odmiana językowa|byt językowy]] w ramach [[język ukraiński|języka ukraińskiego]], cechujący się wpływami [[język rosyjski|języka rosyjskiego]], rozpowszechniony w dużej części terytorium [[Ukraina|Ukrainy]] oraz w Mołdawii ([[Naddniestrze]]). W sąsiadujących z Ukrainą regionach [[Rosja|Rosji]] ([[obwód woroneski]], [[Obwód rostowski|rostowski]], [[Kraj Krasnodarski|kraj krasnodarski]]) zrusyfikowana wersja miejscowych ukraińskich dialektów stepowych nazywana jest „bałaczką”<ref>{{Cytuj |autor = Сергей Пикулин |tytuł = На Кубани пытаются возродить балачку |data = |data dostępu = 2018-02-16 |opublikowany = НТВ |url = http://www.ntv.ru/novosti/183673/ |język = ru}}</ref>.
-[[Plik:SurzhykUseRu.PNG|thumb|Procentowa ilość osób używająca Surżyku na Ukrainie w 2003 roku]]
-'''Surżyk''' ([[język ukraiński|ukr]]. ''суржик'', od суржик – „chleb lub mąka z mieszanki różnych rodzajów ziarna”) – twór językowy w ramach [[język ukraiński|języka ukraińskiego]] pod wpływem [[język rosyjski|języka rosyjskiego]] rozpowszechniony w dużej części terytorium [[Ukraina|Ukrainy]] oraz w Mołdawii ([[Naddniestrze]]). W sąsiadujących z Ukrainą regionach [[Rosja|Rosji]] ([[obwód woroneski]], [[Obwód rostowski|rostowski]], [[Kraj Krasnodarski|kraj krasnodarski]]) zrusyfikowaną wersję miejscowych ukraińskich dialektów stepowych nazywają "bałaczką"<ref>{{Cytuj |autor = Сергей Пикулин |tytuł = На Кубани пытаются возродить балачку |data =  |data dostępu = 2018-02-16 |opublikowany = НТВ |url = http://www.ntv.ru/novosti/183673/ |język = Ru}}</ref>.
 == Historia ==
+Ukraińska filolog Łesia Stawyćka uważa, że ''surżyk jest językiem miasta, które przestało być ukraińskie, ale nie stało się do końca rosyjskie''. Badaczka podkreśla, że już w połowie XIX wieku język Kijowa ''wyrównał się, dostosował się do języka rosyjskiego, ale ostatecznie nie stał się rosyjskim – jednak język ukraiński został prawie całkowicie wyparty [z Kijowa], stając się cechą wsi''.
+Przy tym badaczka podkreśla, że surżyk nie jest zjawiskiem stricte miejskim:
-Ukraińska filolog Łesia Stawycka uważa, że "surżyk jest językiem miasta, które przestało być ukraińskie, ale nie stało się do końca rosyjskim". Badaczka podkreśla, że już w połowie XIX wieku język Kijowa "wyrównał się, dostosował się do języka rosyjskiego, ale ostatecznie nie stał się rosyjskim – jednak język ukraiński został prawie całkowicie wyparty [z Kijowa] stając się cechą wsi".
-Przy tym badaczka podkreśla, że surżyk nie jest zjawiskiem stricte miejskim. "Wiejska biografia surżyka jest bardziej wyszukana i nadal jest pisana do naszych czasów. Ukraińskojęzycznej wioski do XIX wieku nie dotknęła fala totalnej rusyfikacji, dlatego, że carska Rosja nie dbała o szerzenie jakiejkolwiek kultury, w tym rosyjskiej, wśród szerokich mas ludu. Ale rozwój kapitalizmu prędzej czy później wpłynął też na wiejskie gwary"<ref>{{Cytuj |autor = Łesia Stawycka |tytuł = Пројекат Растко: Леся Ставицька : Блудний суржик. Міф, мова, стіль |data =  |data dostępu = 2018-02-16 |opublikowany = www.rastko.rs |url = http://www.rastko.rs/rastko/delo/11935 |język = uk}}</ref>.
+: Wiejska biografia surżyka jest bardziej wyszukana i nadal jest pisana do naszych czasów. Ukraińskojęzycznej wioski do XIX wieku nie dotknęła fala totalnej rusyfikacji, dlatego że carska Rosja nie dbała o szerzenie jakiejkolwiek kultury, w tym rosyjskiej, wśród szerokich mas ludu. Ale rozwój kapitalizmu prędzej czy później wpłynął też na wiejskie gwary<ref>{{Cytuj |autor = Леся Ставицька |tytuł = Блудний суржик. Міф, мова, стіль |data = 2008-01-10 |data dostępu = 2018-02-16 |opublikowany = www.rastko.rs |url = http://www.rastko.rs/rastko/delo/11935 |język = uk}}</ref>.
 == Klasyfikacja ==
+Trudno go klasyfikować jako [[Języki kreolskie|język kreolski]], te powstają bowiem w wyniku przyswojenia przez miejscową ludność języka handlowców/kolonizatorów ([[języki pidżynowe|pidżynu]]). Nie jest również pidżynem jako takim, jako że języki pidżynowe z racji swojej prymitywności nie zapewniają pełnego porozumienia międzyludzkiego i dlatego nie są dla nikogo [[język ojczysty|językiem macierzystym]].
+Najprędzej można go uznać za [[Języki mieszane|język mieszany]] (por. [[Ponaschemu (język)|Ponaschemu]]), powstały wśród ludności podmiejskiej w rezultacie wymieszania języka ukraińskiego z rosyjskim. [[Gramatyka]] i wymowa pozostają ukraińskie, podczas gdy znaczna część słownictwa jest zapożyczona z języka rosyjskiego (liczba zapożyczeń zależna jest od wykształcenia i życiowego doświadczenia użytkownika – w ramach surżyku wyróżnia się wiele wariantów).
-Trudno go klasyfikować jako [[Języki kreolskie|język kreolski]], bowiem te powstają w wyniku przyswojenia przez miejscową ludność języka handlowców/kolonizatorów ([[języki pidżynowe|pidżinu]]). Nie jest również pidżynem jako takim, bowiem języki pidżinowe z racji swojej prymitywności nie zapewniają pełnego porozumienia międzyludzkiego i dlatego nie są dla nikogo językiem macierzystym.
+Surżyk można również traktować jako [[gwara miejska|gwarę miejską]], powstałą w wyniku napływu ukraińskiej ludności wiejskiej do rosyjskojęzycznych miast; w takim ujęciu stanowiłby [[socjolekt]]<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Рудаков |imię = Тарас |tytuł = Суржик – друга мова. / Доповіді міжнародної конференції «Сучасна українська мова в українсько-російськім суспільстві». Луганськ, 15-18 березня 2009 |rok = 2009 |wydawca = |miejsce = Луганськ |strony = 85–87 |isbn = |język = uk}}</ref>.
-Najprędzej można go uznać za [[język mieszany]] (por. [[Ponaschemu (język)|Ponaschemu]]), powstały wśród ludności podmiejskiej w rezultacie wymieszania języka ukraińskiego z rosyjskim. [[Gramatyka]] i wymowa pozostają ukraińskimi, podczas gdy znaczna część słownictwa jest zapożyczona z języka rosyjskiego (liczba zapożyczeń zależna jest od wykształcenia i życiowego doświadczenia użytkownika – w ramach surżyku wyróżnia się wiele wariantów).
+Według badań socjologicznych surżykiem posługuje się 15–20% ludności Ukrainy, przede wszystkim w obwodach [[Obwód dniepropetrowski|dniepropetrowskim]], [[obwód połtawski|połtawskim]], [[obwód sumski|sumskim]] i [[obwód czernihowski|czernihowskim]].
-Surżyk można również traktować jako gwarę miejską, powstałą w wyniku napływu ukraińskiej ludności wiejskiej do rosyjskojęzycznych miast; w takim ujęciu stanowiłby [[socjolekt]]<ref>{{Cytuj książkę|nazwisko = Рудаков|imię = Тарас|tytuł = Суржик - друга мова. / Доповіді міжнародної конференції «Сучасна українська мова в українсько-російськім суспільстві». Луганськ, 15-18 березня 2009|rok = 2009|wydawca = |miejsce = Луганськ|strony = 85-87|isbn = |język = uk}}</ref>.
-Według badań socjologicznych, surżykiem posługuje się 15–20% ludności Ukrainy, przede wszystkim w obwodach [[Obwód dniepropetrowski|dniepropetrowskim]], [[obwód połtawski|połtawskim]], [[obwód sumski|sumskim]] i [[obwód czernihowski|czernihowskim]].
 == Cechy ==
-Surżyk istnieje w różnych formach. Niektórzy badacze wyróżniają surżyk "na podstawie języka ukraińskiego" i surżyk na podstawie języka rosyjskiego", w zależności od koncentracji naruszeń standardu języka ukraińskiego lub rosyjskiego<ref>{{Cytuj |autor = Історія Краснокутчини |tytuł = Суржик |data =  |data dostępu = 2018-02-16 |opublikowany = www.krasnokutsk.org |url = http://www.krasnokutsk.org/%D1%81%D1%83%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%BA/ |język = uk}}</ref>.
+Surżyk istnieje w różnych formach. Niektórzy badacze wyróżniają surżyk „na podstawie języka ukraińskiego” i surżyk „na podstawie języka rosyjskiego”, w zależności od koncentracji naruszeń standardu języka ukraińskiego lub rosyjskiego<ref>{{Cytuj |autor = Історія Краснокутчини |tytuł = Суржик |data = |data dostępu = 2018-02-16 |opublikowany = www.krasnokutsk.org |url = http://www.krasnokutsk.org/%D1%81%D1%83%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%BA/ |język = uk |archiwum = https://web.archive.org/web/20180216085058/http://www.krasnokutsk.org/%D1%81%D1%83%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%BA/ |zarchiwizowano = 2018-02-16}}</ref>.
+== Surżyk w kulturze ==
-== Analogiczne zjawiska w innych językach ==
+Niektóre utwory współczesnych ukraińskich pisarzy Bogdana Żołdaka czy Łesia Poderewjańskiego były napisane w surżyku, by osiągnąć komiczny efekt. Znany aktor i piosenkarz ukraiński Andrij Danyłko (znany jako [[Wierka Serdiuczka]]) wykorzystuje surżyk połtawski<ref>{{Cytuj stronę |url = https://misto-tv.poltava.ua/news/4584/ |tytuł = Полтавський суржик: тема для дослідження мовознавців чи хвороба мови |opublikowany = телеканал «Місто» |język = uk |data dostępu = 2018-02-16}}</ref>.
+== Analogiczne zjawiska w innych językach ==
 Analogiczne zjawisko w [[język białoruski|języku białoruskim]] to tzw. [[trasianka]], w [[język francuski|języku francuskim]] ([[Kanada]]) to ''[[joual]]''.
 == Przypisy ==
 {{Przypisy}}
+{{Języki słowiańskie}}
+{{Rusyfikacja}}
 [[Kategoria:Język ukraiński]]
-[[Kategoria:Języki kreolskie]]
+[[Kategoria:Gwary]]
 [[Kategoria:Język rosyjski]]
+[[Kategoria:Języki mieszane]]

Przez terytoria okupowane	Białoruś Besarabia/Mołdawia Estonia Krym Finlandia Litwa Łotwa Polska Ukraina
Organizatorzy rusyfikacji	Mikołaj I Aleksander II Michaił Murawjow Wileński Józef Siemaszko Piotr Wałujew Aleksander III Nikołaj Bobrikow Józef Stalin Nikita Chruszczow Leonid Breżniew Alaksandr Łukaszenka
Aktywiści przeciwko rusyfikacji	Konstanty Kalinowski Leo Mechelin Eduard Polón Pehr Evind Svinhufvud Oleksa Hirnyk Wasyl Makuch Albert Razin Zianon Pazniak Atner Khuzangay Romas Kalanta
Inne	Synod połocki Cyrkularz wałujewski Zakaz prasy litewskiej Ukaz emski Reforma pisowni białoruskiej w 1933 roku Pseudosobór lwowski Trasianka Surżyk Rusyfikacja we współczesnej Rosji