Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Przejdź do zawartości

Surżyk

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Procentowy udział osób używających surżyka na Ukrainie w 2003 roku

Surżyk (ukr. суржик, od суржик – „chleb lub mąka z mieszanki różnych rodzajów ziarna”) – byt językowy w ramach języka ukraińskiego, cechujący się wpływami języka rosyjskiego, rozpowszechniony w dużej części terytorium Ukrainy oraz w Mołdawii (Naddniestrze). W sąsiadujących z Ukrainą regionach Rosji (obwód woroneski, rostowski, kraj krasnodarski) zrusyfikowana wersja miejscowych ukraińskich dialektów stepowych nazywana jest „bałaczką”[1].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Ukraińska filolog Łesia Stawyćka uważa, że surżyk jest językiem miasta, które przestało być ukraińskie, ale nie stało się do końca rosyjskie. Badaczka podkreśla, że już w połowie XIX wieku język Kijowa wyrównał się, dostosował się do języka rosyjskiego, ale ostatecznie nie stał się rosyjskim – jednak język ukraiński został prawie całkowicie wyparty [z Kijowa], stając się cechą wsi.

Przy tym badaczka podkreśla, że surżyk nie jest zjawiskiem stricte miejskim:

Wiejska biografia surżyka jest bardziej wyszukana i nadal jest pisana do naszych czasów. Ukraińskojęzycznej wioski do XIX wieku nie dotknęła fala totalnej rusyfikacji, dlatego że carska Rosja nie dbała o szerzenie jakiejkolwiek kultury, w tym rosyjskiej, wśród szerokich mas ludu. Ale rozwój kapitalizmu prędzej czy później wpłynął też na wiejskie gwary[2].

Klasyfikacja

[edytuj | edytuj kod]

Trudno go klasyfikować jako język kreolski, te powstają bowiem w wyniku przyswojenia przez miejscową ludność języka handlowców/kolonizatorów (pidżynu). Nie jest również pidżynem jako takim, jako że języki pidżynowe z racji swojej prymitywności nie zapewniają pełnego porozumienia międzyludzkiego i dlatego nie są dla nikogo językiem macierzystym.

Najprędzej można go uznać za język mieszany (por. Ponaschemu), powstały wśród ludności podmiejskiej w rezultacie wymieszania języka ukraińskiego z rosyjskim. Gramatyka i wymowa pozostają ukraińskie, podczas gdy znaczna część słownictwa jest zapożyczona z języka rosyjskiego (liczba zapożyczeń zależna jest od wykształcenia i życiowego doświadczenia użytkownika – w ramach surżyku wyróżnia się wiele wariantów).

Surżyk można również traktować jako gwarę miejską, powstałą w wyniku napływu ukraińskiej ludności wiejskiej do rosyjskojęzycznych miast; w takim ujęciu stanowiłby socjolekt[3].

Według badań socjologicznych surżykiem posługuje się 15–20% ludności Ukrainy, przede wszystkim w obwodach dniepropetrowskim, połtawskim, sumskim i czernihowskim.

Surżyk istnieje w różnych formach. Niektórzy badacze wyróżniają surżyk „na podstawie języka ukraińskiego” i surżyk „na podstawie języka rosyjskiego”, w zależności od koncentracji naruszeń standardu języka ukraińskiego lub rosyjskiego[4].

Surżyk w kulturze

[edytuj | edytuj kod]

Niektóre utwory współczesnych ukraińskich pisarzy Bogdana Żołdaka czy Łesia Poderewjańskiego były napisane w surżyku, by osiągnąć komiczny efekt. Znany aktor i piosenkarz ukraiński Andrij Danyłko (znany jako Wierka Serdiuczka) wykorzystuje surżyk połtawski[5].

Analogiczne zjawiska w innych językach

[edytuj | edytuj kod]

Analogiczne zjawisko w języku białoruskim to tzw. trasianka, w języku francuskim (Kanada) to joual.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Сергей Пикулин, На Кубани пытаются возродить балачку [online], НТВ [dostęp 2018-02-16] (ros.).
  2. Леся Ставицька, Блудний суржик. Міф, мова, стіль [online], www.rastko.rs, 10 stycznia 2008 [dostęp 2018-02-16] (ukr.).
  3. Тарас Рудаков: Суржик – друга мова. / Доповіді міжнародної конференції «Сучасна українська мова в українсько-російськім суспільстві». Луганськ, 15-18 березня 2009. Луганськ: 2009, s. 85–87. (ukr.).
  4. Історія Краснокутчини, Суржик [online], www.krasnokutsk.org [dostęp 2018-02-16] [zarchiwizowane z adresu 2018-02-16] (ukr.).
  5. Полтавський суржик: тема для дослідження мовознавців чи хвороба мови. телеканал «Місто». [dostęp 2018-02-16]. (ukr.).