Szczur blady
| Rattus tunneyi[1] | |||
| (O. Thomas, 1904) | |||
 Szczur blady żerujący na makrozamii pierzastej | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| (bez rangi) | wtórouste | ||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Infratyp | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
szczur blady | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[6] | |||
 | |||
Szczur blady[7] (Rattus tunneyi) – gatunek ssaka z podrodziny myszy (Murinae) w obrębie rodziny myszowatych (Muridae), występujący wyłącznie w Australii[6][8].
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1904 roku brytyjski przyrodnik Oldfield Thomas nadając mu nazwę Mus tunneyi[9]. Holotyp pochodził znad Mary River w Terytorium Północnym[9][8].
R. tunneyi należy do grupy gatunkowej fuscipes, gatunków spokrewnionych ze szczurem zaroślowym (Rattus fuscipes)[8]. Jest to gatunek siostrzany względem kladu obejmującego szczura ciemnego (R. sordidus), szczura długowłosego (R. villosissimus) i szczura aluwialnego (R. colletti)[10]. W warunkach laboratoryjnych może się krzyżować ze szczurem aluwialnym[8].
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Rattus: łac. rattus „szczur”[11].
- tunneyi: John Thomas Tunney (1871–1929), rolnik, podróżnik, który pracował jako zawodowy kolekcjoner dla Western Australian Museum w latach 1895–1906; podczas swojej ekspedycji w 1903 roku zebrał okazy przypisane do tego gatunku[12][13][9].
- apex: łac. „czubek, punkt”[14].
- austrinus: łac. „południowy”[15].
- culmorum: dopełniacz liczby mnogiej od łac. culmus, „łodyga zboża, źdźbło”[14].
- dispar: łac. dispar, disparis „niepodobny”[16].
Nazewnictwo zwyczajowe
[edytuj | edytuj kod]W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji Polskie nazewnictwo ssaków świata gatunkowi nadano nazwę szczur blady[7]. W Australii zwierzę nosi angielską nazwę pale field rat oraz aborygeńską nazwę djini[6][17].
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Szczur blady jest australijskim endemitem. Żyje na północy Terytorium Północnego, północnym wschodzie i lokalnie na zachodzie Australii Zachodniej oraz na wschodzie Queenslandu i w północno-wschodniej Nowej Południowej Walii, a także na niektórych wyspach[6][8].
Zasięg występowania jest nieciągły, wyróżniane są dwa podgatunki[6][10]:
- R. tunneyi tunneyi – północna Australia, w tym wiele wysp (Bathurst, Wyspa Melville’a, Groote Eylandt i Sir Edward Pellew Group). Podgatunek ten jest uznawany za narażony na wyginięcie.
- R. tunneyi culmorum – wschodnia Australia.
Zasięg uległ znacznemu zmniejszeniu po przybyciu Europejczyków do Australii. Gatunek występował na większej części kontynentu, oprócz wilgotnego południowego wschodu; obecnie nie jest spotykany na terenach pustynnych, stracił także wiele subpopulacji z terenów półpustynnych[6][18].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała (bez ogona) 118–198 mm, długość ogona 78–190 mm, długość ucha 15–20 mm, długość tylnej stopy 25–35 mm; masa ciała 50–210 g[18]. Średniej wielkości szczur o zaokrąglonej, szerokiej głowie. Wierzch ciała jest blado żółtobrązowy, z szarym podszerstkiem, najjaśniejszy na bokach ciała i policzkach; przechodzi stopniowo w ubarwienie spodu ciała, które może być bladoszare lub kremowobiałe[18]. Stopy są z wierzchu pokryte krótkimi białymi włosami, uszy blade różowobrązowe; wibrysy są względnie krótkie[18]. Ogon jest krótszy od reszty ciała, ma jednolitą różowobrązową barwę i ciemne, łuskowate pierścienie[18][19]. Futro jest długie, lśniące[18], szorstkie[19]. Oczy są duże i wypukłe[20]. Samica ma sześć par sutek[18].
Tryb życia
[edytuj | edytuj kod]
Szczur ten prowadzi naziemny, nocny tryb życia[6]. Żyje na terenach trawiastych, gdzie kryje się w wysokiej trawie, a także otwartych terenach zadrzewionych. Jest spotykany także na części terenów przekształconych przez człowieka: na plantacjach sosen, pastwiskach i polach trzciny cukrowej[6]. Kopie płytkie nory w luźnej, piaszczystej glebie[6], które mają 4–5 wejść, przy których gromadzą się odchody[18]. Jeden system nor jest zwykle zajęty przez jedno dorosłe zwierzę, któremu mogą towarzyszyć młode[18]. Buduje czasem nory w kopcach termitów, co może chronić je przed zalaniem na terenach nadbrzeżnych; takie nory mają wejścia u podstawy kopca, co nadaje całości wygląd przypominający zamek[18]. Gryzoń tworzy też ścieżki do biegania w gęstej trawie[20].
Szczur blady ma łagodne usposobienie[20]. Jest głównie roślinożerny, żywi się korzeniami, źdźbłami traw i nasionami[18][19]. Preferuje pędy Alloteropsis i nasiona sorgo, korzenie pandana i niektóre turzyce[18]. Budując nory przegryza korzenie drzew Araucaria cunninghamii, co może doprowadzić do uschnięcia młodych drzewek, w związku z czym jest uznawany za szkodnika[18]. Sporadycznie uzupełnia dietę owadami i grzybami[18].
Rozród na Terytorium Północnym ma miejsce głównie w porze suchej, od stycznia do sierpnia[19], a w Nowej Południowej Walii najczęściej wiosną, ale gatunek ten może się rozmnażać przez cały rok[18]. Ruja trwa 4–5 dni, po ciąży trwającej 21–22 dni samica rodzi w miocie od dwóch do jedenastu młodych (typowo cztery); może się rozmnażać kilkakrotnie w ciągu roku[18][6][19]. Młode ssą mleko przez około trzy tygodnie, a dojrzałość płciową mogą osiągnąć już po 5 tygodniach[18].
Na szczurach bladych pasożytują różne nicienie z rzędu Syphacia[18].
Populacja i zagrożenia
[edytuj | edytuj kod]
Szczur blady ma duży zasięg występowania, jest obecny w wielu obszarach chronionych. Wypiera go inwazyjny, obcy w Australii szczur śniady (Rattus rattus) i polują na niego zdziczałe koty, również sprowadzone przez człowieka[6]. Zagrożeniem dla niego może być także pasące się bydło, które zadeptuje płytkie nory szczurów bladych[6]. Degradacja i utrata siedlisk nadal stanowią dla niego zagrożenie[18]. Ogółem jednak Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznaje szczura bladego za gatunek najmniejszej troski[6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rattus tunneyi, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Oldfield Thomas, Guy Dollman, On mammals from Inkerman, north Queensland, presented to the National Museum by Sir William Ingram, Bt., and the Hon. John Forrest, „Proceedings of the Zoological Society of London”, 1908, s. 790, DOI: 10.1111/j.1469-7998.1908.00788.x (ang.).
- ↑ a b c O. Thomas, Notes on Australasian rats, with a selection of lectotypes of Australasian Muridæ, „The Annals and Magazine of Natural History”, 8 (Ninth series), 1921, s. 426, 427 (ang.).
- ↑ E.L.G. Troughton, Queensland rats of economic importance, and new forms of Rattus and Thetomys, „Records of the Australian Museum”, 20 (4), 1939, s. 278–281 (ang.).
- ↑ Ch.W. Brazenor, Two new rats from Central Australia, „Memoirs of Museum Victoria”, 9, 1936, s. 5–8, DOI: 10.24199/j.mmv.1936.9.01 (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m A.A. Burbidge, Rattus tunneyi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2022-3 [dostęp 2022-01-30] (ang.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 279. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d e D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Rattus tunneyi. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-01-30].
- ↑ a b c Oldfield Thomas, On a collection of mammals made by Mr J.T. Tunney in Arnhem Land, Northern Territory of South Australia, „Novitates Zoologicae”, 11, 1904, s. 223, DOI: 10.5962/bhl.part.26833 (ang.).
- ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 478. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 601, 1904. (ang.).
- ↑ B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 421. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, tunneyi [dostęp 2022-12-31].
- ↑ a b Edmund C. Jaeger, A source-book of biological names and terms, Springfield, Ill., C.C. Thomas, 1944, s. 19, 64 [dostęp 2022-12-30].
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, austrinus [dostęp 2022-12-29].
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, dispar [dostęp 2022-12-29].
- ↑ Indigenous and exotic non-marine mammals of Australia (excluding External Territories). Ministerstwo Środowiska Australii. [dostęp 2021-02-08]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Ch. Denys, P. Taylor & K. Aplin. Opisy gatunków Muridae: Ch. Denys, P. Taylor, C. Burgin, K. Aplin, P.-H. Fabre, R. Haslauer, J. Woinarski, B. Breed & J. Menzies: Family Muridae (True Mice and Rats, Gerbils and relatives). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 848–849. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).
- ↑ a b c d e Threatened species of the Northern Territory: Pale field-rat [online], Northern Territory Department of Environment, Parks and Water Resources, 2021 [dostęp 2022-12-29] (ang.).
- ↑ a b c Pale Field Rat [online], Queensland Museum (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).