Tipi: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
literówka |
ilustracja |
||
| (Nie pokazano 7 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
[[Plik: |
[[Plik:Oglala girl in front of a tipi2.jpg|240px|thumb|Tipi, zdjęcie z 1891]] |
||
'''Tipi''' – rodzaj [[namiot]]u [[Indianie Ameryki Północnej|Indian Ameryki Północnej]], głównie północnej części obszaru [[Wielkie Równiny|Wielkich Równin]]. Nazwa pochodzi z języka [[Języki siouańskie|siou]] i oznacza |
'''Tipi''' – rodzaj [[namiot]]u [[Indianie Ameryki Północnej|Indian Ameryki Północnej]], głównie północnej części obszaru [[Wielkie Równiny|Wielkich Równin]]. Nazwa pochodzi z języka [[Języki siouańskie|siou]] i oznacza „miejsce gdzie się żyje”. Używane były do mieszkania przez koczownicze plemiona, utrzymujące się z polowania na bizony (m.in. [[Dakotowie]]). |
||
Stawianie tipi było obowiązkiem kobiet. Najpierw wiązały razem trzy szkieletowe, około 8-metrowe |
Stawianie tipi było obowiązkiem kobiet. Najpierw wiązały razem trzy szkieletowe, około 8-metrowe żerdzie i stawiały je jako trójnóg, w którym jedna żerdź skierowana była na wschód, jedna na północ i jedna na południe; wschodnia żerdź stanowiła zarazem lewą framugę otworu wejściowego, jako że wejście zawsze znajdowało się od wschodu. Następnie dostawiały 13-23 lżejsze żerdzie tak, by ich oparte na ziemi końce tworzyły koło o średnicy około pięciu metrów. Ostatnia ustawiana była żerdź, do której przymocowane było pokrycie ze skór [[bizon amerykański|bizonów]], później [[płótno|płócienne]]. |
||
Pokrycie pierwotne sporządzano z 15-18 skór bizonich, wyprawionych, przyciętych i zszytych razem tak, że powstawało niemal pełne półkole. Po założeniu pokrycia na szkielet stykające się krawędzie spinano drewnianymi szpilami. Dolna krawędź |
Pokrycie pierwotne sporządzano z 15-18 skór bizonich, wyprawionych, przyciętych i zszytych razem tak, że powstawało niemal pełne półkole. Po założeniu pokrycia na szkielet stykające się krawędzie spinano drewnianymi szpilami. Dolna krawędź zdobiona według gustu właściciela pokrycia była przykołkowana do ziemi. W niektórych plemionach należało do zwyczaju, że po pokonaniu jakiegoś wyjątkowo walecznego wojownika, zwycięzca przejmował jego symbolikę, którą przyozdabiał własne tipi. |
||
Na szczycie znajdował się otwór dymowy, zakrywany w razie potrzeby skórą przytrzymywaną na specjalnych |
Na szczycie znajdował się otwór dymowy, zakrywany w razie potrzeby tzw. wiatrownicami, skórą przymocowaną do pokrycia tipi i przytrzymywaną na specjalnych żerdziach. Tipi miało wejście od strony wschodniej, poniżej miejsca spinania skór i wspomnianego otworu dymowego; było ono zakrywane skórą przytrzymywaną na mniejszych drążkach. Tipi nie posiadało podłogi, a na środku znajdowało się miejsce na ognisko. Posłania mieszkańców znajdowały się po obu stronach otworu wejściowego i – ewentualnie – z tyłu. |
||
Dzięki swojej konstrukcji, tipi były łatwo przenośne. Kobiety rozbierały je, przy czym |
Dzięki swojej konstrukcji, tipi były łatwo przenośne. Kobiety rozbierały je, przy czym żerdzie zakładano psom (a potem koniom) jako żerdzie do przewożenia dobytku (travois), a w pierwszej mierze pokrycia. Konstrukcja tak spodobała się majorowi [[Henry Sibley|Henry'emu H. Sibleyowi]], że zaprojektował w oparciu o nią wzór namiotu wojskowego. Namioty te (okrągłe i z piecem pośrodku) służyły wojskom obu stron w czasie [[Wojna secesyjna|wojny secesyjnej]]. Powszechnie znano je jako ''[[Namiot Sibleya|namioty Sibleya]]''. |
||
Aktualnie tipi pełni zupełnie inną rolę niż kiedyś. Namiot tipi<ref>{{Cytuj |autor = Sylwia Cybul |tytuł = Namiot tipi jako idealny pomysł na prezent dla dziecka - Funwithmum.com - crafted with love |data = 2017-11-18 |data dostępu = 2017-12-28 |opublikowany = pl.funwithmum.com |url = https://pl.funwithmum.com/blog/namiot-tipi-jako-idealny-pomysl-prezent-dla-dziecka/ |język = pl-PL}}</ref> to popularna zabawka dla dzieci. Kiedyś budowało się w domowym zaciszu namioty z krzeseł i koca, dziś można kupić gotowy produkt w wielu sklepach internetowych. |
|||
== Zobacz też == |
== Zobacz też == |
||
{{Wikisłownik|tipi}} |
{{Wikisłownik|tipi}} |
||
{{ |
{{commonscat|Tipis}} |
||
* [[wigwam]] |
* [[wigwam]] |
||
* [[igloo]] |
* [[igloo]] |
||
| Linia 20: | Linia 18: | ||
* [[pueblo]] |
* [[pueblo]] |
||
* [[pałatka]] |
* [[pałatka]] |
||
{{Kontrola autorytatywna}} |
|||
[[Kategoria:Budowle tubylczych ludów Ameryki]] |
[[Kategoria:Budowle tubylczych ludów Ameryki]] |
||
Aktualna wersja na dzień 09:03, 25 wrz 2023
Tipi – rodzaj namiotu Indian Ameryki Północnej, głównie północnej części obszaru Wielkich Równin. Nazwa pochodzi z języka siou i oznacza „miejsce gdzie się żyje”. Używane były do mieszkania przez koczownicze plemiona, utrzymujące się z polowania na bizony (m.in. Dakotowie).
Stawianie tipi było obowiązkiem kobiet. Najpierw wiązały razem trzy szkieletowe, około 8-metrowe żerdzie i stawiały je jako trójnóg, w którym jedna żerdź skierowana była na wschód, jedna na północ i jedna na południe; wschodnia żerdź stanowiła zarazem lewą framugę otworu wejściowego, jako że wejście zawsze znajdowało się od wschodu. Następnie dostawiały 13-23 lżejsze żerdzie tak, by ich oparte na ziemi końce tworzyły koło o średnicy około pięciu metrów. Ostatnia ustawiana była żerdź, do której przymocowane było pokrycie ze skór bizonów, później płócienne.
Pokrycie pierwotne sporządzano z 15-18 skór bizonich, wyprawionych, przyciętych i zszytych razem tak, że powstawało niemal pełne półkole. Po założeniu pokrycia na szkielet stykające się krawędzie spinano drewnianymi szpilami. Dolna krawędź zdobiona według gustu właściciela pokrycia była przykołkowana do ziemi. W niektórych plemionach należało do zwyczaju, że po pokonaniu jakiegoś wyjątkowo walecznego wojownika, zwycięzca przejmował jego symbolikę, którą przyozdabiał własne tipi.
Na szczycie znajdował się otwór dymowy, zakrywany w razie potrzeby tzw. wiatrownicami, skórą przymocowaną do pokrycia tipi i przytrzymywaną na specjalnych żerdziach. Tipi miało wejście od strony wschodniej, poniżej miejsca spinania skór i wspomnianego otworu dymowego; było ono zakrywane skórą przytrzymywaną na mniejszych drążkach. Tipi nie posiadało podłogi, a na środku znajdowało się miejsce na ognisko. Posłania mieszkańców znajdowały się po obu stronach otworu wejściowego i – ewentualnie – z tyłu.
Dzięki swojej konstrukcji, tipi były łatwo przenośne. Kobiety rozbierały je, przy czym żerdzie zakładano psom (a potem koniom) jako żerdzie do przewożenia dobytku (travois), a w pierwszej mierze pokrycia. Konstrukcja tak spodobała się majorowi Henry'emu H. Sibleyowi, że zaprojektował w oparciu o nią wzór namiotu wojskowego. Namioty te (okrągłe i z piecem pośrodku) służyły wojskom obu stron w czasie wojny secesyjnej. Powszechnie znano je jako namioty Sibleya.
