Tipi: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 09:03, 25 wrz 2023

Tipi – rodzaj namiotu Indian Ameryki Północnej, głównie północnej części obszaru Wielkich Równin. Nazwa pochodzi z języka siou i oznacza „miejsce gdzie się żyje”. Używane były do mieszkania przez koczownicze plemiona, utrzymujące się z polowania na bizony (m.in. Dakotowie).

Stawianie tipi było obowiązkiem kobiet. Najpierw wiązały razem trzy szkieletowe, około 8-metrowe żerdzie i stawiały je jako trójnóg, w którym jedna żerdź skierowana była na wschód, jedna na północ i jedna na południe; wschodnia żerdź stanowiła zarazem lewą framugę otworu wejściowego, jako że wejście zawsze znajdowało się od wschodu. Następnie dostawiały 13-23 lżejsze żerdzie tak, by ich oparte na ziemi końce tworzyły koło o średnicy około pięciu metrów. Ostatnia ustawiana była żerdź, do której przymocowane było pokrycie ze skór bizonów, później płócienne.

Pokrycie pierwotne sporządzano z 15-18 skór bizonich, wyprawionych, przyciętych i zszytych razem tak, że powstawało niemal pełne półkole. Po założeniu pokrycia na szkielet stykające się krawędzie spinano drewnianymi szpilami. Dolna krawędź zdobiona według gustu właściciela pokrycia była przykołkowana do ziemi. W niektórych plemionach należało do zwyczaju, że po pokonaniu jakiegoś wyjątkowo walecznego wojownika, zwycięzca przejmował jego symbolikę, którą przyozdabiał własne tipi.

Na szczycie znajdował się otwór dymowy, zakrywany w razie potrzeby tzw. wiatrownicami, skórą przymocowaną do pokrycia tipi i przytrzymywaną na specjalnych żerdziach. Tipi miało wejście od strony wschodniej, poniżej miejsca spinania skór i wspomnianego otworu dymowego; było ono zakrywane skórą przytrzymywaną na mniejszych drążkach. Tipi nie posiadało podłogi, a na środku znajdowało się miejsce na ognisko. Posłania mieszkańców znajdowały się po obu stronach otworu wejściowego i – ewentualnie – z tyłu.

Dzięki swojej konstrukcji, tipi były łatwo przenośne. Kobiety rozbierały je, przy czym żerdzie zakładano psom (a potem koniom) jako żerdzie do przewożenia dobytku (travois), a w pierwszej mierze pokrycia. Konstrukcja tak spodobała się majorowi Henry'emu H. Sibleyowi, że zaprojektował w oparciu o nią wzór namiotu wojskowego. Namioty te (okrągłe i z piecem pośrodku) służyły wojskom obu stron w czasie wojny secesyjnej. Powszechnie znano je jako namioty Sibleya.

Zobacz też

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
-[[Plik:LittleBigMouth.1869.ws.jpg|250px|thumb|Little Big Mouth przed swoim tipi, zdjęcie z 1869.]]
+[[Plik:Oglala girl in front of a tipi2.jpg|240px|thumb|Tipi, zdjęcie z 1891]]
-'''Tipi''' – rodzaj [[namiot]]u [[Indianie Ameryki Północnej|Indian Ameryki Północnej]], głównie północnej części obszaru [[Wielkie Równiny|Wielkich Równin]]. Nazwa pochodzi z języka [[Języki siouańskie|siou]] i oznacza "miejsce gdzie się żyje". Używane były do mieszkania przez koczownicze plemiona, utrzymujące się z polowania na bizony (m.in. [[Dakotowie]]).
+'''Tipi''' – rodzaj [[namiot]]u [[Indianie Ameryki Północnej|Indian Ameryki Północnej]], głównie północnej części obszaru [[Wielkie Równiny|Wielkich Równin]]. Nazwa pochodzi z języka [[Języki siouańskie|siou]] i oznacza „miejsce gdzie się żyje”. Używane były do mieszkania przez koczownicze plemiona, utrzymujące się z polowania na bizony (m.in. [[Dakotowie]]).
-Stawianie tipi było obowiązkiem kobiet. Najpierw wiązały razem trzy szkieletowe, około 8-metrowe drągi i stawiały je jako trójnóg, w którym jedna noga skierowana była na wschód, jedna na północ i jedna na południe; wschodnia noga-drąg stanowił zarazem lewą framugę otworu wejściowego, jako że wejście zawsze znajdowało się od wschodu. Następnie dostawiały 13-23 lżejsze drągi tak, by ich oparte na ziemi końce tworzyły koło o średnicy około pięciu metrów. Ostatnim ustawianym był drąg, do którego przymocowane było pokrycie ze skór [[bizon amerykański|bizonów]], później [[płótno|płócienne]].
+Stawianie tipi było obowiązkiem kobiet. Najpierw wiązały razem trzy szkieletowe, około 8-metrowe żerdzie i stawiały je jako trójnóg, w którym jedna żerdź skierowana była na wschód, jedna na północ i jedna na południe; wschodnia żerdź stanowiła zarazem lewą framugę otworu wejściowego, jako że wejście zawsze znajdowało się od wschodu. Następnie dostawiały 13-23 lżejsze żerdzie tak, by ich oparte na ziemi końce tworzyły koło o średnicy około pięciu metrów. Ostatnia ustawiana była żerdź, do której przymocowane było pokrycie ze skór [[bizon amerykański|bizonów]], później [[płótno|płócienne]].
-Pokrycie pierwotne sporządzano z 15-18 skór bizonich, wyprawionych, przyciętych i zszytych razem tak, że powstawało niemal pełne półkole. Po założeniu pokrycia na szkielet stykające się krawędzie spinano drewnianymi szpilami. Dolna krawędź zdobionego według gustu właściciela pokrycia była przykołkowana do ziemi. W niektórych plemionach należało do zwyczaju, że po pokonaniu jakiegoś wyjątkowo walecznego wojownika, zwycięzca przejmował jego symbolikę, którą przyozdabiał własne tipi.
+Pokrycie pierwotne sporządzano z 15-18 skór bizonich, wyprawionych, przyciętych i zszytych razem tak, że powstawało niemal pełne półkole. Po założeniu pokrycia na szkielet stykające się krawędzie spinano drewnianymi szpilami. Dolna krawędź zdobiona według gustu właściciela pokrycia była przykołkowana do ziemi. W niektórych plemionach należało do zwyczaju, że po pokonaniu jakiegoś wyjątkowo walecznego wojownika, zwycięzca przejmował jego symbolikę, którą przyozdabiał własne tipi.
-Na szczycie znajdował się otwór dymowy, zakrywany w razie potrzeby skórą przytrzymywaną na specjalnych drągach. Tipi miało wejście od strony wschodniej, poniżej miejsca spinania skór i wspomnianego otworu dymowego; było ono zakrywane skórą przytrzymywaną na mniejszych drążkach. Tipi nie posiadało podłogi, a na środku znajdowało się miejsce na ognisko. Posłania mieszkańców znajdowały się po obu stronach otworu wejściowego i – ewentualnie – z tyłu.
+Na szczycie znajdował się otwór dymowy, zakrywany w razie potrzeby tzw. wiatrownicami, skórą przymocowaną do pokrycia tipi i przytrzymywaną na specjalnych żerdziach. Tipi miało wejście od strony wschodniej, poniżej miejsca spinania skór i wspomnianego otworu dymowego; było ono zakrywane skórą przytrzymywaną na mniejszych drążkach. Tipi nie posiadało podłogi, a na środku znajdowało się miejsce na ognisko. Posłania mieszkańców znajdowały się po obu stronach otworu wejściowego i – ewentualnie – z tyłu.
-Dzięki swojej konstrukcji, tipi były łatwo przenośne. Kobiety rozbierały je, przy czym drągi zakładano psom (a potem koniom) jako tragi do przewożenia dobytku, a w pierwszej mierze pokrycia. Konstrukcja tak spodobała się majorowi [[Henry Sibley|Henry'emu H. Sibleyowi]], że zaprojektował w oparciu o nią wzór namiotu wojskowego. Namioty te (okrągłe i z piecem pośrodku) służyłu wojskom obu stron w czasie [[Wojna secesyjna|wojny secesyjnej]]. Powszechnie znano je jako ''[[Namiot Sibleya|namioty Sibleya]]''.
+Dzięki swojej konstrukcji, tipi były łatwo przenośne. Kobiety rozbierały je, przy czym żerdzie zakładano psom (a potem koniom) jako żerdzie do przewożenia dobytku (travois), a w pierwszej mierze pokrycia. Konstrukcja tak spodobała się majorowi [[Henry Sibley|Henry'emu H. Sibleyowi]], że zaprojektował w oparciu o nią wzór namiotu wojskowego. Namioty te (okrągłe i z piecem pośrodku) służyły wojskom obu stron w czasie [[Wojna secesyjna|wojny secesyjnej]]. Powszechnie znano je jako ''[[Namiot Sibleya|namioty Sibleya]]''.
 == Zobacz też ==
@@ Linia 18: / Linia 18: @@
 * [[pueblo]]
 * [[pałatka]]
+{{Kontrola autorytatywna}}
 [[Kategoria:Budowle tubylczych ludów Ameryki]]