Adam Ważyk

Adam Ważyk
Adam Wagman
Data i miejsce urodzenia	17 listopada 1905 ; Warszawa
Data i miejsce śmierci	13 sierpnia 1982 ; Warszawa
Narodowość	żydowska
Język	polski
Dziedzina sztuki	literatura
Epoka	Awangarda Krakowska
	Ważne dzieła
	Poemat dla dorosłych; Wagon;
	Odznaczenia
	Nagrody
	nagroda polskiego PEN Clubu (1950), Nagroda Literacka II stopnia (1953), Nagroda Fundacji im. Alfreda Jurzykowskiego (1978)
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Adam Ważyk, właśc. Adam Wagman (ur. 17 listopada 1905 w Warszawie, zm. 13 sierpnia 1982 tamże) – polski poeta, prozaik, eseista, tłumacz pochodzenia żydowskiego^[1].

Życiorys

Urodził w rodzinie żydowskiego kupca Beniamina, jako Adam (wg innych źródeł: Ajzyk/Izaak). Jego starszymi braćmi byli: Saul (ur. 1893)^[2], dziennikarz, tłumacz, poeta, i Leon Trystan.

Dwudziestolecie międzywojenne

Był członkiem Awangardy Krakowskiej, w latach 1924–1925 członkiem redakcji „Almanachu Nowej Sztuki”, współpracownikiem „Zwrotnicy”. Recenzent filmowy dziennika „Nasz Przegląd”. W okresie międzywojennym wydał m.in. zbiór opowiadań „Człowiek w burym ubraniu” (1930) oraz powieść „Mity rodzinne” (1938).

II wojna światowa

Po wybuchu II wojny światowej przebywał we Lwowie, gdzie opowiedział się za wcieleniem południowowschodnich ziem RP do radzieckiej Ukrainy. 19 listopada 1939 roku podpisał oświadczenie pisarzy polskich akceptujące przyłączenie Zachodniej Ukrainy do Ukrainy Radzieckiej^[3]. Publikował m.in. w gazecie „Czerwony Sztandar”. Od września 1940 r. należał do Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy. W latach 1942–1944 służył w Polskich Siłach Zbrojnych w ZSRR. Napisał wtedy słowa piosenki marszowej tej formacji pt. Marsz 1 Korpusu (znanej także jako Spoza gór i rzek) do muzyki Aleksandra Barchacza^[4]^[5].

Od 1943 był działaczem Związku Patriotów Polskich. Powrócił do kraju z 1 Armią Wojska Polskiego, gdzie pełnił funkcję oficera politycznego. Podczas wojny pisał lirykę polityczną.

Okres socrealizmu

W latach powojennych, jeszcze w Lublinie, współpracował z pismem „Rzeczpospolita”, organem PKWN. Następnie współpracował z „Odrodzeniem”, tygodnikami „Kuźnica” i „Nowa Kultura”. Jako sekretarz Związku Zawodowego Literatów Polskich był jednym z głównych propagatorów socrealizmu i szarą eminencją literatury polskiej. Stefan Kisielewski pisał o nim: (...) stał się politrukiem od sztuki i heroldem socrealizmu. Niszczył nas wszystkich okropnie^[6]. Pamiętał jednak o współrodaku Aleksandrze Wacie, nadal przebywającym na zesłaniu w ZSRR, pisząc memoriały w sprawie jego zwolnienia.

Był twórcą scenariuszy do filmów Ślepy tor (1947) i Niedaleko Warszawy (1954). Także autorem opracowań teoretycznych: Mickiewicz i wersyfikacja narodowa (1951), Przemiany Słowackiego (1955) oraz Esej o wierszu (1964).

Należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej^[7].

Działalność krytyczna wobec komunizmu

W wydrukowanym w 1955 w „Nowej Kulturze” Poemacie dla dorosłych jako jeden z pierwszych dawnych zwolenników totalitarnej epoki podjął próbę rozrachunku z czasami stalinizmu w Polsce (krytykując m.in. socrealizm, fałsz propagandy komunistycznej i demoralizację obyczajową robotników, a zwłaszcza jedno z głównych przedsięwzięć stalinizmu w Polsce – Nową Hutę). Utwór wywołał niesłychany rezonans, egzemplarze pisma sprzedawano na bazarach, a sam utwór masowo kopiowano. Zirytowany aparat partyjny odwołał redaktora czasopisma oraz zainicjował zmasowany atak propagandy. Niemniej echa poematu spowodowały powołanie specjalnej komisji partyjnej i odwołanie zarządu kombinatu oraz dymisję miejscowej organizacji PZPR, a także zmiany na lepsze w warunkach socjalnych pracowników. Sam Ważyk zmienił także swój stosunek do osób, które wcześniej atakował^[8].

W 1957 został członkiem redakcji krajowego miesięcznika „Europa”, jednak po zawieszeniu pisma przez komunistyczne władze i wstrzymania druku pierwszego numeru pod koniec tego roku, wystąpił z PZPR w geście protestu. W 1959 został skrytykowany przez Komitet Centralny PZPR, m.in. za „wrogą postawę” w specjalnej uchwale partii. W 1964 Ważyk podpisał się pod protestacyjnym Listem 34, przeciwstawiającym się łamaniu wolności słowa w PRL. W konsekwencji władze wydały mu zakaz współpracy z państwowym radiem i z telewizją.

W marcu 1968 ponowił protest, będąc wraz z innymi intelektualistami sygnatariuszem listu do rektora Uniwersytetu Warszawskiego (Stanisława Turskiego), w którym bronił praw studentów represjonowanych po sprzeciwie wobec decyzji władz PRL o usunięciu z programu Teatru Narodowego inscenizacji „Dziadów” Adama Mickiewicza. W styczniu 1976 podpisał się także pod Memoriałem 101, krytykującym planowany przez ekipę Edwarda Gierka projekt zmiany w Konstytucji PRL (przewidujący m.in. wpis o „wiecznej przyjaźni z ZSRR”). 23 sierpnia 1980 roku dołączył do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami^[9].

Pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera C37-8-3)^[10].

Twórczość

Twórczość autorska

Semafory (1924) – zbiór wierszy
Oczy i usta (1926) – zbiór wierszy
Tramwaj
Przechodzień
Człowiek w burem ubraniu (1930) – zbiór opowiadań
Latarnie świecą w Karpowie (1933) – powieść
Mity rodzinne (1938) – powieść
Serce granatu (1943) – zbiór wierszy
W stronę humanizmu (1949) – szkice
Poemat dla dorosłych (1955)
Wiersze i poematy (1957)
Labirynt – poemat (1961)
Wagon (1963) – zbiór wierszy
Kwestia gustu (1966) – autobiografia literacka
Gra i doświadczenie (1974)
Dziwna historia awangardy (1976)
Zdarzenia (1977) – zbiór wierszy
Wiersze wybrane (1978) – zbiór wierszy
Amfion: rozważania nad wierszem polskim (1983) – szkice

Tłumaczenia

Adam Ważyk tłumaczył poezję francuską (Rimbaud, Apollinaire, Aragon, Éluard), a także dzieła Horacego, Puszkina (Eugeniusz Oniegin), Blaise Cendrarsa, Gerarda de Nervala oraz Maxa Jacoba.

Ordery i odznaczenia

Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (14 listopada 1980)^[11]
Order Sztandaru Pracy II klasy (22 lipca 1949)^[12]
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (11 lipca 1955)^[13]
Order Krzyża Grunwaldu III klasy (1945)
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1945)
Złoty Krzyż Zasługi (8 maja 1946)^[14]
Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)^[15]

Nagrody

1953: nagroda państwowa II stopnia^[16]
1978: nagroda Fundacji im. Alfreda Jurzykowskiego

Przypisy

↑ Adam Ważyk, culture.pl.
↑ Wagman Saul. [dostęp 2017-12-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-23)].
↑ Prawdziwa historia Polaków. s. 168.
↑ Zbigniew Adrjański. Marsz I Korpusu. Spoza gór i rzek. „Zbliżenia. Tygodnik Pomorza”. 1987 (nr 42 (401)), s. 7, 1987-10-15. ISSN 0138-0745. (pol.).
↑ Henryk Grzybowski: Aleksander Barchacz – starosta kłodzki, polityk i kompozytor. W: XIII Almanach Ziemi Kłodzkiej. Krystyna Oniszczuk-Awiżeń (red.). Kłodzko: Oficyna Wydawnicza Brama, 2022, s. 77. ISBN 978-83-60549-57-5.
↑ StefanS. Kisielewski StefanS., Abecadło Kisiela, TomaszT. Wołek (oprac.), Warszawa: Oficyna Wydawnicza Interim, 1990, ISBN 83-85083-01-4, OCLC 834093134 .
↑ Jarosław Iwaszkiewicz, Dzienniki t. III 1964-1980, oprac. i przypisy Agnieszka i Robert Papiescy, Radosław Romaniuk, wstęp Andrzej Gronczewski, Warszawa 2011, s. 46.
↑ Kisiel pisze: Mnie przestał się kłaniać przez długi czas, po czym nagle przyszła odwilż (...), Ważyk kłania się nisko (...), ja mówię „No, jakoś mnie pan nie poznawał przez te wszystkie lata”. A on mówi: „Tak, wie pan, bo ja byłem w domu wariatów, ale już się wyleczyłem”. (...) A więc pokajał się w ten sposób. Stefan Kisielewski: Abecadło Kisiela. Warszawa, 1990.
↑ Apel (dokument KSS KOR, Archiwum Opozycji IV/04.05.43 [b.n.s.]).
↑ Warszawskie cmentarze. Wyszukiwarka cmentarna.
↑ Adam Ważyk – odznaczenia i dokumenty poety [online], OneBid [dostęp 2023-06-01] (pol.).
↑ M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie (...), kultury i sztuki”.
↑ M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
↑ M.P. z 1946 r. nr 93, poz. 175 „w uznaniu zasług położonych dla dobra demokratycznej Polski w dziele zabezpieczenia porzuconego przez okupanta mienia, odbudowy i uruchomienia miejskich zakładów pracy, jak również stworzenia życia gospodarczego i społecznego na terenie m. Łodzi”.
↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
↑ Dziennik Polski, rok IX, nr 173 (2948), s. 7.

Bibliografia

Wiesław Krzysztoszek: Mit niespójności. Twórczość Adama Ważyka w okresie międzywojennym. Warszawa, 1985 ISBN 83-01-05743-2.
Prawdziwa historia Polaków. Ilustrowane wypisy źródłowe 1939–1945. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 1999. ISBN 83-87893-33-1.
Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, T. 9, pod red. J. Czachowskiej, A. Szałagan. Warszawa: WSiP, 2004, s. 85–86. ISBN 83-02-09242-8.
Anna Bikont, Joanna Szczęsna: Lawina i kamienie: pisarze wobec komunizmu. Warszawa, 2006 ISBN 83-7469-438-6.

Linki zewnętrzne

Wiersze Adama Ważyka w serwisie poezja.net

[1] Adam Ważyk, culture.pl.

[2] Wagman Saul. [dostęp 2017-12-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-23)].

[3] Prawdziwa historia Polaków. s. 168.

[adrjan-4] Zbigniew Adrjański. Marsz I Korpusu. Spoza gór i rzek. „Zbliżenia. Tygodnik Pomorza”. 1987 (nr 42 (401)), s. 7, 1987-10-15. ISSN 0138-0745. (pol.).

[GrzybowskiAlmanach-5] Henryk Grzybowski: Aleksander Barchacz – starosta kłodzki, polityk i kompozytor. W: XIII Almanach Ziemi Kłodzkiej. Krystyna Oniszczuk-Awiżeń (red.). Kłodzko: Oficyna Wydawnicza Brama, 2022, s. 77. ISBN 978-83-60549-57-5.

[6] StefanS. Kisielewski StefanS., Abecadło Kisiela, TomaszT. Wołek (oprac.), Warszawa: Oficyna Wydawnicza Interim, 1990, ISBN 83-85083-01-4, OCLC 834093134 .

[7] Jarosław Iwaszkiewicz, Dzienniki t. III 1964-1980, oprac. i przypisy Agnieszka i Robert Papiescy, Radosław Romaniuk, wstęp Andrzej Gronczewski, Warszawa 2011, s. 46.

[8] Kisiel pisze: Mnie przestał się kłaniać przez długi czas, po czym nagle przyszła odwilż (...), Ważyk kłania się nisko (...), ja mówię „No, jakoś mnie pan nie poznawał przez te wszystkie lata”. A on mówi: „Tak, wie pan, bo ja byłem w domu wariatów, ale już się wyleczyłem”. (...) A więc pokajał się w ten sposób. Stefan Kisielewski: Abecadło Kisiela. Warszawa, 1990.

[9] Apel (dokument KSS KOR, Archiwum Opozycji IV/04.05.43 [b.n.s.]).

[10] Warszawskie cmentarze. Wyszukiwarka cmentarna.

[11] Adam Ważyk – odznaczenia i dokumenty poety [online], OneBid [dostęp 2023-06-01] (pol.).

[12] M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie (...), kultury i sztuki”.

[13] M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.

[14] M.P. z 1946 r. nr 93, poz. 175 „w uznaniu zasług położonych dla dobra demokratycznej Polski w dziele zabezpieczenia porzuconego przez okupanta mienia, odbudowy i uruchomienia miejskich zakładów pracy, jak również stworzenia życia gospodarczego i społecznego na terenie m. Łodzi”.

[15] M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.

[16] Dziennik Polski, rok IX, nr 173 (2948), s. 7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]