Al-Afdal Ali
| sułtan Damaszku | |
| Okres | |
|---|---|
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Ojciec | |
Al-Afdal Ali, arab. الأفضل علي (pełne imię: al-Malik al-Afdal Nur ad-Din Abu al-Hasan Ali Ibn Salah ad-Din) (ur. 1169/1170, zm. 1225 w Samosacie) – ajjubidzki sułtan Damaszku w latach 1193 - 1196.
Był najstarszym synem Saladyna (1174 - 1193). Jeszcze za życia ojca otrzymał w zarząd Damaszek i po jego śmierci został uznany za przywódcę rodu Ajjubidów. Szybko jednak zniechęcił do siebie poddanych i krewnych, odsuwając dawnych ministrów swojego ojca i powierzając rządy wezyrowi Ibn al-Asirowi, samemu zaś lekceważąc sprawy państwa, a spędzając czas na rozrywkach. W roku 1194 został zaatakowany przez swojego brata, rządzącego w Egipcie Al-Aziza (1193 - 1198), z którym wcześniej zdążył się poróżnić. Al-Afdal wezwał na pomoc swojego wuja, Al-Adila (1200 - 1218), który doprowadził do zawarcia nowego układu pomiędzy trzema synami Saladyna. Al-Aziz otrzymał Judeę, a rządzący w Aleppo Az-Zahir (1193 - 1216) Laodyceę i Dżablę, przy czym obaj uznawali zwierzchnictwo Al-Afdala. W następnym roku Al-Aziz jednak ponownie zaatakował Damaszek. Al-Adil także tym razem wsparł Al-Afdala i niektórzy emirowie zaczęli opuszczać armię Al-Aziza. Wykorzystując to Al-Afdal przepędził armię brata do Egiptu i rozpoczął przygotowania do jego inwazji, zrezygnował jednak z tych planów, gdy Al-Adil zagroził, że w razie ataku na Egipt przejdzie na stronę Al-Aziza. Ostatecznie rządy wezyra Ibn al-Asira doprowadziły do rewolty wasali Al-Afdala i w tej sytuacji Al-Adil zdecydował sprzymierzyć się z Al-Azizem. W lipcu 1196 roku zajął z jego pomocą Damaszek, w którym odtąd miał sprawować władzę jako namiestnik nowego najwyższego sułtana Ajjubidów, Al-Aziza. Pozbawiony władzy Al-Afdal został skazany na zesłanie do niewielkiego miasta Salchad[1][2].
Al-Aziz zmarł 29 listopada 1198 roku, pozostawiając po sobie dwunastoletniego syna Al-Mansura (1198 - 1199). Ważną rolę w polityce Ajjubidów odgrywały gwardie przyboczne, z których najpotężniejszymi były utworzona u zarania dynastii przez Szirkuha Al-Asadijja i utworzona przez Saladyna As-Salahijja. Niechętna aspiracjom Al-Adila Al-Asadijja wezwała Al-Afdala by ten przejął regencję w Egipcie, co też uczynił on w następnym roku. Al-Adila poparła natomiast gwardia As-Salahijja. Al-Afdal sprzymierzył się przeciwko swojemu wujowi z Az-Zahirem i rządzącym w Himsie Al-Mudżahidem (1186 - 1240). Od czerwca do stycznia 1200 roku sprzymierzeni oblegali Al-Adila w Damaszku, ten zaś za pomocą zręcznych zabiegów dyplomatycznych pozyskiwał dla swojej sprawy wasali Al-Afdala i doprowadzał do waśni w szeregach wrogiej mu koalicji. W rezultacie kiedy w styczniu 1200 roku pod miasto przybył z armią z Al-Dżaziry syn Al-Adila Al-Kamil (1218 - 1238) poróżnieni sprzymierzeńcy odeszli spod Damaszku każdy w swoją stronę. Teraz Al-Adil udał się w pościg za Al-Afdalem aż do Egiptu i pokonał jego wojska pod Bilbajs. W lutym 1200 roku Al-Afdal skapitulował przed swoim wujem i usunął się ponownie do Salchadu. Nadal niepokonany Az-Zahir szybko jednak przekonał go do ponownego zaatakowania Al-Adila, zaś do Al-Afdala przyłączyły się oddziały As-Salahijji z Palestyny, zniechęcone do Al-Adila po tym jak ten usunął młodego Al-Mansura i sam obwołał się sułtanem. W sierpniu 1201 roku bracia ponownie oblegali Damaszek. I tym razem Al-Adil skłócił ich pomiędzy sobą, obiecując Al-Afdalowi rządy w Samosacie i Majjafarikinie (dzis. Silvan). Kiedy Az-Zahira zaczęli masowo opuszczać jego wasale przystał on na zawarcie pokoju, zgodnie z którym uznawał zwierzchnictwo Al-Adila. Al-Afdal otrzymał jedynie Samosatę[3][4][5].
Od roku 1203 Al-Afdal podlegał zwierzchnictwu anatolijskich Seldżuków[6]. W roku 1216 zmarł Az-Zahir, a atabegiem jego małoletniego syna Al-Aziza (1216 - 1236) został eunuch Tughril. Wroga mu partia zwróciła się do Al-Afdala, który przekonał do interwencji sułtana Seldżuków Kajkawusa (1211 - 1220). Sytuacja wydawała się sprzyjać zamiarom Al-Afdala, ponieważ Ajjubidzi musieli właśnie odpierać atak piątej wyprawy krzyżowej. Na początku czerwca 1218 roku armia Kajkawusa i Al-Afdala została jednak pokonana pod Biza'a przez syna Al-Adila Al-Aszrafa (1218 - 1237)[7][8]. Al-Afdal dożył swoich dni w Samosacie jako wasal Seldżuków[9].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Gibb 1969 ↓, s. 693.
- ↑ Runciman ↓, s. 78 - 79.
- ↑ Gibb 1969 ↓, s. 695 - 696.
- ↑ Runciman ↓, s. 79 - 80.
- ↑ Holt 1993 ↓, s. 77.
- ↑ Cahen 1969 ↓, s. 683.
- ↑ Gibb 1969 ↓, s. 698 - 699.
- ↑ Runciman ↓, s. 139.
- ↑ Gibb 1986 ↓, s. 215.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Claude Cahen: The Turks in Iran and Anatolia before the Mongol Invasions. W: Wolff, R. L.; Hazard, H. W. (ed.): The later Crusades, 1189-1311 (A History of the Crusades, Volume II). Madison, Wisconsin: University of Wisconsin Press, 1969, s. 661 - 692.
- Sir Hamilton A. R. Gibb: The Aiyūbids. W: Wolff, R. L.; Hazard, H. W. (ed.): The later Crusades, 1189-1311 (A History of the Crusades, Volume II). Madison, Wisconsin: University of Wisconsin Press, 1969, s. 693 - 714.
- H. A. R. Gibb: Al-Afdal. W: H. A. R. Gibb, J.H. Kramers, E. Lévi-Provençal, J. Schacht: The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Volume I. Leiden: E.J. Brill, 1986, s. 215. ISBN 90-04-08114-3.
- Peter Malcolm Holt: Bliski Wschód od wypraw krzyżowych do 1517 roku. (przeł.) Barbara Czarska. Warszawa: Państw. Instytut Wydawniczy, 1993. ISBN 83-06-02290-4.
- Steven Runciman: Dzieje Wypraw Krzyżowych. Tom III. Warszawa: Książnica. ISBN 978-83-245-7681-4.