Arystarch z Samos

Arystarch z Samos
Αρίσταρχος ο Σάμιος
	; Pomnik Arystarcha z Samos na Uniwersytecie Arystotelesa w Salonikach
Data urodzenia	ok. 310 p.n.e.
Data śmierci	ok. 230 p.n.e.
Zawód, zajęcie	astronom
	Multimedia w Wikimedia Commons

Arystarch z Samos (gr. Ἀρίσταρχος ὁ Σάμιος Aristarchos ho Samios; ok. 310–230 p.n.e.) – grecki astronom pochodzący z wyspy Samos, który jako pierwszy zaproponował heliocentryczny model Układu Słonecznego^[1]^[2].

Życie i twórczość

Jego nauczycielem był Straton z Lampsaku.

Autor zachowanego traktatu O rozmiarach i odległościach Słońca i Księżyca, w którym posługując się metodą geometryczną, wylicza względne rozmiary i wzajemne odległości Słońca, Ziemi i Księżyca. Podawane przez niego wielkości są niedokładne z powodu błędnych obserwacji, ale model, na którym oparł wyliczenia, jest prawidłowy.

Jak podaje Archimedes^[3], Arystarch napisał również inne, niezachowane dzieło, w którym jako pierwszy twierdził, że Ziemia krąży wokół Słońca po obwodzie koła oraz wokół własnej osi. Arystarch twierdził w nim również, że wokół Słońca krążą także wszystkie planety, a ruch gwiazd stałych jest tylko ruchem pozornym^[4]. Hipotezę Arystarcha poparł dowodami w połowie II wieku p.n.e. Seleukos z Seleucji^[5]^[6]. Szczegółów tych dowodów brak^[7].

Astronomowie starożytni odrzucili jednak tę hipotezę, gdyż nie zgadzała się z ich obserwacjami (przyczyną niezgodności było m.in. błędne przyjęcie przez Arystarcha kształtu orbity ziemskiej jako okręgu, por. Prawa Keplera).

Jeszcze w czasach przed Arystarchem intuicyjne utożsamianie ośrodka świata ze Słońcem (jednak bez podbudowy teoretycznej) zainicjowane było już przez pitagorejskich uczonych^[8], a także Heraklidesa i samego Platona, jednak pogląd ten nie przyjął się w starożytności. Przede wszystkim przeciw tej teorii wystąpił Arystoteles broniąc naturalnego, zmysłowego obrazu świata i wrócił do geocentrycznego systemu sfer Eudoksosa. Punkt widzenia Arystotelesa przyjęty został później przez większość uczniów jego szkoły, a także przez Akademię. Powszechne przyswojenie owego poglądu przyczyniło się do odrzucenia teorii Arystarcha i Seleukosa oraz ugruntowania i rozwinięcia w starożytności teorii geocentryzmu przez Hipparcha i Ptolomeusza^[5].

Stoik Kleantes, następca Zenona z Kition, oskarżył Arystarcha o bezbożność^[9].

Upamiętnienie

Jeden z kraterów księżycowych został nazwany na jego cześć Aristarchus (szczyt w centrum tego krateru jest najjaśniejszą formacją na Księżycu)^[10].

Przypisy

↑ Jan Legowicz: Zarys historii filozofii. Elementy doksografii. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1964, s. 49.
↑ S.T. Joshi: The agnostic reade. Amherst, N.Y.: Prometheus Books, 2007, s. 172-173. ISBN 978-1-59102-533-7.
↑ Arystarch uważa gwiazdy i Słońce za nieruchome, Ziemię zaś za obracającą się dokoła Słońca jako środka, w: O liczeniu piasku 1,4 tekst gr., przekład łac., przekład ang.
↑ Arystarch z Samos, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-12-14] .
↑ ^a ^b Władysław Tatarkiewicz: Historia filozofii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988. ISBN 83-01-08651-3, t.1: Filozofia starożytna i średniowieczna, s. 60.
↑ Władysław Tatarkiewicz: Historia filozofii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988. ISBN 83-01-08651-3, t.1: Filozofia starożytna i średniowieczna, s. 155.
↑ Plutarch w Zagadnieniach platońskich 8,1 : Arystarch tylko to przypuszcza, Seleukus zaś potwierdza, tekst gr., przekład ang.
↑ Pogląd odmienny od heliocentrycznego, choć usuwający Ziemię ze środka Wszechświata, głosił Filolaos z Tarentu.
↑ Plutarch w dialogu O obliczu widniejącym na tarczy księżyca 6,3 : Kleanthes uważał, że Hellenowie powinni o bezbożność oskarżyć Arystarcha z Samos, jako że poruszył z miejsca ognisko domowe świata, ponieważ usiłował «ocalić zjawiska», przyjmując, że niebo jest nieruchome, a ziemia wiruje po ekliptyce, a jednocześnie obraca się dokoła własnej osi (tłumaczenie: Zofia Abramowiczówna), tekst gr., przekład ang.
↑ Praca zbiorowa 2006 ↓, s. 14.

Bibliografia

Praca zbiorowa: Encyklopedia audiowizualna Britannica, Ziemia i wszechświat. Poznań: Kurpisz S.A., 2006. ISBN 978-83-60563-25-0.

Linki zewnętrzne

John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Arystarch z Samos w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)
Thomas Little Heath, Aristarchus of Samos, the ancient Copernicus; a history of Greek astronomy to Aristarchus Oxford, 1913

[1] Jan Legowicz: Zarys historii filozofii. Elementy doksografii. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1964, s. 49.

[2] S.T. Joshi: The agnostic reade. Amherst, N.Y.: Prometheus Books, 2007, s. 172-173. ISBN 978-1-59102-533-7.

[3] Arystarch uważa gwiazdy i Słońce za nieruchome, Ziemię zaś za obracającą się dokoła Słońca jako środka, w: O liczeniu piasku 1,4 tekst gr., przekład łac., przekład ang.

[epwn-4] Arystarch z Samos, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-12-14] .

[autonazwa1-5] Władysław Tatarkiewicz: Historia filozofii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988. ISBN 83-01-08651-3, t.1: Filozofia starożytna i średniowieczna, s. 60.

[6] Władysław Tatarkiewicz: Historia filozofii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988. ISBN 83-01-08651-3, t.1: Filozofia starożytna i średniowieczna, s. 155.

[7] Plutarch w Zagadnieniach platońskich 8,1 : Arystarch tylko to przypuszcza, Seleukus zaś potwierdza, tekst gr., przekład ang.

[8] Pogląd odmienny od heliocentrycznego, choć usuwający Ziemię ze środka Wszechświata, głosił Filolaos z Tarentu.

[9] Plutarch w dialogu O obliczu widniejącym na tarczy księżyca 6,3 : Kleanthes uważał, że Hellenowie powinni o bezbożność oskarżyć Arystarcha z Samos, jako że poruszył z miejsca ognisko domowe świata, ponieważ usiłował «ocalić zjawiska», przyjmując, że niebo jest nieruchome, a ziemia wiruje po ekliptyce, a jednocześnie obraca się dokoła własnej osi (tłumaczenie: Zofia Abramowiczówna), tekst gr., przekład ang.

[CITEREFPraca_zbiorowa200614-10] Praca zbiorowa 2006 ↓, s. 14.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]