Bartosz Wezenborg
 Tur | |
| Rodzina | |
|---|---|
| Data śmierci | |
Bartosz Wezenborg (Wezemborg), zwany również Bartoszem z Odolanowa herbu Tur[1] (Wezemborg), (zm. 1393[2]) – możnowładca, starosta kujawski (1374-1377), wojewoda poznański (od 1387)[1].
Pochodzenie
[edytuj | edytuj kod]Syn Peregryna (II). Jego ród pochodził z Łużyc, z Weissenburga[a], w XIII wieku przybył na Śląsk i miał dobra w księstwie oleśnickim[2].
Przodkiem jego miał być rycerz Peregryn, który uratował księcia Henryka Brodatego podczas zamachu w Gąsawie (1227)[2].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]W ostatnich latach życia króla Kazimierza III Wielkiego Bartosz był jednym z bliższych współpracowników władcy, m.in. występował w sądach przeciw krzyżakom. W 1369 otrzymał miasto Koźminek[2], między rokiem 1370 a 1372 otrzymał dobra w Gostyniu i Odolanowie[3], ten drugi prawdopodobnie w 1373 r. samowolnie lokował.
Po śmierci Kazimierza III poparł Ludwika Węgierskiego, w zamian za co został starostą kujawskim[3] (1374–1377)[1]. W 1375 r. wraz z Sędziwojem z Szubina pokonał pod Gniewkowem Władysława Białego, który był pretendentem do tronu Polski, a następnie oblegał siły księcia w Złotorii. Po kapitulacji księcia został przez niego wyzwany na pojedynek, który wygrał[3].
Pozbawiony tytułu starosty kujawskiego za sprzeciw wobec mianowania starostą poznańskim Domarata z Pierzchna, wycofał się do Odolanowa, z którego zaczął organizować wyprawy łupieżcze skierowane przeciw krzyżakom. Prawdopodobnie w 1380 r. pojmał dla okupu 59 rycerzy burgundzkich, którzy zmierzali do państwa krzyżackiego, by wziąć udział w rejzie przeciw Litwinom[3]. Za 59 gości zakonu mistrz krzyżacki wypłacił okup 20 tys.[4] lub 27 tys. florenów. Ponieważ Ludwik Węgierski uważał krzyżaków za sojuszników, nakazał wielkopolskim starostom zajęcie Odolanowa. Do zdobycia miasta ostatecznie nie doszło, gdy w Skarbimierzycach (obecnie Skalmierzyce)[5] pod Kaliszem zawarto porozumienie z Bartoszem, który zobowiązał się sprzedać swoje dobra na rzecz państwa[3].
Odrzucając warunki ugody, w 1382 r. Ludwik nakazał kolejną wyprawę, którą dowodził jego zięć, Zygmunt Luksemburski. Oblężenie przerwano po kilku dniach z powodu śmierci Ludwika, a Zygmunt przystał na warunki poprzedniej ugody i pośpieszył na Węgry, by objąć sukcesję po teściu. Po drodze Zygmunt odrzucił żądania możnych wielkopolskich, którzy domagali się pozostania Zygmunta w kraju i usunięcia Domarata z funkcji starosty, co spowodowało wybuch trzyletniej wojny między Nałęczami a Grzymalitami. Bartosz poparł Siemowita IV mazowieckiego[3].
W 1382 r. rycerstwo wezwało zgodnie do koronacji na króla Jadwigi, córki Ludwika. Bartosz przybył do Krakowa z licznym pocztem, w którym ukrywał się Siemowit IV. Stronnicy Nałęczów planowali porwać królową i wydać ją za księcia mazowieckiego, by w ten sposób osadzić go na polskim tronie, co ostatecznie się nie powiodło[3]. Wkrótce Bartosz z siłami Siemowita IV Mazowieckiego od 19 czerwca do 14 sierpnia 1383 r. oblegał Kalisz[6]. Dopiero po roku 1384 Bartosz uznał zwierzchnictwo króla Władysława Jagiełły. Wkrótce potem stał się współpracownikiem króla, a w 1387 roku wojewodą poznańskim.
Pozostawił dwóch synów, starszy Bartosz (z Gostynia) był kasztelanem w Nakle[1][2].
Najnowsze badania wskazują, że Bartosz z Odolanowa herbu Ciołek przekazał Odolanów w spadku swojemu zięciowi, należeli oni do rodu Wezenborg herbu Ciołek[potrzebny przypis].
Uhonorowany ulicami swego imienia w Odolanowie i Ostrowie Wielkopolskim.
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Obszerna dyskusja dot. rodu Wizenburga (obejmująca Bartosza i jego przodków) należącego do heraldycznego rodu Ciołków na terenie Polski, została przeprowadzona przez Olega Jardetzky’ego The Ciolek of Poland, wyd. Akademische Druck-u. Verlagsanstalt, 1992, s. 244, ISBN 3-201-01583-0
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Chłopocka 1981 ↓, s. 807.
- ↑ a b c d e Piwowarczyk 2004 ↓, s. 23-34.
- ↑ a b c d e f g Bartosz z Odolanowa, a właściwie Wezenborg - wielkopolski rycerz, „Onet Facet”, 20 kwietnia 2017 [dostęp 2017-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-30] (pol.).
- ↑ Stefan Kuczyński: Rzeczywistość historyczna w "Krzyżakach" Henryka Sienkiewicza. Wyd. 2. Warszawa: PIW, 1967, s. 168.
- ↑ Janko z Czarnkowa [O wyprawie przeciw Bartoszowi na Odolanów]. Odprawiwszy w dzień ŚŚ. Męczenników Prota i Hyacynta zjazdy w różnych wsiach kościelnych, zwłaszcza gnieźnieńskich i lubuskich, i przyczyniwszy wiele szkód, grabieży i wyludnień, przybyli do wsi Skarbimierzyc (Skalmierzyce), należącej do probostwa gnieźnieńskiego, i tutaj stojąc, zawarli przyjacielską ugodę z rycerzem Bartoszem, mianowicie: że czterej rycerze, wybrani przez obie strony, ocenią zamek Odolanów i wszystkie dziedzictwa pana Bartosza, znajdujące się w królestwie polskiem, a król polski i węgierski podług tego zapłaci mu za nie, potrąciwszy wprzódy 18,000 florenów, na które Bartosz, jak było wyżej, oszacował Gallów.
- ↑ Janko z Czarnkowa [O oblężeniu miasta Kalisza przez księcia mazowieckiego]. Dnia 19-go tegoż miesiąca i roku często wspominani książę i Bartosz oblegli miasto Kalisz i w kilka dni potem opanowali strażnicę stojącą na polu poza miastem, w stronę Konina. Pomimo mężnego oporu, mieszczanie nie mogli się obronić i dostali się do niewoli, w bitwie tej zabito jednego młodziana. Tymczasem z drugiej strony miasta rozłożył się obozem Konrad, książę śląski i pan oleśnicki, który mając ze sobą trzystu kopijników, przybył księciu mazowieckiemu na pomoc. Jemu też pod pewnymi warunkami Bartosz oddał zamek Odolanów.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Król, honor i kariera – dzieje Bartosza Wezemborga. W: Dariusz Piwowarczyk: Poczet rycerzy polskich XIV i XV wieku. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2004. ISBN 831109953-7.
- Helena Chłopocka: Wielkopolski Słownik Biograficzny. A. Gąsiorowski, J. Topolski (red.). Warszawa – Poznań: PWN, 1981. ISBN 83-01-02722-3.
- Helena Polaczkówna: Bartosz Wezenborg. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1989, s. 322–323. ISBN 83-04-03484-0.