Benedykt Herbest
| Data i miejsce urodzenia |
ok. 1531 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
4 marca 1598 |
| Zawód, zajęcie | |
| Alma Mater |
Benedykt Herbest (ur. ok. 1531 w Nowym Mieście, zm. 4 marca 1598 w Jarosławiu) – polski jezuita, pisarz, literaturoznawca i pedagog, działający w okresie renesansu.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodził się w rodzinie mieszczańskiej i był synem Stanisława i Zofii. W 1550 dzięki protekcji magnackiej ukończył studia (bakalaureat) w Akademii Krakowskiej[a][1]. Pełnił funkcję rektora m.in. w szkołach miejskich we Lwowie (rektorem w 1555) i Krakowie (od 1558 przy kościele Mariackim) oraz w Skierniewicach (od 1560) u prymasa Jana Przerębskiego[1]. Był profesorem w Akademii Krakowskiej (od 1561)[2]. W wyniku przegranego sporu z Jakubem Górskim - opuścił Kraków[3]. W 1562[4] przeniósł się do Poznania, gdzie biskup Andrzej Czarnkowski powierzył mu katedrę teologii oraz stanowisko wykładowcy prawa w Akademii Lubrańskiego. W 1563 Czarnkowski nadał mu kanonię poznańską[1].
Herbest był również kaznodzieją katedralnym, a jego kazanie w 1564 otwierało obrady synodu diecezjalnego. Zwalczał reformację w Poznaniu. Po dziewięciu latach podjął decyzję o wstąpieniu do zakonu jezuitów i opuścił Poznań[1]. W latach 1571–1572 przebywał na studiach w Rzymie, a później pracował w kolegiach zakonnych, m.in. w Pułtusku, Malborku i Jarosławiu[1]. Następnie podjął się pracy duszpasterskiej na Podolu, Pokuciu, Lubelszczyźnie i Wołyniu. Od 1584 przebywał we Lwowie, by w 1594 powrócić do Jarosławia, gdzie zmarł 4 marca 1598[2]. Był przeciwnikiem braci polskich, u których raziło go bratanie szlachty z chłopami[5]. Należał do zwolenników zjednoczenia Cerkwi prawosławnej z Kościołem łacińskim[6] pod zwierzchnictwem papiestwa.
Twórczość
[edytuj | edytuj kod]Był autorem polemicznej Chrześcijańskiej porządnej odpowiedzi… (Kraków 1566), zwalczającej propagandę wyznaniową braci czeskich, którzy znaleźli schronienie w Wielkopolsce. Wydał również Naukę prawego chrześcijanina (Kraków 1566), jeden z pierwszych katechizmów w języku polskim[1]. Był autorem prac o życiu i twórczości Cycerona oraz komentarza do eklogi Grzegorza z Sambora (Explicatio eclogae cum allegoria et poetica observatione). W dziele Periodica disputatio podał w wątpliwość definicję okresu retorycznego, sformułowaną przez Jakuba Górskiego w traktacie De periodis atque numeris oratoriis libri duo.
Jego prace cechowały elementy myślenia kontrreformacyjnego, czyli zaniechanie intelektualistycznych wywodów biblijnych, posługiwanie się dykteryjkami itp[1]. Należał, obok Jakuba Wujka czy Piotra Skargi, do tego grona jezuitów, którzy wpłynęli na rozwój literatury polskiej[7].
Dzieła
[edytuj | edytuj kod]- Aequus index, Kraków 1562
- Chrześcijańska porządna odpowiedź, Kraków 1567
- Explicatio eclogae cum allegoria et poetica observatione, Kraków 1561
- M. T. Ciceronis vita e scriptis et verbis eiusdem descripta, Kraków 1561
- Nauka prawego chrześcijanina, Kraków 1566
- Orationis Ciceronianae… explicatio, Frankfurt am Main 1560
- Periodica disputatio, Kraków 1562
- Periodicae responsionis libri V, Leipzig 1566
- Wiary Kościoła rzymskiego wywody i greckiego niewolstwa historia, Kraków 1586
-
Orationis Ciceronianae 1560 -
Periodica dispvtatio 1562 -
Periodicae Responsionis Libri V 1566 -
Libelli duo Horarvm canonicarvm rationarivm 1567 -
Neapolitani Compvtvs Accessit praeterea Dialogus 1559 -
Chrześcijańska porządna odpowiedź na te confessia 1567 -
Prodromvs, przesłaniec albo goniec x. Benedykta Herbesta, naprzeciwko odpowiedzi pana Jakuba Niemojewskiego 1571 -
Wiary Kościola Rzymskiego wywody dla Rusi i Ormian osobliwie 1586
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Podobnie jak jego młodsi bracia Jan i Stanisław.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g Gąsiorowski i Topolski (red.) 1981 ↓, s. 251.
- ↑ a b S. Rabiej, Herbest, Herbestus Neapolitanus, Benedykt SJ, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. 6, Lublin 1993, kol. 741.
- ↑ A. Werpachowska, Jakub Górski i Benedykt Herbest - dwie koncepcje w XVI-wiecznej teorii retorycznej, "Pamiętnik Literacki", 77, 1986, nr nr 2, s. 192., zob. omówienie artykułu autorstwa M. Lalaka
- ↑ Wg S. Rabiej, Herbest, Herbestus Neapolitanus, Benedykt SJ, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. 6, Lublin 1993, kol. 741 miało to miejsce w 1563.
- ↑ Zenon Gołaszewski, Bracia polscy zwani arianami. Gdańsk 2018, s. 46.
- ↑ S. Litak, Od reformacji do oświecenia. Kościół katolicki w Polsce nowożytnej, Lublin 1994, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, s. 68. ISBN 83-85291-90-3; M. Banaszak, Historia Kościoła katolickiego, t. 3, Czasy nowożytne 1517–1758, Warszawa 1989, s. 123, 127
- ↑ Historia literatury polskiej, t. 1, Literatura staropolska, red. A. Skoczek, Świat Książki,s. 347 ISBN 978-83-247-0805-5
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Antoni Gąsiorowski, Jerzy Topolski (red.): Wielkopolski Słownik Biograficzny. Warszawa-Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 251. ISBN 83-01-02722-3.
- Jerzy Ziomek: Renesans. Wyd. XI – 5 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 352–353, 510, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13843-1.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Dzieła Benedykta Herbesta w bibliotece Polona