Bulimia

Żarłoczność psychiczna (bulimia nervosa)

Klasyfikacje
ICD-10	F50.2
DSM-IV	307.51
DiseasesDB	1770
MeSH	D052018

Bulimia (żarłoczność psychiczna; stgr. βουλῑμια, łac. būlīmia nervosa) – zaburzenie odżywiania charakteryzujące się napadami objadania się, po których występują zachowania kompensacyjne. Do najczęstszych zachowań należą: wywoływanie wymiotów, głodówki, użycie diuretyków, środków przeczyszczających, wykonywanie lewatyw, nadmierne ćwiczenia fizyczne.

Historia pojęcia

Etymologicznie nazwa bulimia pochodzi od bulimis, co dosłownie oznacza "byczy głód" (gr. λῑμος [limos] – głód; βους: [bous] – byk). Jako pierwszy użył tego określenia w II wieku n.e. Galen, do opisania choroby zwanej inaczej "wilczym głodem". Choć współcześnie trudno stwierdzić, o jakiej chorobie pisał w istocie Galen, obecną nazwę jednostki chorobowej niewątpliwie zaczerpnięto z jego opisu.

Wieloletnie ujmowanie objawów bulimii w kontekście przebiegu anoreksji psychicznej przyczyniło się do późnego wyodrębnienia jej jako osobnej jednostki chorobowej. W 1979 roku londyński psychiatra Gerald Russell opisał i nazwał bulimię, którą uważał za jednostkę o gorszym rokowaniu niż w anoreksji. Polegała ona na okresowych napadach żarłoczności z utratą kontroli nad ilością spożywanych pokarmów.

Dokładniejsze badania wykazały, że choć 40% anorektyczek ma okresy żarłoczności, istnieją osoby nie cierpiące na anoreksję, które też przejadają się często (częściej niż dwa razy w tygodniu) i sytuacja taka trwa dłużej niż trzy miesiące. Stało się więc jasne, że osoby te cierpią na zupełnie inną jednostkę chorobową, którą nazwano bulimią, a potem określono jako żarłoczność psychiczną (bulimia nervosa).

Epidemiologia

Dostępnych jest niewiele danych dotyczących występowania bulimii na podstawie badań obejmujących szerszą populację. Większość badań przeprowadzono do tej pory na dogodnych grupach pacjentów szpitali, licealistów lub studentów. Dało to bardzo szeroki zakres wyników chorobowości: od 0,1% do 1,4% wśród mężczyzn i od 0,3% do 9,4% wśród kobiet. Badania dotyczące trendów czasowych występowania bulimii również przyniosły sprzeczne wyniki.

Kraj	Rok	Grupa badana		Chorobowość
		liczebność	rodzaj	mężczyźni	kobiety
Australia	2008	1943	nastolatki (15–17 lat)	1% mężczyźni	6,4% kobiety
Portugalia	2006	2028	uczniowie szkół średnich		0,3% kobiet
Brazylia	2004	1807	uczniowie (7–19 lat)	0,8% mężczyzn	1,3% kobiet
Hiszpania	2004	2509	nastolatki (13–22 lat)		1,4% kobiet
Węgry	2003	580	mieszkańcy Budapesztu	0,4% mężczyzn	3,6% kobiet
Australia	1998	4200	uczniowie szkół średnich	0,3% kobiet i mężczyzn łącznie
USA	1996	1152	studenci	0,2% mężczyzn	1,3% kobiet
Norwegia	1995	19067	pacjenci psychiatryczni	0,7% mężczyzn	7,3% kobiet
Kanada	1995	8116	(próba dobrana losowo)	0,1% mężczyzn	1,1% kobiet
Japonia	1995	2597	uczniowie szkół średnich	0,7% mężczyzn	1,9% kobiet
USA	1992	799	studenci	0,4% mężczyzn	5,1% kobiet

Bulimia występuje częściej w grupach ludzi podejmujących działalności, w których preferowana jest szczupła sylwetka, takich jak taniec, gimnastyka, cheerleading, bieganie, modeling, aktorstwo, wioślarstwo czy też łyżwiarstwo figurowe. Dodatkowo choroba ta występuje najczęściej wśród rasy białej.

Przyczyny bulimii

• brak samoakceptacji
• konflikty rodzinne
• zaburzenia mechanizmów samoregulacji i samokontroli
• uszkodzenie ośrodka sytości w mózgu
• emocjonalne zaniedbanie dziecka w dzieciństwie
• brak akceptacji przez grupę rówieśniczą (wiążący się często ze zmianą środowiska)

Czynniki genetyczne

Badania przeprowadzone w 2003 roku ujawniły powiązanie powstawania bulimii z miejscem 10p chromosomu. Ten dowód popiera tezę, że podatność na rozwinięcie zaburzeń w odżywianiu jest silnie powiązana z czynnikami genetycznymi. Predyspozycje rodzinne występują, gdy członkowie rodziny cierpieli na otyłość i zaburzenia depresyjne.

Specyfika choroby

Schorzenie to należy odróżnić od zaburzeń związanych z objadaniem się. Chorzy na bulimię, choć zdają sobie sprawę z utraty kontroli nad własnym zachowaniem związanym z odżywianiem się, przejadają się bardzo często, a następnie stosują sposoby kontrolowania wagi ciała, które mogą być niebezpieczne dla zdrowia.

Jest to choroba o podłożu psychicznym, a chorzy na nią zwykle czują się głodni nawet bezpośrednio po jedzeniu. Czasami po wymiotach odczuwają tak wielką ulgę, że przejadają się po to by ponownie je wywołać. Większość pacjentów dotkniętych bulimią to kobiety. Dzielą one dni na "dobre", gdy nie odczuwają przymusu objadania się, i "złe" kiedy nie mogą powstrzymać łaknienia. Są świadome tego, że niepokój, nuda, stres i uczucie przykrości mogą wyzwalać okresy obżarstwa.

Bulimia bardzo często dotyka osoby, które nie akceptują swojego wyglądu, wagi, nie czują się dobrze w swoim ciele i pragną za wszelką cenę polepszyć swoje samopoczucie. Według Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, pracującego nad uściśleniem kryteriów rozpoznawania bulimii, występuje ona od 4 do 6 razy częściej niż anoreksja.

Kryteria rozpoznawania bulimii

Kryteria diagnostyczne wg klasyfikacji DSM-5

A. Powtarzające się epizody objadania się, które charakteryzują się obiema z następujących cech:

• Jedzenie w określonym czasie (np. w ciągu dwóch godzin) takiej ilości jedzenia, która zdecydowanie przekracza to, co większość ludzi zjadłaby w podobnym czasie w podobnych okolicznościach.
• Poczucie braku kontroli nad jedzeniem w czasie trwania epizodu (np. poczucie, że nie można zaprzestać jedzenia lub zapanować nad tym, ile się je).

B. Powtarzające się, niewłaściwe zachowania kompensacyjne podejmowane w celu zapobiegania przyrostowi masy ciała, takie jak: wywoływanie wymiotów, nadużywanie środków przeczyszczających, moczopędnych lub innych leków, głodowanie lub nadmierne ćwiczenia fizyczne.
C. Objadanie się i niewłaściwe zachowania kompensacyjne występują co najmniej raz w tygodniu przez trzy miesiące.
D. Samoocena pozostaje pod nadmiernym wpływem kształtu i masy ciała.
E. Zaburzenie nie występuje wyłącznie podczas epizodów jadłowstrętu psychicznego.

Nasilenie zaburzenia

Minimalne nasilenie zaburzenia jest zdefiniowane na podstawie częstości występowania niewłaściwych zachowań kompensacyjnych (kilku lub jednego z nich: wywoływanie wymiotów, nadużywanie środków przeczyszczających, moczopędnych lub innych leków, głodowanie lub nadmierne ćwiczenia fizyczne). Na tej podstawie można wyróżnić nasilenie:

• łagodne – średnio 1-3 epizodów niewłaściwych zachowań kompensacyjnych w tygodniu,
• umiarkowane – średnio 4-7 epizodów niewłaściwych zachowań kompensacyjnych w tygodniu,
• ciężkie – średnio 8-13 epizodów niewłaściwych zachowań kompensacyjnych w tygodniu,
• bardzo ciężkie – średnio co najmniej 14 epizodów niewłaściwych zachowań kompensacyjnych w tygodniu.

Kryteria diagnostyczne wg klasyfikacji ICD-10

F50.2 Żarłoczność psychiczna

Przejawia się okresowymi nawrotami żarłoczności i nadmierną koncentracją uwagi na kontroli masy ciała. Typowe jest wywoływanie wymiotów lub zażywanie środków przeczyszczających po epizodzie przejedzenia. Obserwuje się wiele objawów psychopatologicznych, na przykład nadmierne zainteresowanie kształtem i masą ciała. Powtarzające się wymioty mogą doprowadzić do zaburzeń elektrolitowych i powikłań somatycznych. Często, choć nie zawsze, stwierdza się w wywiadzie epizod jadłowstrętu psychicznego, który wystąpił od kilku miesięcy do kilku lat wcześniej.

Typy bulimii

DSM IV – TR (2000) wyróżnia dwa typy bulimii. Pierwszy z nich to typ przeczyszczający (purging type) czyli taki, w którym po napadzie żarłoczności następuje wywoływanie wymiotów, używanie środków przeczyszczających, diuretyków, lewatywy. Drugi to typ nieprzeczyszczający (non-purging type), w którym zamiast przeczyszczania się środkami farmakologicznymi i wymuszania wymiotów, chorzy, w ramach działań kompensacyjnych, stosują ścisłą dietę (często głodówkę), ograniczając ilość spożywanych pokarmów do minimum, bądź też wykonują dużo wyczerpujących ćwiczeń fizycznych (tzw. bulimia sportowa). Na podstawie objawów diagnozuje się chorobę, ale nim rozpocznie się stosowanie jakiejkolwiek terapii, należy wykluczyć schizofrenię oraz uszkodzenie mózgu, które także mogą być przyczynami nadmiernego łaknienia.

Zmiany fizyczne i psychiczne u osób cierpiących na bulimię

• niedobory pokarmowe
• odwodnienie
• zmęczenie
• ospałość
• zły nastrój
• niepokój
• zaparcia
• bóle głowy
• niedociśnienie tętnicze
• dyskomfort w jamie brzusznej
• zaburzenia równowagi elektrolitycznej
• nieregularne miesiączki lub ich brak
• sucha skóra
• rany, zgrubienia i blizny skóry powierzchni grzbietowej rąk (od wywoływania wymiotów), zob. objaw Russella
• uszkodzenie szkliwa zębów
• uszkodzenie naczynek krwionośnych w oczach
• opuchlizna twarzy i policzków (zapalenia ślinianek)
• awitaminoza
• rozciągnięcie żołądka do znacznych rozmiarów
• osłabienie serca, wątroby i układu pokarmowego
• podrażnienie przełyku, zgaga, refluks
• w skrajnych przypadkach – pęknięcie przełyku lub przepony
• niechęć do samego siebie
• stany depresyjne
• poczucie wstydu i upokorzenia
• psychiczne uzależnienie od środków przeczyszczających i odwadniających

Bulimia a jadłowstręt psychiczny (anoreksja)

Kluczową kwestią łączącą obydwa zaburzenia jest silna koncentracja na wadze i kształcie ciała. W jadłowstręcie psychicznym również mogą, lecz nie zawsze występują epizody napadowego objadania się i/lub epizody przeczyszczania się: wywoływania wymiotów, stosowania leków moczopędnych czy środków przeczyszczających. Jednakże tym co je różnicuje jest przede wszystkim masa ciała - w jadłowstręcie psychicznym jest poniżej prawidłowej lub oczekiwanej dla wieku, w bulimii natomiast masa ciała jest w normie.

Leczenie

Psychoterapia - wśród podejść psychoterapeutycznych wykazano skuteczność psychoterapii poznawczo-behawioralnej, która polega na nauczaniu pacjentów zwalczania automatycznych myśli i eksperymentach behawioralnych (np. spożywanie posiłku składającego się z "zakazanych środków spożywczych") w połączeniu z lub bez leczenia przeciwdepresyjnego. Farmakoterapia - o ile leczenie psychoterapeutyczne pozostaje najważniejszym elementem terapii, wykazano jednak przydatność pomocy farmakologicznej głównie przy pomocy fluoksetyny, która u pewnej grupy pacjentów potrafi zredukować częstość napadów objadania się. Pewne pozytywne rezultaty przynosi również psychoterapia interpersonalna i terapia dialektyczno-behawioralna (DBT).

Niektórzy badacze stwierdzili również pozytywne rezultaty w wyniku leczenia hipnoterapią.

Zobacz też

• BMI
• zaburzenie z napadami objadania się
• Anonimowi Jedzenioholicy
• alkoreksja

Bibliografia

• Janusz Krzyżowski: Psychiatria transkulturowa. Warszawa: Medyk sp z o.o., 2002. ISBN 83-87340-63-4. Brak numerów stron w książce
• Kryteria diagnostyczne wg DSM-IV-TR. Wrocław: Urban&Partner, 2000. ISBN 978-83-7609-000-9. Brak numerów stron w książce
• Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD10. Badawcze kryteria diagnostyczne.. Warszawa: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, 1998. ISBN 978-83-85688-83-9. Brak numerów stron w książce
• Stanisław Pużyński, Jacek Wciórka, Janusz Rybakowski: Psychiatria. Pscyhiatria Kliniczna.. T. 2. Wrocław: Elsevier Urban & Parner, 2011. ISBN 978-83-7609-106-8. Brak numerów stron w książce
• ICD 10.Zaburzenia psychiczne u osób dorosłych. Opisy przypadków klinicznych.. Gdańsk: American Psychiatric Press – Medical Press, 1999, s. 225. ISBN 83-87909-55-6.
• American Psychiatric Association: Kryteria diagnostyczne z DSM-5. Desk reference. Edra Urban & Partner, 2016. ISBN 978-83-65195-41-8.
• ICD-10. V rozdział. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne.. Warszawa: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, 2000. ISBN 83-85688-25-0.

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.