Chawan

Chawan (jap. 茶碗, 茶わん; chawan, miseczka, czarka, czarka do zielonej herbaty) – ogólna nazwa naczyń używanych w Japonii do przygotowywania i picia herbaty, jedzenia ryżu i innych potraw^[1]^[2]^[3].

Opis

Chawan pierwotnie oznaczał porcelanową miseczkę przeznaczoną do picia herbaty. Wraz z rozpowszechnieniem się zwyczaju picia herbaty słowem chawan zaczęto określać czarki i miseczki używane także do innych celów. W okresie Edo (1603–1868) zaczęto używać nieszkliwionych ceramicznych, drewnianych i porcelanowych misek, w wyniku czego powstały słowa meshi-jawan (meshi-chawan, miska na ryż z pokrywką), sencha-wan (miska na zieloną herbatę), także yunomi, yunomi-jawan (czarka do picia gorącej wody). Obecnie o-chawan oznacza zwykle meshi-jawan. Miska na ryż jest nazywana gohan-jawan, chawan, meshi-wan^[2]

Podczas ceremonii herbacianych (chanoyu, cha-no-yu; dosł. „wrzątek na herbatę”) używa się różnych typów chawan w zależności od pory roku lub tematu, jak np.: seiji-chawan (porcelana seledynowa), hakuji-chawan (porcelana biała), shino-chawan (popularna w drugiej połowie XVI w., biała glazura nakładana na miękką glinę), raku-chawan (ręcznie formowana z gliny)^[1].

Historia

Najwcześniejsze formy ceramiki, nieszkliwionej i wypalanej w dużych ogniskach, w Japonii znaleziono około 10 tys. lat temu w okresie Jōmon (12 000 p.n.e. do 300 p.n.e.; jōmon oznacza „ornament sznurowy”), kiedy większość mieszkańców była myśliwymi i zbieraczami. Dopiero w okresie Kofun (250–358 lub 300–562 n.e.) techniki wypalania były dalej rozwijane i stosowano kryte piece^[4]

Wczesna ceramika kamionkowa była wypalana w wyższych temperaturach i dawała naczynia, które nie były porowate. Ceramiczna natomiast była wypalana w niższych temperaturach, ale zazwyczaj była porowata^[4].

Na początku XVII wieku w mieście Arita odkryto kaolin, rodzaj gliny potrzebny do produkcji porcelany. W porównaniu z wcześniejszą ceramiką pozwalało to na wytwarzanie mocniejszych i trwalszych, a jednocześnie cieńszych naczyń^[4].

Pierwsze czarki dotarły do Japonii z Chin w wiekach XIII-XVI^[5]. Chińska miska do herbaty znana pod nazwą tenmoku-chawan, była preferowanym naczyniem w japońskich ceremoniach herbacianych aż do XVI wieku. Ta odmiana była też najczęściej używaną na co dzień aż do XV wieku^[6]. Japoński termin tenmoku pochodzi od nazwy góry Tianmu w Chinach (Tiānmù Shān, jap. Tenmoku-zan, zachodni szczyt 1506 m, wschodni – 1480 m), gdzie w miejscowych świątyniach japońscy mnisi nabywali takie naczynia i przywozili je do Japonii^[7].

Pod koniec okresu Kamakura (1185–1333), kiedy to zwyczaj picia herbaty rozprzestrzenił się po całej Japonii, a tenmoku-chawan stał się obiektem pożądania wszystkich warstw społecznych, Japończycy zaczęli tworzyć własne tego typu naczynia w Seto (dzisiejsza prefektura Aichi). Pomimo że tenmoku-chawan wywodził się od chińskiego oryginału o różnych kolorach, kształtach i wzorach, Japończycy szczególnie upodobali sobie miski o stożkowym kształcie, i to one stanowiły zdecydowaną większość naczyń wykonywanych w Seto^[8]^[1].

Galeria

Ze wzorem futerka zająca (Chiny, prowincja Fujian, południowa dynastia Song, 1127-1279)
Shino-chawan do ceremonii (2015)
Chawan (1904)
Styl kinrande, porcelana pokrywana złotem (ok. 1830)^[1]
W kształcie liścia lotosu (XVII w.)
Złota tenmoku-chawan, okres Azuchi-Momoyama (1573-1603), przypisywana Hideyoshiemu Toyotomi (1536-1598)

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d Kenkyusha's New Japanese-English Dictionary. Tokyo: Kenkyusha Limited, 1991, s. 127, 128, 839, 1785, 2026. ISBN 4-7674-2015-6.
↑ ^a ^b Słownik japońsko-polski. Warszawa: Wiedza Powszechna, The Japan Foundation, 1997, s. 64. ISBN 83-214-1140-1.
↑ 新明解国語辞典. Tokyo: Sanseido Co., Ltd., 2018, s. 966. ISBN 978-4-385-13107-8.
↑ ^a ^b ^c Japanese Pottery. japan-guide.com, 2023. [dostęp 2023-03-22]. (ang.).
↑ Kodansha encyclopedia of Japan, Volume 2. Tokyo: Kodansha. 1983. p. 25. ISBN 978-0-87011-622-3.
↑ Tsuchiya, Yoshio (2002). The fine art of Japanese food arrangement. London: Kodansha Europe Ltd. p. 67. ISBN 978-4-7700-2930-0.
↑ "Tea bowl (China) (91.1.226)". Heilbrunn Timeline of Art History. New York: The Metropolitan Museum of Art. October 2006.
↑ Ono, Yoshihiro; Rinne, Melissa M. "Tenmoku Teabowls". Kyoto National Museum. Retrieved 26 November 2011.

Linki zewnętrzne

A Handbook of Chinese Ceramics from The Metropolitan Museum of Art
Informacja i zdjęcia japońskiej ceramiki (ang.)

[Ken-1] Kenkyusha's New Japanese-English Dictionary. Tokyo: Kenkyusha Limited, 1991, s. 127, 128, 839, 1785, 2026. ISBN 4-7674-2015-6.

[słownik-2] Słownik japońsko-polski. Warszawa: Wiedza Powszechna, The Japan Foundation, 1997, s. 64. ISBN 83-214-1140-1.

[koku-3] 新明解国語辞典. Tokyo: Sanseido Co., Ltd., 2018, s. 966. ISBN 978-4-385-13107-8.

[guide-4] Japanese Pottery. japan-guide.com, 2023. [dostęp 2023-03-22]. (ang.).

[5] Kodansha encyclopedia of Japan, Volume 2. Tokyo: Kodansha. 1983. p. 25. ISBN 978-0-87011-622-3.

[6] Tsuchiya, Yoshio (2002). The fine art of Japanese food arrangement. London: Kodansha Europe Ltd. p. 67. ISBN 978-4-7700-2930-0.

[7] "Tea bowl (China) (91.1.226)". Heilbrunn Timeline of Art History. New York: The Metropolitan Museum of Art. October 2006.

[8] Ono, Yoshihiro; Rinne, Melissa M. "Tenmoku Teabowls". Kyoto National Museum. Retrieved 26 November 2011.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]